Zasada pari passu, której źródłosłów wywodzi się z łaciny i oznacza „na równi” lub „w tym samym stopniu”, jest jednym z filarów prawa zobowiązań oraz postępowania upadłościowego i restrukturyzacyjnego. Jej rdzeń aksjologiczny opiera się na postulacie równego traktowania wierzycieli tego samego rzędu – tj. tych, których roszczenia są jednorodne co do podstawy prawnej i kategorii uprzywilejowania. W praktyce zasada ta oznacza, że dłużnik, który znajduje się w stanie niewypłacalności, nie może uprzywilejowywać jednego wierzyciela kosztem innych.

Zasada pari passu stanowi ważny punkt odniesienia w każdej analizie dotyczącej struktury zadłużenia firmy, a także w działaniach takich jak sprzedaż zadłużonych podmiotów (sprzedam zadłużoną spółkę z zaległościami w ZUS), nabycie firm z historią niewypłacalności (kupię firmę z długami), czy negocjacje ugód i pozyskiwanie finansowania pomostowego (pożyczka dla zadłużonej firmy).

Znaczenie zasady pari passu w kontekście prawa cywilnego i upadłościowego

Podstawy normatywne

Zasada równego traktowania wierzycieli znajduje swoje odzwierciedlenie w wielu aktach normatywnych – zarówno na poziomie krajowym (ustawa – Prawo upadłościowe, ustawa – Prawo restrukturyzacyjne), jak i europejskim (rozporządzenia UE w sprawach transgranicznej niewypłacalności). W polskim systemie prawnym kluczowe znaczenie ma art. 342 ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe, zgodnie z którym należności wierzycieli są zaspokajane proporcjonalnie w ramach tej samej kategorii zaspokojenia.

Zasada pari passu pełni zatem funkcję zarówno dyrektywy interpretacyjnej, jak i normatywnego zakazu dyskryminacji pomiędzy wierzycielami należącymi do tego samego poziomu uprzywilejowania.

Znaczenie w orzecznictwie

Polskie sądy wielokrotnie podkreślały, że naruszenie zasady pari passu może skutkować nieważnością czynności prawnych dokonanych przez dłużnika, a w kontekście postępowań upadłościowych – uznaniem ich za czynności bezskuteczne w stosunku do masy upadłości. Orzeczenia Sądu Najwyższego akcentują, że nierówne traktowanie wierzycieli prowadzi do zaburzenia uczciwości i przejrzystości procesu upadłościowego.

Zastosowanie praktyczne zasady pari passu w procesach oddłużeniowych

Plan spłaty i układ z wierzycielami

Zasada równego traktowania wierzycieli jest szczególnie widoczna w planach restrukturyzacyjnych i propozycjach układowych. Wierzyciele należący do jednej grupy (np. wierzytelności niezabezpieczone) muszą być traktowani w sposób jednolity – w zakresie terminu i sposobu zaspokojenia. Naruszenie tej zasady może skutkować odrzuceniem propozycji układowej przez sąd lub jej zaskarżeniem przez poszkodowanych wierzycieli.

Przykład: W ramach uproszczonego postępowania o zatwierdzenie układu, dłużnik zaproponował jednej grupie wierzycieli – głównie instytucjom finansowym – spłatę 60% wierzytelności, a podmiotowi powiązanemu kapitałowo (który również figurował jako wierzyciel) – pełne zaspokojenie. Sąd odmówił zatwierdzenia układu, uznając, że narusza on zasadę pari passu.

Wpływ na decyzje inwestorskie

Zasada równego traktowania wierzycieli ma również wymiar praktyczny przy analizie zadłużenia spółek, które mogą stać się przedmiotem transakcji typu distressed M&A. W przypadku ofert typu sprzedam zadłużoną spółkę, inwestorzy badają, czy wcześniejsze działania zarządu nie naruszyły zasady pari passu, co mogłoby skutkować ryzykiem unieważnienia niektórych spłat, np. w drodze skargi pauliańskiej lub postępowań o bezskuteczność czynności.

