Obrót udziałami lub akcjami spółek handlowych jest istotnym segmentem rynku kapitałowego oraz jednym z kluczowych mechanizmów służących transformacjom właścicielskim w gospodarce. Szczególnego znaczenia nabiera on w kontekście spółek znajdujących się w trudnej sytuacji ekonomicznej, w tym zadłużonych lub zagrożonych niewypłacalnością. Przeniesienie udziałów (w przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością) lub akcji (w przypadku spółek akcyjnych lub komandytowo-akcyjnych) w takich podmiotach może stanowić zarówno element ratunkowy, jak i ścieżkę przejęcia nad nimi kontroli, często w powiązaniu z procesami restrukturyzacyjnymi, egzekucyjnymi lub optymalizacyjnymi.

W praktyce coraz częściej obserwuje się ogłoszenia i transakcje o charakterze: sprzedam zadłużoną spółkę lub kupię firmę z długami, co – choć z pozoru ryzykowne – może przynosić istotne korzyści obu stronom, pod warunkiem zachowania pełnej zgodności z prawem oraz należytej staranności w analizie ryzyk i zobowiązań.

II. Podstawy prawne obrotu udziałami i akcjami

1. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

W przypadku spółek z o.o., obrót udziałami uregulowany jest przede wszystkim w przepisach art. 180–188 Kodeksu spółek handlowych (k.s.h.). Zgodnie z art. 180 §1 k.s.h., zbycie udziału lub jego części wymaga formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Dodatkowo umowa spółki może przewidywać ograniczenia w zakresie przenoszenia udziałów (np. uzależnienie od zgody zgromadzenia wspólników).

2. Spółka akcyjna i komandytowo-akcyjna

W odniesieniu do spółek akcyjnych, regulacje zawarte są w art. 337 i nast. k.s.h. Akcje, jako papiery wartościowe, podlegają swobodnemu obrotowi, z wyjątkiem przypadków, gdy statut przewiduje ograniczenia zbywalności (np. akcje imienne). Transakcje te mogą być dokonywane zarówno w obrocie prywatnym (umowy cywilne), jak i na rynku regulowanym lub alternatywnym systemie obrotu.

III. Specyfika zadłużonej spółki jako przedmiotu obrotu

Zbycie udziałów lub akcji w spółce zadłużonej wiąże się z wieloma szczególnymi ryzykami i konsekwencjami. Osoba lub podmiot nabywający taki podmiot przejmuje bowiem – choć niekoniecznie formalnie – realne ryzyko związane z jej zobowiązaniami, relacjami z wierzycielami, historią księgową, potencjalnymi zaległościami publicznoprawnymi oraz ryzykiem odpowiedzialności zarządu za zobowiązania spółki.

W związku z tym, w praktyce obrotu pojawiają się oferty inwestorów wyspecjalizowanych w takich transakcjach, formułujących zapytania typu: kupię firmę z długami lub szukam prezesa do zadłużonej spółki, gdzie kluczowe znaczenie ma szybkie przejęcie kontroli właścicielskiej, a następnie wdrożenie restrukturyzacji, sprzedaży aktywów lub likwidacji.

IV. Motywy nabywców i sprzedających

A. Motywy sprzedających

1. Chęć uniknięcia osobistej odpowiedzialności – w szczególności na gruncie art. 299 k.s.h. lub przepisów podatkowych.
   
   
2. Brak zasobów do dalszego prowadzenia działalności – kapitałowych, kadrowych lub organizacyjnych.
   
   
3. Ucieczka przed upadłością lub egzekucją – czasem mylnie utożsamiana z „pozbyciem się problemu”.
   
   

B. Motywy nabywców

1. Możliwość przejęcia wartościowych aktywów przy jednoczesnym obniżeniu ceny zakupu.
   
   
2. Chęć wykorzystania już istniejących struktur – np. licencji, zezwoleń, koncesji.
   
   
3. Dostęp do klientów, kontraktów lub know-how.
   
   
4. Szybka ekspansja przy niskim wkładzie kapitałowym.
   
   
5. Spekulacyjna transakcja z założeniem dalszej sprzedaży (flip).
   
   

