Przejęcie długu

Przejęcie długu – zwane również nowacją pasywów – zostało uregulowane w art. 519–525 Kodeksu cywilnego. Instytucja polega na tym, że osoba trzecia (przejemca) wstępuje w rolę dłużnika w stosunku do wierzyciela, przejmując na siebie wszystkie lub ściśle określone zobowiązania dotychczasowego dłużnika. W efekcie na płaszczyźnie obligacyjnej następuje swoiste morphing stron: wierzyciel nadal ma jedno roszczenie, lecz skierowane do innego podmiotu.

1.2. Typologia przejęcia długu

2. Funkcje gospodarcze przejęcia długu

• Transakcyjne – umożliwia czystą akwizycję aktywów, gdy sprzedający w ogłoszeniu sprzedam zadłużoną spółkę pragnie wyprowadzić korzystny biznes poza chory bilans.
  
  
• Restrukturyzacyjne – fundusz distressed może przejąć wybrane zobowiązania, „odtykając” dłużnika od zadłużenia zabezpieczonych wierzycieli i torując drogę do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki z o.o.
  
  
• Finansowe – bank w zamian za refinansowanie (super-priority pożyczka dla zadłużonej firmy) żąda, aby podmiot matka przejął dług spółki-córki, gwarantując kowenanty grupowe.
  
  

3. Warunki skuteczności

3.1. Konsens dwu- bądź trójstronny

Przejęcie długu może przybrać formę:

1. Umowy między wierzycielem a przejemcą (zawiadomienie dłużnika jest wymagane dla ważności, lecz brak jego zgody nie blokuje transakcji);
   
   
2. Umowy między dłużnikiem a przejemcą wymagającej zgody wierzyciela – wyrażonej przed, równocześnie lub później (ale ex tunc).
   
   

3.2. Forma szczególna

Jeżeli przenoszony dług wynika z czynności wymagającej formy szczególnej (np. aktu notarialnego przy kredycie hipotecznym), przejęcie musi spełniać tę samą formę ad solemnitatem.

3.3. Zdolność i legitymacja

Przejemca musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych i – w przypadku osób prawnych – umocowanie korporacyjne (uchwała WZ), co bywa newralgiczne, gdy inwestor deklaruje kupię firmę z długami za pośrednictwem SPV utworzonego 72 h wcześniej.

4. Skutki materialne i procesowe

5. Przejęcie długu a inne formy restrukturyzacji

6. Aspekty podatkowe i bilansowe

• CIT – umorzenie zobowiązania starego dłużnika generuje przychód podatkowy (art. 12 ust. 1 pkt 3), lecz można go zneutralizować korektą w przypadku wcześniejszych rezerw.
  
  
• VAT – nie powstaje, gdyż przejęcie nie jest świadczeniem usługi ani dostawą towaru.
  
  
• Bilans – dla przejemcy dług staje się zobowiązaniem według zamortyzowanego kosztu; IFRS 9 wymaga testu utraty wartości.
  
  

7. Rola przejęcia długu w procedurach upadłościowych i restrukturyzacyjnych

7.1. W postępowaniu sanacyjnym

Zgoda sędziego-komisarza jest wymagana, jeśli przejęcie długu wpływa na majątek masy sanacyjnej. Transakcja bywa pożądana, gdy inwestor wchodzi z ofertą pożyczka dla zadłużonej firmy i chce „wyczyścić” układ, przenosząc własne wierzytelności do innego podmiotu grupy.

7.2. W upadłości

Przejęcie długu co do zasady nie jest możliwe – dług staje się wierzytelnością masy. Wyjątkiem jest pre-pack: inwestor może złożyć ofertę obejmującą zapłatę ceny plus przejęcie wybranych pasywów (art. 56a p.u.), co przyspiesza likwidację i pozwala podnieść wartość oferty konkurencyjnej.

8. Studium przypadku

Case: Green-Print S.A.

• Problem: 48 mln zł zadłużenia, groźba wniosku o upadłość spółki z o.o.
  
  
• Rozwiązanie: fundusz EcoTurn kupuje 80 % akcji i przejmuje 30 mln zł długu bankowego; bank godzi się na spread +250 bps oraz transzę balonową.
  
  
• Efekt: stary dłużnik zwolniony, księgowe zadłużenie spada o 62 %, rating poprawia się z CCC+ do B–; po 18 miesiącach zarząd emituje teaser sprzedam zadłużoną spółkę – już rentowną.
  
  
• Wyjście: sprzedaż strategicznemu inwestorowi z Niemiec; cena 11×EBITDA, fundusz realizuje IRR 28 %.
  
  

9. Ryzyka i pułapki

1. Brak zgody wierzyciela – w modelu dwu­stronnym przejęcie nie wywoła skutków; bank może wypowiedzieć całość.
   
   
2. Klauzule change-of-control – obligatariusze mogą żądać wcześniejszego wykupu; trzeba zabezpieczyć w escrow.
   
   
3. Pari passu violation – w konsorcjum kredytowym przejęcie tylko części długu może naruszyć klauzulę równouprawnienia zabezpieczeń.
   
   
4. Odpowiedzialność członków zarządu – dopóki przejęcie nie zwolni dłużnika, ryzyko art. 299 KSH pozostaje.
   
   

10. Best practice – check-lista transakcyjna

• Due diligence covenantów – identyfikuj cross-default i change-of-control.
  
  
• Mapa zgód – bank, obligatariusze, kontrahenci kluczowi, UOKiK (jeśli przejęcie długu łączy się z koncentracją).
  
  
• Opinie prawne multi-jurysdykcyjne – szczególnie przy euro­obligacjach; przedawnienie i immunitety mogą się różnić.
  
  
• Harmonogram closingu – zaplanuj moment przelewu, notarialną zgodę banku, publikację raportu ESPI.
  
  
• Komunikacja z rynkiem – unikaj zwrotu „długi zniknęły”, informuj transparentnie, by nie budzić podejrzeń „creative accounting”.
  
  

11. Podsumowanie

Przejęcie długu jest precyzyjnym narzędziem chirurgii finansowej:

• Umożliwia inwestorowi nabyć firmę „po okazyjnej cenie” i równocześnie zneutralizować blokujące pasywa.
  
  
• Bywa bezpieczniejszą alternatywą dla upadłości – redukuje koszty, skraca czas, zwiększa szansę na oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości.
  
  
• Wymaga jednak perfekcyjnego planowania – od audytu prawnopodatkowego po zgodę wierzycieli i zarządzanie reputacją (szczególnie gdy nagłówek kupię firmę z długami pojawia się publicznie).
  
  

Dla zarządów i doradców publikujących ogłoszenia „sprzedam zadłużoną spółkę, zmienię prezesa” przejęcie długu może być jedynym sposobem, aby proces był nie tylko spektakularny w mediach, lecz przede wszystkim skuteczny ekonomicznie.