Plan awaryjny spłaty (ang. contingency repayment plan) to wysoce specjalistyczne narzędzie prawnofinansowe, wykorzystywane przez przedsiębiorstwa w sytuacji, gdy standardowy harmonogram regulowania zobowiązań przestaje być wykonalny na skutek nagłych zdarzeń wewnętrznych lub zewnętrznych. Należy go odróżnić od klasycznego planu spłaty wierzycieli, który stanowi podstawę układu lub porozumienia restrukturyzacyjnego – plan awaryjny pełni bowiem funkcję zabezpieczającą, stanowiąc alternatywę „na wypadek” materializacji ryzyk operacyjnych, płynnościowych lub systemowych.

W realiach gospodarczych, w których coraz częściej przedsiębiorcy poszukują inwestorów publikując ogłoszenia w rodzaju sprzedam zadłużoną spółkę z zaległościami w ZUS i US, a podmioty restrukturyzujące się wdrażają instrumenty typu pożyczka dla zadłużonej firmy na ratowanie płynności, plan awaryjny staje się nieodzownym elementem profesjonalnego zarządzania sytuacją kryzysową.

Podstawy prawne i normatywne planowania awaryjnego

Brak ustawowej definicji – charakter praktyczno-kontraktowy

Polski system prawa nie przewiduje wprost instytucji „planu awaryjnego spłaty” jako odrębnego dokumentu normatywnego. Niemniej jednak, jego konstrukcja znajduje oparcie w:

• zasadzie swobody umów (art. 353¹ k.c.),
  
  
• zasadach należytej staranności zarządu (art. 293 i 483 k.s.h.),
  
  
• przepisach ustawy – Prawo restrukturyzacyjne (zwłaszcza art. 10 i art. 9 ust. 1 pkt 3) w zakresie planu restrukturyzacyjnego,
  
  
• wytycznych Komisji Nadzoru Finansowego, jeśli chodzi o instytucje finansowe i banki.
  
  

Plan awaryjny spłaty może być załącznikiem do układu z wierzycielami, elementem planu naprawczego zatwierdzanego przez radę nadzorczą, częścią polityki zarządzania ryzykiem kredytowym lub niezależnym dokumentem wdrażanym z inicjatywy właścicieli spółki lub pełnomocnika restrukturyzacyjnego.

Funkcja i cel planu awaryjnego spłaty

Zapobieganie eskalacji niewypłacalności

Podstawową funkcją planu awaryjnego spłaty jest stworzenie struktury alternatywnej, która ma zostać uruchomiona w przypadku, gdy podstawowy model regulowania zobowiązań przestaje być wykonalny. Może to dotyczyć zarówno sytuacji braku wpływów, utraty kontraktów, nieprzedłużenia linii kredytowej, jak i działań egzekucyjnych zainicjowanych przez kluczowych wierzycieli.

W dokumencie takim przewiduje się między innymi:

• planowany poziom redukcji kosztów operacyjnych w trybie natychmiastowym,
  
  
• przejście na model windykacji intensywnej należności,
  
  
• aktywację środków rezerwowych lub sprzedaży części aktywów,
  
  
• tryb wprowadzenia inwestora zastępczego (zmienię prezesa i uruchomię inwestora branżowego),
  
  
• czasowe zawieszenie spłat w ramach klauzul siły wyższej.
  
  

Budowanie wiarygodności wobec wierzycieli i inwestorów

Posiadanie przez firmę gotowego, przemyślanego i realistycznego planu awaryjnego spłaty zwiększa jej wiarygodność w oczach wierzycieli i potencjalnych inwestorów. Przykład: inwestor, który zamierza odpowiedzieć na ofertę kupię firmę z długami pod warunkiem istnienia jasnego planu naprawczego, będzie znacznie bardziej skłonny do wejścia w transakcję, jeżeli dostanie do wglądu nie tylko plan bazowy, ale również warianty awaryjne przygotowane w oparciu o konkretne scenariusze ryzyka.

Plan ten może być też przekonującym argumentem dla instytucji udzielającej finansowania ratunkowego (pożyczka dla zadłużonej firmy na zabezpieczeniu udziałów), gdyż pozwala ocenić szanse odzyskania środków nawet w warunkach pesymistycznych.

Struktura i zawartość merytoryczna planu awaryjnego spłaty

Elementy obligatoryjne

Typowy plan awaryjny spłaty powinien zawierać następujące elementy:

1. Opis punktów krytycznych – wskazanie zdarzeń, których wystąpienie skutkować będzie aktywacją trybu awaryjnego (np. spadek przychodów o 30%, nieuzyskanie finansowania, wypowiedzenie kluczowego kontraktu).
   
   
2. Symulacja bilansowa – prognoza skutków finansowych wystąpienia ww. okoliczności.
   
   
3. Hierarchia wierzycieli – lista zobowiązań według priorytetu zaspokojenia (ZUS, urząd skarbowy, leasingodawcy, pracownicy, dostawcy strategiczni).
   
