Postępowanie upominawcze stanowi jedną z podstawowych i najczęściej stosowanych procedur cywilnych umożliwiających wierzycielowi dochodzenie roszczeń pieniężnych w sposób szybki, stosunkowo tani oraz nieskomplikowany dowodowo. Instytucja nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym została uregulowana w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego (KPC) i znajduje zastosowanie w sprawach o zapłatę, w których roszczenie nie budzi istotnych wątpliwości co do istnienia i wysokości.

W realiach funkcjonowania obrotu gospodarczego, postępowanie upominawcze pełni istotną funkcję windykacyjną i prewencyjną. Umożliwia ono podmiotom gospodarczym szybkie uzyskanie tytułu egzekucyjnego w sytuacjach, gdy dłużnik uchyla się od zapłaty, nie odpowiada na wezwania do zapłaty lub prowadzi działalność w sposób nietransparentny. Właśnie dlatego instytucja ta znajduje szerokie zastosowanie w kontekście zarządzania wierzytelnościami, obrotu zadłużonymi spółkami oraz działań inwestycyjnych związanych z restrukturyzacją przedsiębiorstw – przykładowo w sytuacjach, gdy celem jest nabycie kontrolnego pakietu udziałów w spółce z istniejącym nakazem zapłaty (kupię firmę z długami), sprzedaż spółki w stanie pasywnym lecz z tytułem wykonawczym (sprzedam zadłużoną spółkę), bądź udzielenie zewnętrznego finansowania (pożyczka dla zadłużonej firmy).

II. Podstawy prawne – regulacje kodeksowe

Postępowanie upominawcze zostało uregulowane w dziale VIII rozdziale I Kodeksu postępowania cywilnego (art. 498–505 KPC). Procedura ta znajduje zastosowanie w sprawach cywilnych, w których dochodzone są roszczenia pieniężne lub świadczenia innych rzeczy zamiennych, bez względu na ich wartość, o ile nie zachodzą okoliczności wyłączające możliwość wydania nakazu zapłaty, takie jak:

• brak właściwego adresu pozwanego w kraju,
  
  
• roszczenie jest oczywiście bezzasadne,
  
  
• z treści pozwu wynika, że zachodzi potrzeba przeprowadzenia rozprawy,
  
  
• powód nie uprawdopodobnił dochodzonego roszczenia.
  
  

Postępowanie to charakteryzuje się znacznym uproszczeniem – sąd wydaje nakaz zapłaty na posiedzeniu niejawnym, a pozwany ma prawo do wniesienia sprzeciwu w terminie 14 dni od dnia doręczenia nakazu zapłaty. W przeciwnym wypadku, nakaz uprawomocnia się i staje się tytułem egzekucyjnym.

III. Wszczęcie postępowania upominawczego – procedura formalna

Postępowanie upominawcze inicjuje się poprzez wniesienie pozwu do właściwego sądu cywilnego (sąd rejonowy lub okręgowy w zależności od wartości przedmiotu sporu). Pozew powinien spełniać wszystkie wymogi formalne, zawierać dokładne oznaczenie stron, precyzyjne określenie roszczenia oraz jego podstawy faktyczne.

Dowody, które należy dołączyć do pozwu, mogą obejmować m.in.:

• faktury VAT,
  
  
• umowy i zamówienia,
  
  
• wezwania do zapłaty,
  
  
• e-maile lub korespondencję handlową potwierdzającą istnienie zobowiązania.
  
  

W odróżnieniu od postępowania nakazowego, nie jest konieczne przedstawienie dokumentów o podwyższonej mocy dowodowej. Wystarczy, że sąd nie poweźmie wątpliwości co do zasadności roszczenia.

IV. Wydanie nakazu zapłaty – charakterystyka i skutki prawne

W razie braku przeszkód formalnych oraz wątpliwości merytorycznych, sąd wydaje nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, w którym nakazuje pozwanemu:

• aby w ciągu dwóch tygodni od doręczenia nakazu zapłaty spełnił świadczenie wraz z kosztami postępowania, albo
  
  
• wniósł sprzeciw, który powoduje utratę mocy nakazu i skutkuje rozpoznaniem sprawy na zasadach ogólnych.
  
  

Nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym nie ma automatycznie rygoru natychmiastowej wykonalności (w przeciwieństwie do nakazu w postępowaniu nakazowym), chyba że zostanie on nadany na wniosek strony po uprawomocnieniu się orzeczenia.

Dla wierzyciela oznacza to, że przy bierności dłużnika uzyskuje on pełnowartościowy tytuł egzekucyjny, który po nadaniu klauzuli wykonalności staje się tytułem wykonawczym umożliwiającym wszczęcie postępowania komorniczego.

