W warunkach globalnej gospodarki, przedsiębiorcy coraz częściej działają w środowisku podatnym na nagłe, trudne do przewidzenia wahania makroekonomiczne, geopolityczne oraz sektorowe. Pojęcie „niestabilnej sytuacji rynkowej” obejmuje szerokie spektrum zjawisk – od inflacji i kryzysów surowcowych, przez konflikty zbrojne i zmiany legislacyjne, po cyfrową rewolucję i transformacje klimatyczne.

W kontekście oddłużania przedsiębiorstw i zarządzania ryzykiem operacyjnym, niestabilność rynkowa stanowi nie tylko źródło zagrożeń, lecz również determinantę prawną i strategiczną – wpływa na ocenę zdolności restrukturyzacyjnej, apetyt inwestorów na ryzyko (risk appetite) oraz wycenę wartości aktywów i zobowiązań.

II. Ryzyko rynkowe – definicja i klasyfikacja

1. Definicja

Ryzyko rynkowe (market risk) to potencjalna możliwość poniesienia straty przez przedsiębiorstwo wskutek niekorzystnych zmian czynników rynkowych – takich jak ceny towarów, kursy walut, stopy procentowe, ceny energii czy wskaźniki giełdowe. W ujęciu prawniczym, ryzyko to może wpływać na zdolność do wykonania zobowiązań umownych, realizacji kontraktów oraz wypełniania warunków finansowania.

2. Podział ryzyka rynkowego

• Ryzyko cenowe – zmiany cen surowców, materiałów, produktów gotowych.
  
  
• Ryzyko walutowe – wahania kursów wymiany (istotne w przypadku finansowania w walucie obcej).
  
  
• Ryzyko stopy procentowej – zmienność kosztu kapitału (kredytów, leasingów).
  
  
• Ryzyko płynności rynkowej – brak możliwości upłynnienia aktywów bez poniesienia straty.
  
  

III. Apetyt na ryzyko (risk appetite) – ujęcie korporacyjne i inwestorskie

1. Pojęcie „risk appetite”

Apetyt na ryzyko (risk appetite) definiuje się jako poziom ryzyka, który przedsiębiorstwo (lub inwestor) jest gotowe zaakceptować w dążeniu do realizacji swoich celów strategicznych. W ujęciu prawnym i zarządczym, powinien być formalnie określony, udokumentowany oraz integrowany z systemem kontroli wewnętrznej.

2. Znaczenie w restrukturyzacji

Dla inwestora rozważającego decyzję w rodzaju kupię firmę z długami, poziom ryzyka rynkowego oraz wewnętrzna zdolność firmy do adaptacji (resilience) są kluczowymi parametrami oceny. Apetyt na ryzyko kształtuje zatem nie tylko strukturę ceny nabycia, ale także warunki umowy (earn-out, opcje put/call, warunki zawieszające).

IV. Niestabilność rynkowa jako czynnik determinujący zdolność restrukturyzacyjną

1. Wpływ na zdolność do realizacji układu

W warunkach rynkowej niestabilności, prawidłowe zaprognozowanie przyszłych przepływów finansowych, marży operacyjnej i struktury kosztowej może być znacząco utrudnione. W praktyce sądów restrukturyzacyjnych oznacza to podwyższone wymagania co do testu wykonalności układu, realności planu restrukturyzacyjnego oraz dowodów zdolności do obsługi zobowiązań.

2. Korekta planów sanacyjnych

W warunkach silnych wahań rynkowych, zarządy spółek często są zmuszone do częstych rewizji założeń finansowych, renegocjacji z wierzycielami oraz aktualizacji propozycji układowych. Może to prowadzić do konieczności modyfikacji treści planu restrukturyzacyjnego, a niekiedy – jego cofnięcia i złożenia wniosku o upadłość.