   
4. Środki zaradcze – planowane działania natychmiastowe (cut-off kosztów, zamrożenie wydatków inwestycyjnych, redukcja etatów).
   
   
5. Potencjalni inwestorzy lub nabywcy aktywów – np. fundusze zainteresowane transakcjami typu sprzedam zadłużoną spółkę z majątkiem trwałym, gotowe przejąć przedsiębiorstwo w trybie uproszczonym.
   
   
6. Tryb komunikacji z wierzycielami – procedura informowania interesariuszy o wejściu w fazę awaryjną i propozycje tymczasowych ugód.
   
   

Elementy fakultatywne

W praktyce często rozszerza się plan awaryjny o:

• załącznik z matrycą ryzyk i scenariuszy,
  
  
• projekt zmian w zarządzie lub obsadzie kluczowych funkcji (szukam prezesa z doświadczeniem w zarządzaniu sytuacją kryzysową),
  
  
• analizę prawno-podatkową skutków awaryjnej sprzedaży aktywów,
  
  
• wersję planu dla funduszy inwestycyjnych, z oceną IRR w scenariuszu pesymistycznym.
  
  

Zastosowanie planu awaryjnego w praktyce

Case study: awaryjna strategia dla spółki z branży produkcyjnej

Spółka z sektora produkcji komponentów metalowych, której głównym klientem była fabryka motoryzacyjna z Niemiec, w ciągu 2 miesięcy straciła 60% przychodów. W planie podstawowym założono nowy kontrakt eksportowy i kredyt inwestycyjny na uzupełnienie płynności. Gdy oba założenia nie zostały zrealizowane, pełnomocnik restrukturyzacyjny uruchomił plan awaryjny spłaty.

Zgodnie z nim:

• w ciągu 14 dni zredukowano o 40% poziom zatrudnienia,
  
  
• zorganizowano leasing zwrotny parku maszynowego,
  
  
• przedstawiono wierzycielom układ obejmujący 6-miesięczne moratorium na spłaty,
  
  
• rozpoczęto procedurę sprzedaży 100% udziałów w trybie przetargu prywatnego (sprzedam zadłużoną spółkę z majątkiem i pozwoleń na eksport).
  
  

Dzięki przewidywalnej reakcji i konsekwentnej realizacji planu awaryjnego, spółka przetrwała okres destabilizacji i w trzecim kwartale roku rozpoczęła odbudowę wartości rynkowej.

Znaczenie planu awaryjnego spłaty w kontekście przepisów prawa restrukturyzacyjnego

Rola w planie restrukturyzacyjnym

Zgodnie z ustawą – Prawo restrukturyzacyjne, plan restrukturyzacyjny powinien zawierać m.in. analizę przyczyn trudności finansowych oraz opis zamierzonych środków restrukturyzacyjnych. Uwzględnienie w tym dokumencie scenariuszy awaryjnych – jako osobnego załącznika – staje się dobrą praktyką, zwiększającą wiarygodność dłużnika i szanse na przyjęcie układu.

Sąd oraz nadzorca układu mogą ocenić taki plan jako „realistyczny i adekwatny do rzeczywistości gospodarczej”, co może wpłynąć pozytywnie na ocenę przesłanek do zatwierdzenia układu.

Potencjał wykorzystania w upadłości kontrolowanej

W niektórych przypadkach, gdy plan awaryjny zakłada kontrolowane przejęcie spółki przez inwestora strategicznego lub fundusz restrukturyzacyjny, można przygotować w oparciu o niego tzw. pre-pack, czyli przygotowaną likwidację w trybie art. 56a ustawy – Prawo upadłościowe. Warunkiem jest wówczas wcześniejsze wyrażenie zgody przez zarząd, wierzycieli zabezpieczonych oraz przygotowanie niezależnego operatu szacunkowego.

Podsumowanie

Plan awaryjny spłaty stanowi zaawansowany instrument zarządzania kryzysowego, który znacząco zwiększa szanse przedsiębiorstwa na przetrwanie w warunkach destabilizacji finansowej, operacyjnej lub systemowej. W odróżnieniu od planu podstawowego, koncentruje się na reagowaniu na zdarzenia nieprzewidziane i zarządzaniu ryzykiem w sytuacjach granicznych.

W kontekście współczesnych wyzwań, jakie niesie prowadzenie działalności gospodarczej, szczególnie przy wysokim stopniu zadłużenia, niestabilności rynku i ograniczonym dostępie do finansowania, przedsiębiorcy, doradcy oraz inwestorzy powinni wdrażać plan awaryjny jako obowiązkowy komponent strategii przetrwania.

A zatem: sprzedam zadłużoną spółkę z planem awaryjnym, kupię firmę z długami, pod warunkiem posiadania planu B, czy pożyczka dla zadłużonej firmy w zamian za egzekwowalny plan ratunkowy – to nie tylko hasła ogłoszeniowe, ale realne filary profesjonalnego podejścia do sytuacji kryzysowych w przedsiębiorstwach.