V. Wniesienie sprzeciwu – mechanizm obronny dłużnika

Pozwany ma prawo do wniesienia sprzeciwu w terminie 14 dni od dnia doręczenia nakazu zapłaty. Sprzeciw może zostać wniesiony samodzielnie, bez pomocy profesjonalnego pełnomocnika, a jego skutkiem jest utrata przez nakaz zapłaty mocy prawnej oraz przekazanie sprawy do rozpoznania w trybie zwykłym.

Z perspektywy dłużnika istotne jest, aby dokonać oceny ryzyka i ewentualnej zasadności roszczenia. W przypadku spółek, które z uwagi na chaos organizacyjny nie posiadają sprawnego zarządu, często zdarza się, że nakaz zapłaty uprawomocnia się wskutek zaniechania wniesienia sprzeciwu. Właśnie w takich przypadkach rośnie zainteresowanie ogłoszeniami typu zmienię prezesa w spółce z nieodebranymi nakazami zapłaty, szukam prezesa do spółki z zaległymi postępowaniami sądowymi czy sprzedam zadłużoną spółkę z niepodjętą obroną przed roszczeniami.

VI. Znaczenie nakazu zapłaty dla restrukturyzacji, inwestycji i transakcji M&A

Instytucja nakazu zapłaty znajduje coraz szersze zastosowanie w kontekście zarządzania ryzykiem inwestycyjnym oraz optymalizacji procesów restrukturyzacyjnych. Dla inwestora analizującego potencjalne przejęcie spółki zadłużonej, istnienie prawomocnych nakazów zapłaty może pełnić dwojaką rolę:

1. Negatywną – jako sygnał pogorszenia sytuacji prawno-finansowej, konieczności zabezpieczenia środków na ewentualne egzekucje, obniżenia wartości spółki.
   
   
2. Pozytywną – jako impuls do objęcia udziałów w spółce po obniżonej wycenie, z możliwością objęcia roszczeń w drodze konwersji długu na kapitał lub przejęcia majątku spółki po egzekucji komorniczej.
   
   

Nieprzypadkowo coraz częściej pojawiają się oferty:
– kupię firmę z długami – nakazy zapłaty gotowe do przejęcia z pakietem zabezpieczeń,
– pożyczka dla zadłużonej firmy w toku upominawczym z gwarancją regresu,
– sprzedam zadłużoną spółkę – nakazy zapłaty uprawomocnione, przygotowane do restrukturyzacji egzekucyjnej.

VII. Przykład praktyczny – wykorzystanie postępowania upominawczego jako narzędzia transakcyjnego

Fundusz sekurytyzacyjny nabywa od hurtowni pakiet 74 roszczeń wobec kontrahentów w stanie przeterminowania powyżej 90 dni. Po analizie dokumentacji kieruje 54 sprawy do sądów rejonowych w trybie upominawczym, uzyskując w ciągu 3 miesięcy 43 nakazy zapłaty. Większość pozwanych nie wnosi sprzeciwu. Fundusz przekazuje sprawy do komornika i równolegle analizuje możliwość przejęcia aktywów trwałych zadłużonych spółek, w tym jednej, której wartość nieruchomości przekracza wartość zadłużenia.

Ogłoszenie w portalu inwestycyjnym brzmi:
Sprzedam zadłużoną spółkę z wartościową nieruchomością, nakazy zapłaty wobec spółki uprawomocnione, egzekucja w toku – możliwa zmiana zarządu i wdrożenie planu naprawczego.

VIII. Porównanie z innymi trybami dochodzenia roszczeń

IX. Podsumowanie

Postępowanie upominawcze oraz nakaz zapłaty wydany w jego toku to nie tylko efektywne narzędzie dochodzenia należności, lecz także istotny komponent strategii restrukturyzacyjnych, transakcyjnych i inwestycyjnych w obrocie spółkami zadłużonymi. Skuteczność tej procedury wynika z jej prostoty, niskich kosztów oraz szybkości działania.

W realiach praktyki rynkowej, obecność prawomocnych nakazów zapłaty może być zarówno czynnikiem ryzyka, jak i szansy – wszystko zależy od tego, kto i w jaki sposób potrafi wykorzystać tę instytucję. Dlatego też frazy typu kupię firmę z długami z nakazami w toku, pożyczka dla zadłużonej firmy – z gwarancją regresu na podstawie nakazu, szukam prezesa do spółki objętej masową windykacją upominawczą stają się coraz bardziej popularne w praktyce obrotu przedsiębiorstwami przechodzącymi przez proces oddłużania.