W polskim systemie prawnym instytucja wyłączenia z masy upadłości stanowi istotny instrument ochrony praw osób trzecich, które roszczą sobie prawo własności lub innego prawa rzeczowego do składników majątku objętych masą upadłościową. Funkcją tej instytucji jest przeciwdziałanie sytuacjom, w których do masy upadłości zostają błędnie włączone aktywa, które nie powinny stanowić podstawy do zaspokojenia wierzycieli upadłego.

W praktyce gospodarczej kwestia ta nabiera szczególnego znaczenia w przypadku transakcji dotyczących sprzedaży zadłużonych spółek, negocjacji z inwestorami deklarującymi „kupię firmę z długami”, a także w procesie przygotowywania i realizacji pożyczki dla zadłużonej firmy zabezpieczonej na konkretnych aktywach. Nierzadko pojawia się również w kontekście restrukturyzacji właścicielskiej, kiedy konieczne jest „zmienić prezesa” i przeanalizować sytuację majątkową z nowej perspektywy zarządczej lub prawnopodmiotowej.

2. Podstawy normatywne – art. 70–73 ustawy Prawo upadłościowe

Zgodnie z art. 70 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe:

„Osoba, która twierdzi, że składnik majątku nie należy do masy upadłości, może dochodzić wyłączenia tego składnika z masy w drodze powództwa przeciwko syndykowi.”

Postępowanie wyłączeniowe ma charakter cywilny, a jego celem jest doprowadzenie do orzeczenia, że dany składnik majątkowy nie przysługuje upadłemu, lecz innej osobie – co powoduje jego wyłączenie spod reżimu egzekucji i likwidacji masy upadłościowej.

Zgodnie z art. 72 ust. 1 p.u., pozew o wyłączenie należy wnieść w terminie do miesiąca od dnia, w którym osoba dowiedziała się o włączeniu rzeczy do masy. Niedochowanie tego terminu może skutkować oddaleniem powództwa jako spóźnionego.

3. Zakres zastosowania – co może podlegać wyłączeniu?

Do składników majątkowych, które najczęściej podlegają wyłączeniu z masy upadłości, należą:

• rzeczy stanowiące własność osób trzecich znajdujące się we władaniu upadłego na podstawie umowy najmu, dzierżawy, leasingu, użyczenia itp.,
  
  
• rzeczy oddane do przechowania lub przetworzenia (w tym surowce, półprodukty, komponenty kontrahenta),
  
  
• nieruchomości, które formalnie figurują na upadłego, ale objęte są nieujawnioną jeszcze umową warunkową, umową powierniczą lub klauzulą przewłaszczenia na zabezpieczenie,
  
  
• towary oddane w komis, sprzedaż depozytowa, a także instrumenty finansowe należące do klientów biura maklerskiego objętego upadłością.
  
  

W praktyce coraz częściej mamy do czynienia z sytuacjami, w których strony transakcji podejmują działania zabezpieczające z góry z myślą o potencjalnym wyłączeniu składnika z masy – np. inwestor warunkuje ofertę typu:
„kupię firmę z długami, ale tylko jeśli flota leasingowa zostanie skutecznie wyłączona z masy”.

4. Procedura wyłączeniowa – tryb, legitymacja, przebieg

a) Legitymacja czynna

Prawo do wniesienia powództwa o wyłączenie przysługuje:

• właścicielowi rzeczy,
  
  
• użytkownikowi wieczystemu,
  
  
• posiadaczowi prawa majątkowego (np. licencji, wierzytelności),
  
  
• współmałżonkowi, jeśli składnik należy do majątku odrębnego,
  
  
• każdemu, kto wykaże interes prawny.
  
  

b) Pozew i procedura

Pozew składa się do sądu upadłościowego (sądu rejonowego – wydział gospodarzy ds. upadłościowych), przeciwko syndykowi masy upadłości. Powód musi wykazać:

• istnienie prawa wyłączającego dany składnik z masy,
  
  
• faktyczne objęcie składnika przez syndyka,
  
  
• zachowanie terminu miesięcznego od momentu dowiedzenia się o włączeniu.
  
  

Sąd wydaje wyrok, od którego przysługuje apelacja. Jeśli powództwo zostanie uwzględnione, syndyk musi natychmiast wyłączyć składnik z masy, zaprzestać czynności likwidacyjnych, a w razie zbycia – wypłacić równowartość.

5. Przykład praktyczny – wyłączenie nieruchomości powierniczej

Spółka InwestRent Polska Sp. z o.o., będąca powiernikiem inwestora prywatnego, prowadziła działalność developerską. Nieruchomość formalnie wpisana była na spółkę, lecz zgodnie z umową powierniczą z 2017 r. faktycznym właścicielem był fundusz zagraniczny.

