Postępowanie restrukturyzacyjne, jako sądowy lub pozasądowy proces oddłużenia przedsiębiorcy zagrożonego niewypłacalnością bądź już niewypłacalnego, nieodłącznie wiąże się z ponoszeniem kosztów niezbędnych do jego skutecznego przeprowadzenia. Koszty te mają charakter konieczny i systemowy, ponieważ stanowią warunek umożliwiający przeprowadzenie czynności procesowych, technicznych, zarządczych oraz kontrolnych w toku postępowania. Ich zakres, wysokość i struktura są zróżnicowane – w zależności od wybranego trybu restrukturyzacyjnego, skali działalności dłużnika, złożoności jego sytuacji majątkowej, a także liczby i rodzaju wierzycieli.

Z perspektywy praktycznej, właściwe zaplanowanie i oszacowanie kosztów restrukturyzacyjnych stanowi fundament efektywnego planu restrukturyzacyjnego, a w sytuacjach granicznych – czynnik przesądzający o zasadności kontynuowania działalności, sprzedaży przedsiębiorstwa lub zmianie zarządu (np. „zmienię prezesa – zarządzanie w kryzysie”, „szukam prezesa do spółki w sanacji”). Niekiedy w ogłoszeniach o charakterze inwestycyjnym pojawiają się oferty w rodzaju: „sprzedam zadłużoną spółkę z gotowym planem restrukturyzacji, koszty stałe oszacowane” – co świadczy o znaczeniu ekonomicznej transparentności procesu.

2. Kategorie kosztów w postępowaniu restrukturyzacyjnym – ujęcie systemowe

2.1. Koszty sądowe

Do kosztów sądowych, regulowanych przez ustawę o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, należą:

• Opłata od wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego – aktualnie wynosi 1000 zł, niezależnie od rodzaju postępowania (z wyjątkiem uproszczonego postępowania o zatwierdzenie układu – tzw. UPZU, które jest częściowo pozasądowe).
  
  
• Opłaty od zażaleń, wniosków incydentalnych, skarg na postanowienia – w praktyce rzadziej występują, ale mogą powiększyć łączne koszty.
  
  
• Koszty doręczeń i ogłoszeń w MSiG – publikacja obwieszczenia o otwarciu postępowania stanowi obowiązek formalny.
  
  

2.2. Wynagrodzenie doradców i pełnomocników

W każdym postępowaniu restrukturyzacyjnym niezbędne jest wsparcie doradcy restrukturyzacyjnego (licencjonowanego) oraz często także kancelarii prawnej lub podmiotu wyspecjalizowanego w doradztwie finansowym. Koszty te obejmują:

• przygotowanie wniosku restrukturyzacyjnego,
  
  
• opracowanie propozycji układowych,
  
  
• przygotowanie planu restrukturyzacyjnego i dokumentów księgowych,
  
  
• reprezentację w toku postępowania oraz negocjacje z wierzycielami.
  
  

Średnie rynkowe stawki wahają się od kilku do kilkunastu tysięcy złotych w zależności od złożoności sprawy.

2.3. Koszty nadzorcy układu, nadzorcy sądowego lub zarządcy

Obligatoryjne są również koszty wynagrodzenia osoby pełniącej funkcję:

• nadzorcy układu (w postępowaniu o zatwierdzenie układu),
  
  
• nadzorcy sądowego (w przyspieszonym postępowaniu układowym lub zwykłym),
  
  
• zarządcy (w postępowaniu sanacyjnym).
  
  

Wynagrodzenie to określa sąd w decyzji o otwarciu postępowania, często w oparciu o stawki procentowe (np. 1%–3% wartości masy układowej) lub kwoty ryczałtowe. Przy większych sprawach koszty te mogą sięgać kilkudziesięciu tysięcy złotych.

3. Koszty operacyjne w trakcie trwania restrukturyzacji

Postępowanie restrukturyzacyjne może trwać od kilku do kilkunastu miesięcy. W tym czasie spółka – mimo formalnej ochrony sądowej – ponosi także bieżące koszty operacyjne:

• wynagrodzenia pracowników i ZUS,
  
  
• koszty księgowości i audytu,
  
  
• wydatki na obsługę prawną i finansową,
  
  
• opłaty za media, lokal, leasing, ubezpieczenia.
  
