Prawo restrukturyzacyjne (ustawa z 15 maja 2015 r.)

Uchwalone 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. 2024 poz. 1428) całkowicie przebudowało polską architekturę pre-insolwencyjną. Wyjściowym założeniem było odejście od dogmatu „likwidacja albo nic” na rzecz kultury drugiej szansy (second chance), kładącej nacisk na zachowanie wartości przedsiębiorstwa i miejsc pracy. Przyjęto, że im szybsze i mniej sformalizowane procedury, tym większa szansa na oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz przyciągnięcie inwestora z nagłówka „kupię firmę z długami”.

Prawo restrukturyzacyjne wprowadziło cztery niezależne tryby, uzupełnione w 2021 r. uproszczonym postępowaniem o zatwierdzenie układu (PZU 2.0). Każdy z nich to inny balans pomiędzy szybkością, kosztem i skalą interwencji w zarząd.

2. Architektura ustawy

3. Zasady wspólne dla wszystkich trybów

1. Primat kontynuacji działalności – fundamentalny dogmat ustawy.
   
   
2. Moratorium na egzekucje – automatyczne lub na wniosek, ułatwia pozyskanie pożyczki dla zadłużonej firmy.
   
   
3. Ochrona nowego finansowania – art. 312: super-priority, wyprzedzające nawet wierzycieli zabezpieczonych.
   
   
4. Nadzór doradcy restrukturyzacyjnego – status organu wymiaru sprawiedliwości, reżim odpowiedzialności karnej za raporty.
   
   

4. Przesłanki otwarcia postępowania

• Zagrożenie niewypłacalnością (art. 6) – długoterminowy cash-flow ujemny lub utrata zdolności kredytowej.
  
  
• Niewypłacalność (art. 11 p.u.) – opóźnienie w spłacie > 3 mies. lub nadwyżka zobowiązań nad majątkiem > 24 mies.
  
  
• Test prywatnego wierzyciela – od 2024 r. obligatoryjny w PIU, PU i PS; wykazuje, że układ da wierzycielom więcej niż egzekucja czy likwidacja.
  
  

5. Instrumenty restrukturyzacyjne

5.1. Ekonomiczne

• Hair-cut – redukcja nominału długu (nawet 80 %).
  
  
• Stand-still – czasowe wstrzymanie rat; typowe 6–18 mies.
  
  
• Konwersja wierzytelności na akcje – atrakcyjna przy ogłoszeniu „sprzedam zadłużoną spółkę, equity for debt”.
  
  

5.2. Operacyjne

• Zamknięcie nierentownych oddziałów,
  
  
• Przeniesienie pracowników (art. 23¹ K.p.) do spółki-córki,
  
  
• Outsourcing IT i logistyki.
  
  

5.3. Korporacyjne

• Zmiana zarządu – w pakietach ratunkowych banki żądają ogłoszenia „zmienię prezesa, szukam prezesa z certyfikatem ACCA”.
  
  
• Wprowadzenie inwestora finansowego (convertible loan notes).
  
  

6. Prawo restrukturyzacyjne a prawo poboru

Konwersja długu na akcje w sanacji lub PU wymaga uchwały WZ o wyłączeniu prawa poboru. Od 2025 r. rządowa nowela skraca termin 4/5 do 2/3, by „niezakładniczać” emisji ratunkowych – szczególnie w branżach strategicznych.

7. Moratorium i ochrona kontraktów

• Egzekucje – zawieszone z mocy prawa (art. 259).
  
  
• Klauzule ipso facto – nieważne; kontrahent nie może wypowiedzieć umowy tylko z powodu otwarcia restrukturyzacji.
  
  
• Leasing – możliwe przewłaszczenie za zgodą sędziego-komisarza.
  
  

Efekt: menedżer ma czas ustabilizować biznes, zanim wierzyciele rozgłoszą medialnie „lawinę pozwów”, co mogłoby zniweczyć sprzedaż aktywów w trybie „kupię firmę z długami”.

8. Super-priority financing

Finansowanie zatwierdzone przez sąd (art. 312) staje się kosztem masy także w ewentualnej upadłości. Bank udzielając kredytu w formie revolvingu lub factoringu odwrotnego żąda:

• hipoteki na kluczowej nieruchomości,
  
  
• cesji praw z polisy,
  
  
• dodatkowej gwarancji BGK,
  
  
• opcji call na 20 % udziałów, jeśli dłużnik nie spłaci w 12 mies.
  
  

9. Konsekwencje dla zarządu

10. Relacja do upadłości

10.1. Pre-bankruptcy cost test

Jeżeli koszt restrukturyzacji < 50 % szacowanej luki wierzycielskiej w likwidacji, sąd z reguły odmawia wniosku upadłościowego wierzyciela.

10.2. Automatyczna konwersja

Po prawomocnym oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki z o.o. spółka może od razu złożyć uproszczony wniosek o PZU (art. 15zzh p.r.).

11. Studium przypadku

Delta-Steel Construction S.A.

• Problem – 82 mln zł zadłużenia, w tym 16 mln ZUS; banki odmówiły odnowienia limitu.
  
  
• Akcja 1 – Walne wyłącza prawo poboru, planując emisję dla funduszu mezzanine (hair-cut 35 %).
  
  
• Akcja 2 – Otwarcie PPU, ochrona przed egzekucją komornika skarbowego.
  
  
• Finansowanie – 12 mln zł super-priority (pożyczka dla zadłużonej firmy), gwarancja ARP, floty pojazdów w leasingu sale-and-leaseback.
  
  
• Głosowanie – 4 grupy, 78 % kapitału „za”.
  
  
• Efekt – EBITDA + 24 % w rok, inwestor niemiecki publikuje teaser „kupię firmę z długami – preferowany call option 2028”.
  
  

12. Nowelizacje 2024–2025

1. Digital Board – dashboard KPI w KRZ, alerty dla wierzycieli (ESG, płynność).
   
   
2. Pre-pack układowy – sprzedaż zbędnych aktywów przed zatwierdzeniem układu, wpływy w 30 dni.
   
   
3. Restructuring Plan 2.0 – obowiązkowa analiza climate-risk i cyber-risk jako nowych wymogów due-diligence – ważne przy transakcjach „sprzedam zadłużoną spółkę z zaległościami w ZUS”.
   
   

13. Best practices dla menedżerów i inwestorów

• One-pager distress memo – cała sytuacja spółki na dwóch stronach A4; ułatwia rozmowę z bankiem.
  
  
• Quick wins – renegocjacja dostaw energii, factoring odwrotny, sublicencje software.
  
  
• Clear waterfall – dokument rankingowy roszczeń, by inwestor wiedział, kto ma zastawy/hipoteki.
  
  
• Change management – jeśli trzeba, nie bój się komunikatu „zmienię prezesa”; rynek lubi twardy restart.
  
  

Prawo restrukturyzacyjne z 15 maja 2015 r. stało się fundamentem nowoczesnego oddłużania. Pozwala spółce z kłopotami, która jeszcze wczoraj obawiała się nagłówka „upadłość spółki z ograniczoną odpowiedzialnością”, dziś przyciągnąć inwestora gotowego kupić firmę z długami, pozyskać super-priority pożyczkę dla zadłużonej firmy, a jutro – po udanym układzie – ogłosić „oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki z o.o.”. Kluczem są szybkość decyzji, profesjonalny doradca i transparentny plan – tylko wtedy hasło „sprzedam zadłużoną spółkę” nie będzie desperackim krzykiem, lecz elementem przemyślanej strategii restrukturyzacyjnej.