Naruszenie zasady pari passu i jego konsekwencje

Odpowiedzialność cywilna i karna

Działania dłużnika naruszające zasadę równego traktowania wierzycieli mogą prowadzić do daleko idących konsekwencji – zarówno cywilnoprawnych, jak i karnych. W skrajnych przypadkach może dojść do pociągnięcia członków zarządu do odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wierzycielom na podstawie art. 415 k.c., a także odpowiedzialności na gruncie art. 302 § 1 Kodeksu karnego (udaremnianie lub uszczuplanie zaspokojenia wierzyciela).

Unieważnienie wybranych czynności prawnych

W toku postępowania upadłościowego lub restrukturyzacyjnego syndyk, nadzorca lub zarządca może wystąpić o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną względem masy upadłości, jeśli została ona dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli. Dotyczy to m.in. spłat, zabezpieczeń, przeniesień majątkowych dokonanych z pominięciem zasady pari passu.

Warto zatem, planując np. transakcję typu kupię firmę z długami, szczegółowo przeanalizować historię operacji finansowych pod kątem ewentualnych naruszeń tej zasady.

Znaczenie zasady pari passu w kontekście finansowania dłużnego

Klauzule pari passu w dokumentacji obligacyjnej i pożyczkowej

W przypadku finansowania poprzez emisję obligacji lub zawieranie umów pożyczkowych, standardem rynkowym stało się wprowadzanie tzw. klauzul pari passu, które zobowiązują dłużnika do nieuprzywilejowywania żadnego z wierzycieli obligacyjnych lub pożyczkodawców. Naruszenie tej klauzuli skutkuje często tzw. event of default, czyli podstawą do wypowiedzenia umowy i natychmiastowej wymagalności świadczeń.

Rola doradców transakcyjnych

W praktyce kancelarii prawnych oraz firm doradczych, analiza dokumentacji umów finansowania pod kątem zgodności z zasadą pari passu stanowi stały element due diligence. Zarówno dla instytucji oferujących pożyczkę dla zadłużonej firmy, jak i dla inwestorów zainteresowanych restrukturyzacją – np. z zamiarem zmienię prezesa i wyprowadzę spółkę z zadłużenia – przestrzeganie tej zasady jest warunkiem sine qua non powodzenia całego procesu.

Wyjątki i modyfikacje zasady pari passu

Uprzywilejowanie ustawowe i umowne

Zasada pari passu nie ma charakteru absolutnego. Ustawodawca przewidział wyjątki, umożliwiając uprzywilejowanie niektórych roszczeń – np. z tytułu wynagrodzeń pracowniczych, alimentów czy kosztów postępowania. Ponadto, na mocy umów pomiędzy wierzycielami (tzw. intercreditor agreements), możliwe jest konstruowanie struktur finansowania, w których część wierzycieli uzyskuje wyższy priorytet w zaspokojeniu – np. tzw. senior debt wobec subordinated debt.

Pari passu w praktyce międzynarodowej

W obrocie międzynarodowym zasada pari passu zyskała szczególne znaczenie w kontekście emisji obligacji przez państwa i korporacje transnarodowe. Znane są przypadki, w których inwestorzy (np. fundusze hedge) wykorzystywali naruszenia klauzul pari passu do skutecznych roszczeń wobec rządów państw, jak miało to miejsce w głośnej sprawie przeciwko Argentynie (tzw. „pari passu litigation”).

Podsumowanie

Zasada pari passu pozostaje jednym z najważniejszych mechanizmów zapewniających transparentność i sprawiedliwość w relacjach pomiędzy dłużnikami a ich wierzycielami. Jej przestrzeganie ma kluczowe znaczenie nie tylko w postępowaniach upadłościowych i restrukturyzacyjnych, ale również w praktyce transakcyjnej i inwestycyjnej.

W kontekście coraz częstszych ogłoszeń w stylu sprzedam zadłużoną spółkę z portfelem obligacji, szukam prezesa do restrukturyzacji i ułożenia układu z wierzycielami, czy kupię firmę z długami pod warunkiem zachowania porządku wierzytelności, dogłębna znajomość zasady pari passu i jej implikacji staje się warunkiem koniecznym skutecznej analizy ryzyka i strategii wyjścia z trudnej sytuacji finansowej.