  

Ich finansowanie bywa wyzwaniem – dlatego coraz więcej firm sięga po instrumenty wspomagające płynność, np. pożyczka dla zadłużonej firmy w restrukturyzacji, udzielana przez wyspecjalizowane fundusze inwestycyjne lub prywatnych inwestorów. Tego typu mechanizm może zabezpieczyć wypłacalność w okresie ochronnym i umożliwić finalizację układu z wierzycielami.

4. Koszty przygotowania i wykonania układu

4.1. Koszty głosowania nad układem

Do kosztów kwalifikowanych w tym etapie należą:

• wydruk kart do głosowania i ich rozesłanie (lub organizacja zgromadzenia wierzycieli),
  
  
• koszty pełnomocników procesowych dla dużych grup wierzycieli,
  
  
• przygotowanie dokumentacji podsumowującej wyniki głosowania,
  
  
• honoraria dla biegłych (jeśli konieczna jest opinia ekspercka o skutkach układu).
  
  

W niektórych sprawach, zwłaszcza z udziałem inwestora zewnętrznego (np. funduszu typu distressed), koszty te są pokrywane przez nabywcę, jako część due diligence lub procesu przygotowawczego. Pojawiają się ogłoszenia: „kupuję firmę z długami – preferowane spółki z gotowym planem układowym, możliwość zmiany prezesa i dalszego zarządzania”.

4.2. Koszty realizacji układu

Po zatwierdzeniu układu – dłużnik ponosi koszty związane z:

• obsługą płatności rat układowych,
  
  
• obsługą nadzoru układowego (raportowanie, audyt),
  
  
• ewentualnym monitoringiem sądowym.
  
  

Koszty te, choć rozłożone w czasie, muszą być ujęte w planie finansowym i potwierdzone przez nadzorcę układu.

5. Koszty związane z pre-packiem i pozyskiwaniem inwestora

W przypadkach, gdy restrukturyzacja zakłada zbycie całości przedsiębiorstwa w ramach przygotowanej sprzedaży (pre-pack), występują dodatkowe koszty:

• sporządzenie wyceny przez biegłego sądowego (od 3.000 do nawet 50.000 zł),
  
  
• przygotowanie dokumentacji transakcyjnej,
  
  
• audyt księgowy i prawny dla inwestora.
  
  

Są to tzw. koszty transakcyjne, które nierzadko pokrywają inwestorzy zainteresowani przejęciem – często pojawiają się wówczas oferty: „sprzedam zadłużoną spółkę – pełna dokumentacja, gotowość do pre-packu, możliwość objęcia przez nowy zarząd”.

6. Przykład praktyczny – koszty restrukturyzacji spółki z branży logistycznej

Spółka LogistiQ Sp. z o.o., prowadząca działalność w transporcie międzynarodowym, w 2023 r. złożyła wniosek o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego. W toku procedury poniosła następujące koszty:

• opłata sądowa – 1000 zł,
  
  
• wynagrodzenie kancelarii – 18.000 zł (obejmujące przygotowanie dokumentów i obsługę głosowania),
  
  
• wynagrodzenie nadzorcy sądowego – 24.000 zł (ryczałt zatwierdzony przez sąd),
  
  
• koszt wyceny floty – 12.500 zł,
  
  
• koszt publikacji i komunikacji z wierzycielami – 4.500 zł.
  
  

Spółka uzyskała również pożyczkę dla zadłużonej firmy w wysokości 150.000 zł na pokrycie kosztów operacyjnych przez 4 miesiące – udzieloną przez inwestora, który w zamian otrzymał prawo pierwokupu udziałów.

7. Podsumowanie – znaczenie planowania i transparentności kosztowej

Postępowanie restrukturyzacyjne wymaga rzetelnego zaplanowania finansowego – zarówno w zakresie kosztów początkowych, jak i bieżących oraz końcowych. Właściwa analiza kosztowa wpływa na:

• wiarygodność propozycji układowych,
  
  
• decyzję sądu o otwarciu postępowania,
  
  
• zainteresowanie inwestorów i kontrahentów.
  
  

W dobie wzmożonego zainteresowania rynkiem spółek zadłużonych, coraz częściej inwestorzy poszukują celów typu: „kupuję firmę z długami, preferowane spółki po restrukturyzacji”, a właściciele szukają pomocy hasłami: „sprzedam zadłużoną spółkę z gotowym planem”, „szukam prezesa z doświadczeniem w restrukturyzacji”. Koszty – jeśli odpowiednio udokumentowane i przewidywalne – nie są barierą, lecz elementem wartości dodanej.