Postępowanie nakazowe stanowi jedną z najskuteczniejszych i najczęściej wykorzystywanych procedur sądowych w celu szybkiego dochodzenia roszczeń pieniężnych, w szczególności na gruncie relacji gospodarczych. Instytucja nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym pozwala wierzycielowi na uzyskanie tytułu egzekucyjnego bez potrzeby prowadzenia długotrwałego postępowania dowodowego, przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony jego interesów poprzez możliwość nadania temu nakazowi klauzuli wykonalności w razie braku wniesienia zarzutów przez dłużnika.

Z uwagi na swoją efektywność i relatywną prostotę, postępowanie nakazowe bywa również wykorzystywane w ramach strategii restrukturyzacyjnych, windykacyjnych i inwestycyjnych – zwłaszcza tam, gdzie celem jest odzyskanie kontroli nad majątkiem zadłużonej spółki lub zabezpieczenie roszczeń na etapie przygotowania do transakcji typu kupię firmę z długami, pożyczka dla zadłużonej firmy czy sprzedam zadłużoną spółkę z aktywnym postępowaniem nakazowym.

II. Charakterystyka i podstawy prawne postępowania nakazowego

Postępowanie nakazowe zostało uregulowane w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego (KPC) – w szczególności w art. 485–497. Celem tej procedury jest przyspieszenie uzyskania orzeczenia w sprawach, w których roszczenie powoda zostało uprawdopodobnione w sposób szczególny – poprzez przedstawienie określonych dokumentów, uznawanych za dowody o podwyższonej mocy dowodowej.

Zasadniczym wyróżnikiem postępowania nakazowego jest wydanie przez sąd nakazu zapłaty na posiedzeniu niejawnym, bez udziału stron, na podstawie złożonych dokumentów. Sąd nie wzywa pozwanego do ustosunkowania się do powództwa, a wydany nakaz zapłaty z urzędu otrzymuje rygor natychmiastowej wykonalności w zakresie trzech czwartej zasądzonej należności.

III. Przesłanki formalne – dokumenty uprawniające do wydania nakazu zapłaty

Zgodnie z art. 485 §1 i §2 KPC, sąd wydaje nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, jeżeli powód dochodzi roszczenia pieniężnego lub świadczenia innych rzeczy zamiennych, a roszczenie to jest udowodnione jednym z następujących dokumentów:

1. Dokument urzędowy, np. prawomocne orzeczenie sądu, decyzja administracyjna, tytuł egzekucyjny;
   
   
2. Zabezpieczony podpisem dłużnika dokument prywatny, w którym ten jednoznacznie przyznaje się do istnienia zobowiązania;
   
   
3. Wezwanie do zapłaty zaakceptowane przez dłużnika;
   
   
4. Akcept weksla lub czeku;
   
   
5. Dowód księgowy, jeśli roszczenie powoda wynika ze stosunku prawnego o charakterze gospodarczym;
   
   
6. Uznanie długu w postaci bilansowej (często spotykane w przypadku spółek z zadłużeniem bilansowym, co może mieć znaczenie przy transakcjach typu sprzedam zadłużoną spółkę z aktywnymi tytułami wykonawczymi).
   
   

IV. Przebieg postępowania nakazowego i skutki wydania nakazu zapłaty

Po złożeniu pozwu z odpowiednimi dokumentami, sąd rozpoznaje sprawę na posiedzeniu niejawnym. W razie spełnienia przesłanek formalnych, sąd wydaje nakaz zapłaty, w którym nakazuje pozwanemu spełnienie świadczenia w terminie dwóch tygodni od doręczenia albo wniesienie zarzutów.

Wydanie nakazu zapłaty wywołuje daleko idące skutki prawne:

• powoduje powstanie tytułu egzekucyjnego,
  
  
• umożliwia natychmiastowe wszczęcie postępowania zabezpieczającego (co bywa wykorzystywane przez inwestorów zabezpieczających swoje interesy przy zakupie spółek w trudnej sytuacji – kupię firmę z długami, w tym z zabezpieczonymi tytułami do egzekucji),
  
  
• przerywa bieg przedawnienia roszczenia,
  
  
• obciąża pozwanego obowiązkiem poniesienia kosztów sądowych i odsetek.
  
  

V. Zarzuty od nakazu zapłaty – możliwość obrony dłużnika

Pozwany może w terminie dwóch tygodni od doręczenia nakazu zapłaty wnieść zarzuty, które są rozpoznawane przez sąd na zasadach ogólnych. Skuteczne wniesienie zarzutów powoduje utratę przez nakaz mocy tytułu wykonawczego w zakresie objętym zarzutami.