Po ogłoszeniu upadłości inwestor złożył powództwo o wyłączenie nieruchomości z masy upadłości. Sąd, analizując treść umowy powierniczej, korespondencję mailową, historię przelewów oraz zeznania świadków, orzekł wyłączenie nieruchomości. W efekcie:

• uniknięto sprzedaży majątku przez syndyka,
  
  
• inwestor mógł ponownie uruchomić projekt mieszkaniowy,
  
  
• spółka została postawiona w stan likwidacji, a jej udziały sprzedano z ogłoszeniem: „sprzedam zadłużoną spółkę bez nieruchomości, z czystą strukturą do M&A”.
  
  

6. Znaczenie wyłączenia dla inwestorów i transakcji typu distressed

Możliwość wyłączenia składników z masy upadłości wpływa bezpośrednio na:

• wartość inwestycyjną spółki – jeśli uda się uwolnić kluczowe aktywa, spółka może nadal pełnić funkcje operacyjne lub zostać przedmiotem transakcji typu „kupię firmę z długami z zachowanym majątkiem produkcyjnym”,
  
  
• skuteczność pożyczek zabezpieczonych – w przypadku, gdy składnik zabezpieczający pożyczkę zostanie niesłusznie objęty masą, inwestor musi wystąpić o jego wyłączenie, by odzyskać kontrolę nad zabezpieczeniem (często wymieniane jako ryzyko w transakcjach typu „pożyczka dla zadłużonej firmy”),
  
  
• optymalizację struktury grupy kapitałowej – poprzez wyłączenia można zachować majątek operacyjny w podmiotach zależnych lub spółkach celowych, podczas gdy podmiot dominujący zostaje poddany postępowaniu upadłościowemu.
  
  

7. Ograniczenia i ryzyka związane z wyłączeniem

Mimo funkcji ochronnej, instytucja wyłączenia nie jest pozbawiona barier:

• wysoki formalizm dowodowy – konieczność jednoznacznego wykazania prawa rzeczowego lub umowy o skutku wyłączającym,
  
  
• termin prekluzyjny – miesięczny termin od momentu dowiedzenia się o objęciu składnika przez syndyka,
  
  
• ryzyko uznania umów za pozorne – zwłaszcza w przypadkach, gdy umowy zostały zawarte tuż przed ogłoszeniem upadłości,
  
  
• brak możliwości wyłączenia z mocy samego oświadczenia – każdorazowo konieczne jest orzeczenie sądu.
  
  

8. Znaczenie dla procesu naprawczego i planowania strategicznego

Instytucja wyłączenia jest jednym z elementów profesjonalnego zarządzania kryzysem upadłościowym. Jej odpowiednie zastosowanie może przesądzić o:

• utrzymaniu operacyjności jednostki zależnej,
  
  
• zabezpieczeniu interesów inwestora przygotowującego transakcję,
  
  
• podtrzymaniu możliwości zawarcia układu częściowego,
  
  
• rekompozycji majątkowej grupy kapitałowej,
  
  
• zwiększeniu atrakcyjności oferty typu „szukam prezesa do spółki po oczyszczeniu masy”.
  
  

Możliwość wyłączenia składników majątku z masy upadłości jest istotnym narzędziem ochrony interesów osób trzecich oraz środkiem przeciwdziałania nadmiernemu uprzywilejowaniu masy kosztem rzeczywistych właścicieli składników majątkowych. W kontekście restrukturyzacji, transakcji distressed i działań inwestorskich, właściwe zidentyfikowanie aktywów do wyłączenia może znacząco wpłynąć na końcowy wynik procesu oddłużania.

Dlatego też każdorazowo, gdy pojawia się oferta typu:
✅ „sprzedam zadłużoną spółkę z możliwością wyłączenia nieruchomości z masy”,
✅ „kupię firmę z długami – tylko jeśli know-how i urządzenia są wyłączone z masy”,
✅ „pożyczka dla zadłużonej firmy pod aktywa niezagrożone masą”,
należy przeanalizować realność dochodzenia powództwa wyłączeniowego.

Potrzebujesz przeprowadzić analizę aktywów w kontekście upadłości? Chcesz chronić swój majątek przed włączeniem do masy upadłości? Skontaktuj się z naszym zespołem – doradzamy, analizujemy, prowadzimy spory wyłączeniowe i zabezpieczamy interesy inwestorów oraz wierzycieli w postępowaniach upadłościowych.