W polskim porządku prawnym proces restrukturyzacji przedsiębiorstw stanowi kluczowe narzędzie prawne i ekonomiczne umożliwiające podmiotom gospodarczym – znajdującym się w stanie zagrożenia niewypłacalnością bądź już niewypłacalnym – odbudowę rentowności, zachowanie miejsc pracy, a także ochronę przed egzekucją. Niemniej jednak, nie każdy dłużnik kwalifikuje się do przeprowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego. Niezdolność restrukturyzacyjna to stan, w którym zastosowanie mechanizmów naprawczych przewidzianych w ustawie – Prawo restrukturyzacyjne – okazuje się obiektywnie niemożliwe lub całkowicie niecelowe z punktu widzenia interesu ogólnego i ekonomicznego.

Zidentyfikowanie tej sytuacji ma fundamentalne znaczenie dla właściwego doboru środków prawnych, w tym także rozważenia alternatyw takich jak sprzedaż przedsiębiorstwa, zmiana struktury właścicielskiej, czy – co coraz częściej pojawia się w przestrzeni rynkowej – oferty w rodzaju: sprzedam zadłużoną spółkę, kupuję firmę z długami, szukam prezesa z doświadczeniem sanacyjnym, bądź udzielam pożyczki dla zadłużonej firmy w kryzysie.

2. Pojęcie niezdolności restrukturyzacyjnej – definicja negatywna i funkcjonalna

Polski ustawodawca nie wprowadził do systemu prawa pozytywnej definicji „niezdolności restrukturyzacyjnej”. Jest to zatem kategoria funkcjonalna i negatywna, wywodzona z analizy przesłanek formalnych i materialnych do przeprowadzenia restrukturyzacji. Niezdolność restrukturyzacyjna oznacza w praktyce:

• Brak ekonomicznego potencjału do prowadzenia jakiejkolwiek działalności operacyjnej, nawet po redukcji zobowiązań;
  
  
• Niemożność osiągnięcia porozumienia z wierzycielami w przedmiocie układu;
  
  
• Brak realnych prognoz poprawy sytuacji majątkowej i płynnościowej w perspektywie średnioterminowej;
  
  
• Brak majątku, który pozwalałby na pokrycie kosztów postępowania restrukturyzacyjnego;
  
  
• Trwałe naruszenie zaufania rynku, w tym kluczowych kontrahentów i instytucji finansowych.
  
  

W odróżnieniu od niezdolności upadłościowej, która przesądza o niemożności prowadzenia postępowania upadłościowego (np. z powodu całkowitego braku majątku), niezdolność restrukturyzacyjna dotyczy oceny szans na realne wdrożenie planu naprawczego.

3. Przesłanki oceny niezdolności restrukturyzacyjnej – aspekty praktyczne i orzecznicze

3.1. Brak zdolności układowej

Jednym z podstawowych aspektów niezdolności restrukturyzacyjnej jest niemożność zawarcia układu z wierzycielami. Sytuacja taka może mieć miejsce, gdy:

• liczba wierzycieli jest zbyt rozproszona i niestabilna;
  
  
• główni wierzyciele (np. banki) sygnalizują brak zgody na jakiekolwiek umorzenia;
  
  
• poziom zobowiązań przewyższa realną wartość majątku oraz prognozowanych przepływów.
  
  

W takich przypadkach sąd może uznać, że postępowanie restrukturyzacyjne nie rokuje powodzenia, a dłużnik w istocie powinien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości.

3.2. Brak zdolności organizacyjnej i kadrowej

Restrukturyzacja wymaga nie tylko woli i planu, ale również kadry zarządzającej zdolnej do jego wdrożenia. W przypadku spółek, które:

• są zdominowane przez konfliktowy zarząd;
  
  
• posiadają niekompetentne kierownictwo niezdolne do współpracy z nadzorcą lub zarządcą;
  
  
• nie posiadają systemów księgowych lub dokumentacji niezbędnej do prowadzenia procesu restrukturyzacyjnego
  
  

– pojawia się niezdolność operacyjna do przeprowadzenia procesu naprawczego. Zdarzają się sytuacje, w których inwestorzy rozważający wejście kapitałowe zgłaszają zapotrzebowanie typu: „zmienię prezesa spółki z ograniczoną zdolnością naprawczą”, co stanowi próbę ratowania przedsiębiorstwa przez zarząd zewnętrzny.

4. Związek niezdolności restrukturyzacyjnej z postępowaniem sądowym

Sądy restrukturyzacyjne są obowiązane, zgodnie z art. 325 ustawy – Prawo restrukturyzacyjne, do oddalenia wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, jeżeli jest oczywiste, że nie ma ono szans na powodzenie. Dotyczy to m.in. sytuacji, gdy:

• brak jest realnego planu restrukturyzacyjnego;
  
  
• sytuacja ekonomiczna dłużnika nie ulegnie poprawie mimo zawarcia układu;
  
  
• brak jest uzasadnionej prognozy wypłacalności po przeprowadzeniu restrukturyzacji.
  