V. Elementy wymagające szczególnej ostrożności

Nabycie udziałów lub akcji zadłużonej spółki powinno być poprzedzone gruntownym badaniem due diligence obejmującym co najmniej:

• strukturę kapitałową i historię zmian właścicielskich,
  
  
• aktualne zobowiązania i strukturę zadłużenia,
  
  
• spory sądowe i egzekucje,
  
  
• stosunki z urzędami (ZUS, urząd skarbowy, KAS),
  
  
• sytuację księgową i podatkową,
  
  
• istnienie ukrytych zobowiązań (np. umów powiązanych),
  
  
• historię zmian zarządu i pełnomocnictw.
  
  

VI. Zmiana zarządu jako element transakcji

W wielu przypadkach obrót udziałami lub akcjami zadłużonej spółki wiąże się z koniecznością wymiany członków zarządu. Nabywcy niejednokrotnie poszukują kandydatów do pełnienia tej funkcji – stąd popularność zapytań w stylu zmienię prezesa lub szukam prezesa. Warto pamiętać, że zgodnie z art. 201 §4 k.s.h. (sp. z o.o.) oraz art. 368 §4 k.s.h. (S.A.), zarząd może być odwołany i powołany w każdej chwili, o ile umowa/statut nie stanowi inaczej.

VII. Przykład praktyczny

Przykład:

Spółka Alfa Sp. z o.o. prowadząca działalność w branży transportowej miała zadłużenie rzędu 2 mln zł wobec banków, ZUS oraz kontrahentów. Dotychczasowy właściciel, nie mając środków na restrukturyzację, wystawił ogłoszenie: sprzedam zadłużoną spółkę. Nabywca, będący funduszem inwestycyjnym, skontaktował się poprzez platformę ogłoszeniową, przeprowadził audyt sytuacji prawno-finansowej, po czym nabył 100% udziałów za symboliczną kwotę, obejmując jednocześnie funkcję prezesa. Spółka została dokapitalizowana i zgłoszona do uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego, przy udziale kancelarii prawnej, która wcześniej zapewniła także pożyczkę dla zadłużonej firmy.

VIII. Ryzyka i odpowiedzialność

1. Ryzyko odpowiedzialności karnej lub skarbowej – w przypadku braku należytej staranności (np. niezgłoszenie zmian w KRS).
   
   
2. Możliwość kontynuacji egzekucji przeciwko spółce.
   
   
3. Zatajone umowy, które generują zobowiązania.
   
   
4. Nieprawidłowości w bilansie lub księgowości (np. kreatywna księgowość).
   
   
5. Brak współpracy z byłym zarządem.
   
   

IX. Znaczenie instytucji pożyczki pomostowej

W procesie obrotu udziałami lub akcjami spółki zadłużonej często pojawia się potrzeba zapewnienia finansowania pomostowego, które umożliwia pokrycie najpilniejszych zobowiązań (np. wynagrodzenia, czynsze, energia). W tym kontekście popularna staje się oferta podmiotów deklarujących udzielenie pożyczki dla zadłużonej firmy – co może mieć kluczowe znaczenie w początkowym okresie „przejęcia sterów”.

X. Wnioski końcowe

Obrót udziałami i akcjami w zadłużonych spółkach jest coraz istotniejszym narzędziem rynku wtórnego przedsiębiorstw. Jego znaczenie będzie rosło wraz z dynamiką otoczenia gospodarczego, wzrostem liczby upadłości, egzekucji i postępowań restrukturyzacyjnych. Odpowiednio przeprowadzony transfer własnościowy może stanowić legalny i efektywny sposób oddłużenia firmy oraz przejęcia nad nią kontroli.

Transakcje tego rodzaju – opisywane niekiedy wprost jako sprzedam zadłużoną spółkę czy kupię firmę z długami – powinny jednak być prowadzone wyłącznie przy wsparciu wyspecjalizowanych doradców prawnych i podatkowych. Tylko wtedy możliwe jest ich bezpieczne i zgodne z prawem przeprowadzenie, z poszanowaniem interesów wszystkich interesariuszy – w tym wierzycieli, pracowników i organów nadzoru