Operacyjna restrukturyzacja (ang. operational restructuring) stanowi jedną z kluczowych form naprawy przedsiębiorstwa, której celem jest poprawa bieżącej efektywności funkcjonowania podmiotu gospodarczego, niezależnie od lub równolegle z działaniami mającymi na celu restrukturyzację finansową lub formalnoprawną. Odwołuje się ona do wewnętrznych procesów firmy – takich jak produkcja, logistyka, zarządzanie zasobami ludzkimi, struktura organizacyjna, systemy informatyczne, kanały dystrybucji – i koncentruje się na ich optymalizacji, reorganizacji lub całkowitej przebudowie.

W przeciwieństwie do postępowania restrukturyzacyjnego w rozumieniu ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne, operacyjna restrukturyzacja ma charakter pozaproceduralny, a jej implementacja nie wymaga sądowego zatwierdzenia ani formalnych postanowień.

2. Podstawy prawne i zarządcze operacyjnej restrukturyzacji

Choć brak jest wyraźnej regulacji ustawowej poświęconej wyłącznie operacyjnej restrukturyzacji, jej przeprowadzenie znajduje oparcie w szeregu przepisów prawa cywilnego, handlowego oraz rachunkowego, w tym m.in.:

• art. 77 Kodeksu spółek handlowych – uprawnienia zarządu do kierowania działalnością spółki,
  
  
• art. 54 ust. 2 ustawy o rachunkowości – obowiązek przeciwdziałania trwałej utracie zdolności do kontynuacji działalności,
  
  
• art. 10 i 11 ustawy – Prawo restrukturyzacyjne – definicja zagrożenia niewypłacalnością, stanowiąca przesłankę restrukturyzacji,
  
  
• przepisy wewnętrzne (regulaminy organizacyjne, polityki zarządzania, procedury compliance).
  
  

Operacyjna restrukturyzacja jest często realizowana z inicjatywy organu zarządzającego – np. nowo powołanego prezesa zarządu (zmienię prezesa), który otrzymuje zadanie wdrożenia głębokich zmian reorganizacyjnych.

3. Zakres i obszary działań w ramach operacyjnej restrukturyzacji

Zakres operacyjnej restrukturyzacji obejmuje:

• restrukturyzację zatrudnienia – zwolnienia grupowe, outsourcing, automatyzację,
  
  
• reorganizację łańcuchów dostaw i logistyki – w tym renegocjacje umów z dostawcami,
  
  
• restrukturyzację produkcji i kosztów operacyjnych – zamykanie nierentownych linii produkcyjnych, minimalizacja strat operacyjnych,
  
  
• optymalizację struktur organizacyjnych – zmiana schematów decyzyjnych, ograniczenie kosztów centrali,
  
  
• transformację cyfrową – wdrażanie ERP, CRM, BI i automatyzacja procesów.
  
  

W kontekście zadłużonych przedsiębiorstw operacyjna restrukturyzacja często poprzedza działania formalne – takie jak złożenie wniosku o otwarcie postępowania układowego, sprzedaż aktywów, czy nawet ofertę sprzedam zadłużoną spółkę, skierowaną do inwestora branżowego lub finansowego (kupię firmę z długami).

4. Cele operacyjnej restrukturyzacji – perspektywa ekonomiczno-prawna

Głównym celem operacyjnej restrukturyzacji jest:

• przywrócenie rentowności operacyjnej,
  
  
• generowanie dodatnich przepływów pieniężnych z działalności podstawowej,
  
  
• zapewnienie płynności niezbędnej do przetrwania do momentu restrukturyzacji finansowej,
  
  
• odbudowa zaufania interesariuszy – pracowników, kontrahentów, banków.
  
  

Z perspektywy inwestorów – zwłaszcza tych poszukujących okazji w formule pożyczka dla zadłużonej firmy – operacyjna restrukturyzacja pełni funkcję wstępnego „uzdatnienia” podmiotu do dalszej kapitalizacji, sprzedaży lub włączenia w większą strukturę holdingową.

