Rachunek escrow (rachunek powierniczy)

Rachunek escrow – w polskiej terminologii rachunek powierniczy – jest konstrukcją, w której środki pieniężne pozostają pod pieczą zaufanej instytucji (najczęściej banku) aż do spełnienia ściśle określonych warunków kontraktowych. W transakcjach ratunkowych i w procesach oddłużania przedsiębiorstw pełni rolę neutralnego bufora bezpieczeństwa: chroni sprzedającego i kupującego przed ryzykiem niewykonania zobowiązań, a w postępowaniach układowych i sanacyjnych – zwiększa zaufanie wierzycieli, co ułatwia oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Przykład użycia: spółka budowlana, która dotychczas straszyła rynkowe fora wpisami „sprzedam zadłużoną spółkę”, otrzymuje ofertę funduszu: „kupię firmę z długami”. Strony uzgadniają, że 30 mln PLN ceny trafi na rachunek powierniczy, z którego wypłata nastąpi dopiero po wykreśleniu hipotek i zatwierdzeniu układu. Dzięki temu inwestor eliminuje ryzyko prawne, a dotychczasowi wierzyciele widzą gwarancję finansową – w efekcie głosują „za” układem i chronią firmę przed likwidacyjną upadłością spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

2. Źródła prawa i konstrukcja dogmatyczna

3. Typologia rachunków powierniczych w oddłużaniu

4. Elementy umowy rachunku escrow

4.1. Struktura kluczowych klauzul

1. Beneficjenci i depozytariusz – precyzyjne dane stron; często bank wymaga potwierdzenia braku sankcji AML.
   
   
2. Kwota depozytu – wraz z walutą, ewentualne transze i harmonogram zasilenia.
   
   
3. Warunki zwolnienia – określone pozytywnie (np. wpis własności w KRS) lub negatywnie (brak zgłoszonych roszczeń do daty X).
   
   
4. Tryb instrukcji – jednomyślna, jednostronna po przedstawieniu dokumentów, albo automatyczna (escrow release schedule).
   
   
5. Prowizje – opłata inicjalna (0,1–0,3 % depozytu) oraz roczna (0,05–0,2 %).
   
   
6. Force majeure – definicja zdarzeń wyłączających odpowiedzialność banku.
   
   
7. Prawo właściwe i arbitraż – ważne przy transakcjach cross-border.
   
   

4.2. Zabezpieczenia i odsetki

Środki na rachunku powierniczym są własnością powiernika (banku), lecz wyłączone z masy jego upadłości (art. 57 ust. 2 Prawa bankowego). Odsetki – chyba że umowa stanowi inaczej – powiększają depozyt i podlegają tej samej dyspozycji.

5. Rachunek powierniczy w procesach insolwencyjnych

5.1. Postępowania restrukturyzacyjne

• PZU/PPU – dłużnik gromadzi środki na wykonanie układu; nadzorca układu pełni rolę współsygnatariusza.
  
  
• Sanacja – zarządca lokuje fundusz masy sanacyjnej w escrow, aby zapewnić „równe traktowanie” wierzycieli uprzywilejowanych (np. zabezpieczonych hipoteką).
  
  
• Zawiadomienie banku o otwarciu restrukturyzacji NIE wstrzymuje wypłat, jeśli warunki zostały spełnione przed dniem restrukturyzacyjnym.
  
  

5.2. Upadłość i pre-pack

W pre-packu cena oferenta trafia na rachunek powierniczy w chwili złożenia oferty. Po ogłoszeniu upadłości syndyk przekazuje bankowi postanowienie zatwierdzające sprzedaż – środki uwalnianie są do masy upadłościowej. Model ten umożliwia szybką monetyzację aktywów bez ryzyka niewypłacalności kupującego.

6. Aspekty podatkowe i rachunkowe

1. CIT – środki w escrow nie stanowią przychodu do momentu zwolnienia; rezerwy na roszczenia pokrywane z escrow mogą być kosztem uzyskania przychodu.
   
