Pełnomocnik restrukturyzacyjny, określany również jako przedstawiciel dłużnika w postępowaniach naprawczych, stanowi coraz ważniejszą postać w systemie prawnym regulującym oddłużanie przedsiębiorstw. W warunkach wzmożonej aktywności restrukturyzacyjnej i rosnącej liczby przedsiębiorstw niewypłacalnych lub zagrożonych niewypłacalnością, instytucja ta nabiera szczególnego znaczenia jako narzędzie profesjonalnego zarządzania kryzysem.

W praktyce rynkowej, w sytuacjach gdy właściciele rozważają ogłoszenia typu sprzedam zadłużoną spółkę z zaległościami w ZUS, lub inwestorzy przeglądają ogłoszenia kupię firmę z długami z możliwością układu, pełnomocnik restrukturyzacyjny często odgrywa kluczową rolę jako osoba prowadząca negocjacje, przygotowująca dokumentację, a nierzadko również odpowiadająca za wdrożenie strategii naprawczej.

Status prawny pełnomocnika restrukturyzacyjnego

Podstawy normatywne

Pełnomocnik restrukturyzacyjny nie jest instytucją wprost zdefiniowaną w ustawie – Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. z 2015 r., poz. 978 ze zm.), jednak jego status i dopuszczalność działania wynika wprost z przepisów Kodeksu cywilnego (art. 96 i n. k.c.) oraz ogólnych zasad reprezentacji procesowej i pozaprocesowej.

Zgodnie z utrwaloną praktyką orzeczniczą i doktrynalną, dłużnik może upoważnić profesjonalnego pełnomocnika do działania w jego imieniu:

• w postępowaniach przed sądem restrukturyzacyjnym (w tym do składania wniosku o otwarcie postępowania, głosowania nad układem, podpisywania dokumentów),
  
  
• w negocjacjach z wierzycielami, instytucjami finansowymi, ZUS, Urzędem Skarbowym,
  
  
• w rozmowach z inwestorami zainteresowanymi objęciem pakietu udziałów lub nabyciem zadłużonego przedsiębiorstwa.
  
  

Zakres umocowania

Pełnomocnictwo udzielane pełnomocnikowi restrukturyzacyjnemu powinno być udokumentowane na piśmie, a w niektórych przypadkach – zwłaszcza gdy obejmuje ono czynności przekraczające zwykły zarząd lub reprezentację procesową – konieczne jest jego udzielenie w formie aktu notarialnego lub z notarialnym poświadczeniem podpisu.

W praktyce wyróżnia się trzy podstawowe modele pełnomocnictw:

• pełnomocnictwo ogólne – do zarządzania całością spraw związanych z restrukturyzacją,
  
  
• pełnomocnictwo rodzajowe – do zawierania określonego typu umów, np. układów z wierzycielami, porozumień inwestycyjnych,
  
  
• pełnomocnictwo szczególne – do realizacji pojedynczych czynności, jak złożenie wniosku restrukturyzacyjnego czy podpisanie propozycji układowych.
  
  

Kompetencje i obowiązki pełnomocnika restrukturyzacyjnego

Reprezentacja dłużnika w toku postępowania

Pełnomocnik restrukturyzacyjny pełni funkcję głównego przedstawiciela dłużnika wobec sądu, wierzycieli oraz pozostałych uczestników postępowania. Do jego zadań należy m.in.:

• przygotowanie wniosku o otwarcie jednego z postępowań przewidzianych w ustawie (np. postępowania o zatwierdzenie układu, sanacyjnego, układowego),
  
  
• opracowanie planu restrukturyzacyjnego,
  
  
• redagowanie propozycji układowych,
  
  
• udział w zgromadzeniach wierzycieli,
  
  
• negocjowanie warunków układu oraz pozasądowych porozumień.
  
  

W sytuacjach granicznych, np. gdy dłużnik jest osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, pełnomocnik może również pełnić funkcję doradcy ds. upadłości konsumenckiej lub reprezentować dłużnika w postępowaniu zabezpieczającym przed komornikiem.

Koordynacja działań wewnątrz organizacji

W ramach pełnienia swojej funkcji, pełnomocnik nierzadko wchodzi w relacje z zarządem, radą nadzorczą, głównymi księgowymi, a także doradcami podatkowymi. Często to właśnie on podejmuje inicjatywę w zakresie reorganizacji kadrowej – np. rekomendując: zmienię prezesa, aby zbudować zaufanie wierzycieli i zwiększyć szanse na przyjęcie układu.