V. Przykład praktyczny – niestabilność rynkowa a decyzje właścicielskie i inwestorskie

Spółka ENERGOS Sp. z o.o., zajmująca się produkcją komponentów z tworzyw sztucznych, doświadczyła gwałtownego wzrostu cen gazu i prądu, co uniemożliwiło realizację zawartych kontraktów. Jednocześnie wstrzymano wypłatę transz kredytu obrotowego z powodu przekroczenia wskaźnika zadłużenia. W tej sytuacji:

• właściciele rozpoczęli procedurę sprzedaży: sprzedam zadłużoną spółkę, która utraciła rentowność wskutek zmian cen energii,
  
  
• inwestor finansowy rozważał nabycie aktywów przez NewCo, ale ograniczył risk appetite wobec sektora energochłonnego,
  
  
• banki odmówiły dalszej współpracy bez zabezpieczenia: pożyczka dla zadłużonej firmy tylko przy warunkach 150% coverage ratio.
  
  

VI. Aspekty prawne zarządzania ryzykiem rynkowym

1. Klauzule kontraktowe

W niestabilnych warunkach rynkowych szczególnego znaczenia nabierają:

• klauzule waloryzacyjne – umożliwiają dostosowanie świadczeń do zmian wartości rynkowych,
  
  
• klauzule force majeure – pozwalają uchylić się od odpowiedzialności w przypadku nadzwyczajnych zdarzeń,
  
  
• klauzule hardship – regulują sposób renegocjacji umów przy istotnej zmianie okoliczności.
  
  

2. Przepisy ochronne w prawie restrukturyzacyjnym

Art. 300 ust. 2 Prawa restrukturyzacyjnego umożliwia odstąpienie od umów, które generują stratę – może to dotyczyć np. umów na dostawę surowców po nierynkowych cenach zawartych przed skokiem inflacyjnym.

3. Obowiązki informacyjne zarządu

Zarząd spółki powinien:

• dokonywać bieżącej analizy ryzyka rynkowego,
  
  
• raportować wierzycielom i sądowi restrukturyzacyjnemu zmiany istotnych parametrów (np. kurs waluty, ceny energii, zmiany stóp procentowych),
  
  
• uwzględniać niestabilność w planach finansowych.
  
  

VII. Rekomendacje strategiczne w niestabilnym otoczeniu rynkowym

1. Twórz scenariusze wielowariantowe (stress-testy) w planach restrukturyzacyjnych.
   
   
2. Negocjuj elastyczne klauzule umowne – opcje korekty cen, waloryzacji, renegocjacji.
   
   
3. Buduj bufory płynnościowe – szczególnie jeśli planowana jest transakcja typu kupię firmę z długami.
   
   
4. Dokumentuj ostrożność zarządczą – istotne w kontekście odpowiedzialności cywilnoprawnej lub karnej.
   
   
5. Zatrudniaj zarządców zdolnych do działania w kryzysie – nieprzypadkowo ogłoszenia typu szukam prezesa do spółki operującej w niestabilnym sektorze stają się standardem.
   
   

VIII. Wpływ niestabilności rynkowej na wartość spółek i decyzje transakcyjne

1. Obniżenie wycen

W niestabilnym otoczeniu wyceny spółek opierają się na modelach probabilistycznych i często podlegają znaczącym dyskontom z tytułu ryzyka rynkowego. Przykład: inwestor planujący nabycie spółki transportowej może zaproponować cenę o 20–30% niższą przy zmiennych cenach paliw.

2. Wzrost znaczenia strukturyzacji transakcji

Zamiast prostych przejęć equity, stosuje się modele z wykorzystaniem:

• rat warunkowych (earn-out),
  
  
• transakcji aktywów (asset deal),
  
  
• spółek celowych (NewCo),
  
  
• strukturalnych zabezpieczeń (pożyczka dla zadłużonej firmy tylko przy zastawie na twardych aktywach).
  
  

IX. Podsumowanie – niestabilność rynkowa jako rzeczywistość prawna i strategiczna

Niestabilna sytuacja rynkowa to nie jednorazowe zdarzenie – to stan permanentnej zmienności, do którego przedsiębiorcy muszą się przystosować. Zarządzanie ryzykiem rynkowym przestaje być domeną jedynie finansistów – staje się kompetencją prawną, strategiczną i operacyjną.

W obszarze oddłużania, transakcji typu sprzedam zadłużoną spółkę, kupię firmę z długami czy pożyczka dla zadłużonej firmy w okresie kryzysu, zrozumienie mechanizmów ryzyka rynkowego oraz umiejętność ich neutralizacji stanowią warunek przetrwania, ale też przewagi negocjacyjnej.