   
2. VAT – depozyt nie jest zapłatą w rozumieniu art. 19a ust. 8 ustawy o VAT. Moment powstania obowiązku podatkowego następuje dopiero przy wypłacie beneficjentowi.
   
   
3. Rachunkowość – MSSF 15, par. 117: środki w escrow księguje się jako aktywa kontraktowe/pasywa warunkowe; w bilansie SPV często w pozycji „inne rozliczenia międzyokresowe”.
   
   

7. Studium przypadku

Prime-Food S.A. (2024-2025)

• Kryzys: 68 mln PLN długu wobec banków i rolników-kontrahentów; w sądzie złożono wniosek o upadłość spółki z o.o.
  
  
• Plan: nowy inwestor ogłasza kupię firmę z długami; proponuje cenę 40 mln PLN + 15 mln PLN na rachunku escrow na spłatę rolników po zatwierdzeniu układu.
  
  
• Procedura: otwarcie PZU; rolnicy przekonani depozytem 15 mln PLN głosują za układem (hair-cut 25 %).
  
  
• Efekt: sąd oddala wniosek o upadłość, inwestor wprowadza nowy zarząd (zmienię prezesa, szukam prezesa z branży FMCG). W 2025 r. Prime-Food osiąga dodatnie cash-flow, a escrow zostaje zwolniony do wierzycieli.
  
  

8. Ryzyka i pułapki

1. Nieprecyzyjny warunek zwolnienia – klauzule „uznaniowe” prowadzą do sporów; zaleca się mierzalne wskaźniki (np. wypis KW, prawomocność postanowienia).
   
   
2. Zbyt wąski zakres beneficjentów – pominięcie drobnych wierzycieli rodzi zarzut faworyzacji, szczególnie w postępowaniu sanacyjnym.
   
   
3. Blokada AML – duże transfery z jurysdykcji high-risk mogą zawiesić wypłatę do czasu wyjaśnień.
   
   
4. Upływ terminu ważności umowy – jeśli escrow jest ustanowiony na czas określony, bank po dacie końcowej może zwrócić środki stron­niczo (lex commissoria).
   
   
5. Wypowiedzenie banku – rzadkie, ale możliwe przy sankcjach międzynarodowych; trzeba przewidzieć back-up escrow agent.
   
   

9. Best practice – check-lista dla transakcji

• Draft early – szkic warunków escrow w term-sheet, nie w ostatniej chwili.
  
  
• Multi-signatory – przy przedsięwzięciach > 50 mln PLN wprowadzić dwoje współsygnatariuszy (np. kancelaria escrow + notariusz).
  
  
• Klarowne przychody z odsetek – określić, czy powiększają depozyt, czy są wypłacane proporcjonalnie stronom.
  
  
• Escrow waterfall – kolejność wypłat w razie częściowego spełnienia warunków (priority list).
  
  
• Komunikacja – w komunikatach ESPI/PR używać spójnej narracji: pożyczka dla zadłużonej firmy zabezpieczona depozytem powierniczym; unikać sformułowań mogących wywołać panikę rynkową.
  
  

10. Podsumowanie

Rachunek powierniczy jest jednym z najbardziej plastycznych narzędzi inżynierii finansowej w restrukturyzacji i przejęciach distress.

• Dla wierzycieli – stanowi twarde zabezpieczenie wypłaty, minimalizuje ryzyko moral hazard.
  
  
• Dla inwestora – tworzy „most zaufania” do sprzedawcy publikującego „sprzedam zadłużoną spółkę”, pozwala kontrolować timing wypływu kapitału.
  
  
• Dla dłużnika – buduje wiarygodność w oczach rynku i może przechylić szalę w głosowaniu układu, prowadząc do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
  
  

Warunkiem sukcesu jest precyzyjne zdefiniowanie warunków zwolnienia, wybór renomowanego powiernika oraz transparentna, nienachalna komunikacja SEO – wplecenie fraz „kupię firmę z długami” czy „szukam prezesa” w sposób, który wzmacnia, a nie podważa, profesjonalny wizerunek.