Pełnomocnik restrukturyzacyjny działa zatem na pograniczu prawa, ekonomii i zarządzania kryzysem, co czyni jego rolę szczególnie wymagającą, ale i decydującą o powodzeniu procesu naprawczego.

Dialog z instytucjami zewnętrznymi

Do obowiązków pełnomocnika należy również kontakt z ZUS, Urzędem Skarbowym, bankami, leasingodawcami i funduszami inwestycyjnymi. W tym kontekście, jego profesjonalizm i doświadczenie mogą przesądzić o przyjęciu układu, przedłużeniu terminów płatności czy udzieleniu finansowania pomostowego typu pożyczka dla zadłużonej firmy z zabezpieczeniem w majątku spółki.

Rola pełnomocnika restrukturyzacyjnego w transakcjach na zadłużonych podmiotach

Negocjacje sprzedaży firmy w restrukturyzacji

Coraz częściej pełnomocnik restrukturyzacyjny prowadzi również rozmowy dotyczące sprzedaży udziałów lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Często to właśnie on pośredniczy w transakcjach typu sprzedam zadłużoną spółkę z aktywami produkcyjnymi, analizując jednocześnie zdolność potencjalnych nabywców do przejęcia długów lub obsługi zawartego układu.

W praktyce, pełnomocnik pełni również funkcję „filtra inwestycyjnego” – selekcjonuje oferty, prowadzi due diligence, a w niektórych przypadkach nawet sugeruje inwestorom, że kupię firmę z długami, o ile istnieje możliwość konwersji zobowiązań na kapitał własny.

Przykład transakcji z udziałem pełnomocnika

Spółka z branży IT, prowadząca projekt e-commerce, znalazła się w stanie zagrożenia niewypłacalnością. Jej właściciele, zamiast ogłosić upadłość, powołali pełnomocnika restrukturyzacyjnego – prawnika z doświadczeniem w negocjacjach inwestycyjnych. W ciągu dwóch miesięcy przygotowano plan naprawczy, a pełnomocnik zorganizował rundę spotkań z funduszami venture capital. Ostatecznie inwestor, po audycie prowadzonym przez kancelarię doradczą, objął 40% udziałów, zapewnił pożyczkę zabezpieczoną na IP spółki, a obecny zarząd został wymieniony – zgodnie z formułą: szukam prezesa do odbudowy wartości spółki z dużym potencjałem skalowania.

Wymogi i odpowiedzialność pełnomocnika restrukturyzacyjnego

Wymogi kompetencyjne

Choć prawo nie wprowadza formalnego egzaminu na pełnomocnika restrukturyzacyjnego, to praktyka pokazuje, że osoba ta powinna spełniać określone wymogi profesjonalne:

• wykształcenie prawnicze, ekonomiczne lub menedżerskie,
  
  
• doświadczenie w postępowaniach sądowych, negocjacjach i zarządzaniu kryzysem,
  
  
• umiejętność pracy pod presją czasu i oczekiwań interesariuszy,
  
  
• biegłość w dokumentacji finansowej i znajomość prawa bilansowego.
  
  

Nierzadko funkcję pełnomocnika pełni licencjonowany doradca restrukturyzacyjny, radca prawny, adwokat lub zaufany menedżer zewnętrzny.

Odpowiedzialność cywilna i etyczna

Pełnomocnik ponosi odpowiedzialność wobec mocodawcy na zasadach ogólnych (art. 471 i n. k.c.), a także – w przypadku działania z rażącym naruszeniem obowiązków – może zostać pociągnięty do odpowiedzialności odszkodowawczej wobec wierzycieli lub inwestorów. W szczególnych przypadkach, np. zatajenia informacji lub działania na szkodę układu, może również zostać wyłączony z dalszego prowadzenia spraw dłużnika przez sąd restrukturyzacyjny.

Podsumowanie

Pełnomocnik restrukturyzacyjny, choć nieuregulowany jako odrębna instytucja ustawowa, jest w praktyce filarem współczesnego systemu ochrony dłużników i narzędziem profesjonalnego zarządzania sytuacją kryzysową. Jego kompetencje, elastyczność działania i zdolność do budowania zaufania wśród wierzycieli, inwestorów i pracowników decydują o powodzeniu procesu oddłużeniowego.

W dobie coraz częstszych transakcji na aktywach wysokiego ryzyka – typu sprzedam zadłużoną spółkę z bilansem negatywnym, kupię firmę z długami, jeżeli pełnomocnik prowadzi transparentną komunikację z wierzycielami, czy pożyczka dla zadłużonej firmy z nadzorem zewnętrznego pełnomocnika – rola przedstawiciela dłużnika nieustannie zyskuje na znaczeniu.