  

W orzecznictwie wskazuje się, że sąd może oddalić wniosek, nawet jeśli nie został formalnie zgłoszony sprzeciw, o ile dokumenty dołączone do wniosku jednoznacznie wskazują na brak perspektyw jego realizacji.

5. Alternatywy dla niewypłacalnych podmiotów niezdolnych do restrukturyzacji

W przypadku stwierdzenia niezdolności restrukturyzacyjnej możliwe są następujące rozwiązania alternatywne:

5.1. Sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części

W sytuacjach, w których całościowa restrukturyzacja nie ma racji bytu, ale istnieją wartościowe aktywa – np. marka, park maszynowy, know-how – coraz częściej praktykowane są transakcje typu „sprzedam zadłużoną spółkę”, skierowane do inwestorów typu distressed assets. Celem takich transakcji jest ratowanie wartości rynkowej poprzez:

• pozyskanie inwestora, który przejmie zobowiązania i wprowadzi nowy model biznesowy;
  
  
• sprzedaż spółki w modelu share deal lub asset deal;
  
  
• wprowadzenie zewnętrznego zarządu i odcięcie toksycznych zobowiązań.
  
  

5.2. Zmiana struktury właścicielskiej i kadrowej

Zdarzają się przypadki, w których inwestorzy poszukują celów inwestycyjnych o dużym potencjale wzrostowym, ale z utraconą zdolnością restrukturyzacyjną. Ogłoszenia w rodzaju: „kupuję firmę z długami z możliwością operacyjnego przekształcenia” czy „szukam prezesa z doświadczeniem w sanacji spółek technologicznych” stają się odpowiedzią rynkową na systemowe niedomagania klasycznych procedur.

5.3. Pozyskanie finansowania na warunkach specjalnych

Niektóre fundusze oferują pożyczki dla zadłużonych firm, które nie są zdolne do formalnej restrukturyzacji, ale posiadają majątek wystarczający do zabezpieczenia. Finansowanie to ma charakter pomostowy i jest często wykorzystywane do spłaty zobowiązań kluczowych (np. ZUS, US), co umożliwia późniejszą sprzedaż lub reinwestycję.

6. Przykład z praktyki – spółka handlowa bez zdolności restrukturyzacyjnej

Spółka GASTROTRADE Sp. z o.o., prowadząca działalność hurtową w branży spożywczej, w roku 2022 utraciła kluczowego kontrahenta oraz zdolność kredytową. Po trzech miesiącach zaległości względem dostawców i organów publicznych (łącznie 3,4 mln zł), zarząd podjął próbę wszczęcia uproszczonego postępowania o zatwierdzenie układu.

Analiza wykazała jednak:

• brak środków na pokrycie kosztów nadzorcy;
  
  
• całkowity zanik przychodów;
  
  
• odpływ kadry menedżerskiej i handlowej;
  
  
• niemożność zawarcia układu z 9 głównymi wierzycielami, z których 6 wystąpiło z pozwami o zapłatę.
  
  

Wobec powyższego, sąd oddalił wniosek jako oczywiście bezzasadny. Firma została sprzedana w całości inwestorowi branżowemu zainteresowanemu tylko infrastrukturą magazynową i bazą klientów. Transakcja poprzedzona była ogłoszeniem: „Sprzedam zadłużoną spółkę – hurtownia spożywcza – tylko dla inwestorów gotówkowych. Możliwość zmiany prezesa i struktury udziałowej.”

7. Podsumowanie – znaczenie świadomej oceny zdolności restrukturyzacyjnej

Niezdolność restrukturyzacyjna nie musi oznaczać końca działalności gospodarczej, ale wymaga podjęcia decyzji alternatywnych: zbycia udziałów, zmiany struktury właścicielskiej, pozyskania zarządu kryzysowego lub inwestora. Ważne jest, aby przedsiębiorcy oraz ich pełnomocnicy nie składali wniosków restrukturyzacyjnych „na siłę”, ale realnie oceniali możliwości sanacyjne.

W obrocie funkcjonują dziś profesjonalne podmioty, które:

• analizują sytuację spółki z punktu widzenia niezdolności restrukturyzacyjnej,
  
  
• oferują rozwiązania pomostowe (np. pożyczka dla zadłużonej firmy z zabezpieczeniem hipotecznym),
  
  
• przejmują udziały lub aktywa poprzez ogłoszenia typu „kupimy firmę z długami w stanie przedupadłościowym”,
  
  

delegują menedżerów do funkcji zarządczych, odpowiadając na zapytania w rodzaju „szukam prezesa z kompetencjami prawnymi i finansowymi do zadłużonej spółki”.