W praktyce wielu przedsiębiorców błędnie zakłada, że nakaz zapłaty nie wymaga reakcji, co prowadzi do jego uprawomocnienia i szybkiego skierowania sprawy do egzekucji. Z tego względu ważne jest, aby zarządy spółek pozostających w kryzysie organizacyjnym (np. z nieaktualnym zarządem) natychmiastowo podejmowały działania – stąd też rynek transakcji typu zmienię prezesa w spółce z nakazem zapłaty lub szukam prezesa do spółki z aktywnym postępowaniem egzekucyjnym.

VI. Wpływ nakazu zapłaty na sytuację prawną i gospodarczą spółki

Wydanie nakazu zapłaty wobec spółki może mieć istotne konsekwencje w kontekście:

• ratingu kredytowego i zdolności do pozyskiwania finansowania,
  
  
• rejestracji w bazach dłużników (np. KRD, BIG),
  
  
• przesłanek do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości – zwłaszcza w przypadku braku możliwości wykonania nakazu,
  
  
• możliwości negocjacji z wierzycielami (istnienie nakazu może zarówno osłabić, jak i wzmocnić pozycję negocjacyjną, w zależności od strategii),
  
  
• wyceny spółki w procesie sprzedaży – inwestorzy często oczekują ujawnienia wszystkich toczących się postępowań sądowych i egzekucyjnych.
  
  

Dla podmiotów zajmujących się obrotem wierzytelnościami i restrukturyzacją przedsiębiorstw, nakaz zapłaty może być wartością samą w sobie – np. jako instrument do zabezpieczenia roszczeń, prowadzenia egzekucji z majątku trwałego spółki lub jako punkt wyjścia do objęcia udziałów. Przykład: pożyczka dla zadłużonej firmy z warunkiem scedowania nakazu zapłaty na inwestora.

VII. Przykład zastosowania – strategia transakcyjna z wykorzystaniem nakazu

Spółka X, działająca w branży handlu hurtowego, nie reguluje od 6 miesięcy płatności wobec jednego z dostawców. Dostawca wnosi pozew w postępowaniu nakazowym, przedstawiając fakturę VAT, potwierdzenie doręczenia oraz częściową wpłatę (co stanowi uznanie długu). Sąd wydaje nakaz zapłaty na kwotę 180 000 zł z natychmiastową wykonalnością. Jednocześnie dostawca zawiera z funduszem inwestycyjnym umowę cesji nakazu, przenosząc prawa do jego egzekwowania.

Fundusz rozpoczyna egzekucję, równolegle podejmując działania mające na celu objęcie pakietu kontrolnego w spółce, której majątek składa się z wartościowego zaplecza magazynowego. Zostaje ogłoszone: kupię firmę z długami – aktywa magazynowe pokrywają wartość roszczeń, możliwa restrukturyzacja długu i zmiana prezesa. W wyniku negocjacji fundusz uzyskuje kontrolę nad spółką, przekształca ją w podmiot zarządzany przez nowy zespół, rozpoczynając pełen proces naprawczy.

VIII. Relacja z innymi środkami ochrony prawnej wierzyciela

Nakaz zapłaty może być skutecznie wykorzystywany w połączeniu z innymi instytucjami prawnymi:

• Zabezpieczenie roszczenia – umożliwia zajęcie majątku jeszcze przed uzyskaniem klauzuli wykonalności;
  
  
• Wpis do hipoteki przymusowej – zwłaszcza w przypadku istnienia nieruchomości należących do spółki;
  
  
• Zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym lub restrukturyzacyjnym;
  
  
• Skorzystanie z art. 777 § 1 pkt 4–6 k.p.c. – w przypadku wcześniejszego posiadania dokumentów spełniających warunki tytułu egzekucyjnego.
  
  

IX. Podsumowanie

Postępowanie nakazowe i instytucja nakazu zapłaty to jedno z najskuteczniejszych narzędzi dochodzenia roszczeń pieniężnych w relacjach gospodarczych. Z uwagi na szybkość działania, rygor natychmiastowej wykonalności oraz szeroki wachlarz zastosowań w strategiach restrukturyzacyjnych, nakaz zapłaty stanowi także instrument o potencjale inwestycyjnym.

W kontekście rynku obrotu zadłużonymi spółkami, nakaz zapłaty może być zarówno czynnikiem ryzyka, jak i atutem – w zależności od tego, jak zostanie wykorzystany. Dlatego też ogłoszenia typu sprzedam zadłużoną spółkę z nakazem zapłaty do negocjacji, szukam prezesa do spółki w fazie egzekucji – gotowa do przejęcia i restrukturyzacji, czy udzielę pożyczki dla firmy z prawomocnym nakazem – z opcją konwersji długu na udziały stają się coraz bardziej powszechne w dynamicznym środowisku prawnym i gospodarczym.