5. Przykładowy proces operacyjnej restrukturyzacji – studium przypadku

Spółka „TechTrans Polska”, działająca w sektorze transportu technologicznego, wpadła w spiralę zadłużenia z uwagi na lawinowy wzrost cen paliw i nieskuteczne umowy serwisowe z wykonawcami sprzętu. W ramach operacyjnej restrukturyzacji nowo powołany zarząd (zmienię prezesa) zrealizował:

• redukcję zatrudnienia o 30% poprzez dobrowolne odejścia,
  
  
• renegocjację 18 kluczowych umów z podwykonawcami i leasingodawcami,
  
  
• wprowadzenie systemu monitoringu zużycia paliwa zintegrowanego z CRM,
  
  
• wyodrębnienie działalności magazynowej do osobnej spółki i jej sprzedaż (sprzedam zadłużoną spółkę).
  
  

Efektem było ograniczenie kosztów stałych o 42% i odzyskanie płynności, co umożliwiło zawarcie układu częściowego z wierzycielami oraz pozyskanie inwestora w formule kupię firmę z długami.

6. Rola doradców restrukturyzacyjnych i interim management

Operacyjna restrukturyzacja często wymaga wsparcia zewnętrznych ekspertów, w tym:

• doradców restrukturyzacyjnych – pomagających wdrożyć proces w sposób zgodny z regulacjami prawa,
  
  
• interim managerów – tymczasowych menedżerów o wysokim poziomie specjalizacji, szczególnie poszukiwanych w sytuacjach typu szukam prezesa,
  
  
• specjalistów ds. controllingu operacyjnego, HR i IT – zapewniających profesjonalną analizę efektywności.
  
  

Należy przy tym podkreślić, że nawet w przypadku pozyskania finansowania zewnętrznego (pożyczka dla zadłużonej firmy), inwestorzy wymagają wskazania konkretnego planu restrukturyzacji operacyjnej wraz z harmonogramem, wskaźnikami KPI i osobami odpowiedzialnymi.

7. Wyzwania i ryzyka operacyjnej restrukturyzacji

Do głównych ryzyk należy zaliczyć:

• opór organizacyjny – szczególnie ze strony kadry kierowniczej średniego szczebla,
  
  
• brak koordynacji z restrukturyzacją finansową – skutkujący niespójnością działań,
  
  
• niewystarczające zasoby finansowe – utrudniające wdrożenie zmian (co może prowadzić do ofert sprzedaży spółki w trybie sprzedam zadłużoną spółkę),
  
  
• ryzyko utraty kluczowych klientów lub dostawców w trakcie transformacji.
  
  

Sukces operacyjnej restrukturyzacji zależy w dużej mierze od kompetencji zespołu wdrażającego oraz zdolności komunikacyjnych i negocjacyjnych nowego zarządu.

8. Powiązanie z restrukturyzacją formalną i transakcjami M&A

Operacyjna restrukturyzacja może być wykorzystywana jako:

• wstęp do procedury sanacyjnej – w celu przygotowania przedsiębiorstwa do złożenia wniosku restrukturyzacyjnego,
  
  
• element przygotowanej likwidacji (pre-pack) – gdzie zmiany operacyjne służą podniesieniu wartości przedsiębiorstwa dla nabywcy,
  
  
• część transakcji M&A – np. sprzedaży pakietu udziałów z zastrzeżeniem dokonania konkretnych działań operacyjnych przez sprzedającego.
  
  

Nie jest rzadkością, że inwestor zainteresowany nabyciem aktywów (kupię firmę z długami) stawia warunek wdrożenia programu operacyjnej restrukturyzacji przed finalizacją transakcji.

9. Uwagi końcowe – strategiczne znaczenie operacyjnej restrukturyzacji

Operacyjna restrukturyzacja to nie tylko narzędzie naprawcze, ale również instrument budowania przewagi konkurencyjnej i przejmowania kontroli nad przedsiębiorstwami w kryzysie. W połączeniu z restrukturyzacją finansową i prawno-organizacyjną, stanowi spójny model uzdrawiania działalności gospodarczej.

W czasach zwiększonej zmienności rynkowej, presji regulacyjnej i ryzyk sektorowych, opanowanie procesu operacyjnej restrukturyzacji staje się nie tylko elementem przetrwania, lecz również czynnikiem zwiększającym wartość firmy – co ma istotne znaczenie dla osób planujących transakcje typu sprzedam zadłużoną spółkę, pożyczka dla zadłużonej firmy, czy też przygotowujących się do zmiany zarządu (zmienię prezesa)