Med-arb, będący skrótem od angielskiego mediation-arbitration, to innowacyjna, hybrydowa forma alternatywnego rozwiązywania sporów (ADR), łącząca dobrowolność i konsensualny charakter mediacji z ostatecznością i egzekwowalnością orzeczenia arbitrażowego. Mechanizm ten polega na rozpoczęciu sporu od etapu mediacyjnego, a jeśli nie zakończy się on porozumieniem – dalsze postępowanie przechodzi w fazę arbitrażową, zazwyczaj prowadzoną przez tego samego neutralnego eksperta.

Med-arb cieszy się rosnącym zainteresowaniem w międzynarodowym obrocie handlowym, restrukturyzacji korporacyjnej, sporach właścicielskich i sporach inwestycyjnych, zwłaszcza tam, gdzie strony oczekują szybkiego, poufnego i efektywnego sposobu rozstrzygania konfliktów – również takich, które powstają na tle ofert typu:
✅ „sprzedam zadłużoną spółkę”,
✅ „kupię firmę z długami – spór o zakres zobowiązań”,
✅ „zmienię prezesa w ramach planu naprawczego – konieczność zatwierdzenia decyzji przez partnerów inwestycyjnych”,
✅ „szukam prezesa z funkcją mediatora zarządczego”,
czy też negocjacji poprzedzających decyzję o udzieleniu pożyczki dla zadłużonej firmy.

2. Struktura i przebieg procedury med-arb

Procedura med-arb składa się z dwóch logicznie następujących po sobie, lecz zasadniczo różnych etapów:

Etap I – mediacja (część konsensualna)

Strony, przy udziale bezstronnego mediatora (który może być osobą wybraną przez obie strony lub wyznaczoną przez instytucję arbitrażową), podejmują próbę ugodowego rozwiązania konfliktu. Mediacja ma charakter dobrowolny, oparty na zasadzie poufności, a jej celem jest wypracowanie porozumienia satysfakcjonującego obie strony.

Etap II – arbitraż (część wiążąca)

W przypadku niepowodzenia mediacji – całość lub pozostała część sporu zostaje przekazana do rozstrzygnięcia przez arbitra (często tego samego, który wcześniej prowadził mediację), którego orzeczenie ma skutek wyroku sądowego i może być egzekwowane na podstawie konwencji nowojorskiej lub przepisów krajowych (np. Kodeksu postępowania cywilnego).

Wariantem med-arb jest również arb-med-arb, w którym postępowanie rozpoczyna się od arbitrażu, zostaje czasowo zawieszone na czas mediacji, a następnie – w przypadku braku porozumienia – kontynuuje się jako arbitraż właściwy.

3. Podstawy prawne i międzynarodowe uznanie procedury med-arb

Chociaż w polskim prawie brak jest wyraźnej regulacji instytucji med-arb jako odrębnej procedury, to jej stosowanie jest dopuszczalne na podstawie:

• art. 1160 i n. Kodeksu postępowania cywilnego (regulujących arbitraż),
  
  
• ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, dział VI – postępowanie przed sądem polubownym,
  
  
• ustawy z dnia 7 lipca 2017 r. o wspieraniu polubownych metod rozwiązywania sporów,
  
  
• konwencji nowojorskiej z 1958 r. o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych,
  
  
• a także wytycznych organizacji takich jak UNCITRAL, ICC, LCIA czy ICDR/AAA, które dopuszczają i promują procedury hybrydowe w regulaminach swoich trybunałów.
  
  

W praktyce, med-arb stosuje się na podstawie klauzuli umownej lub odrębnego porozumienia zawartego ad hoc, często wpisanego w umowy inwestycyjne, umowy sprzedaży udziałów, kontrakty B2B oraz porozumienia dotyczące warunków finansowania.

4. Zastosowanie med-arb w sporach korporacyjnych i restrukturyzacyjnych

Procedura med-arb jest szczególnie użyteczna w sytuacjach wymagających elastyczności, zachowania relacji gospodarczych oraz poufności. Do najczęstszych zastosowań należą:

a) Spory właścicielskie

Np. spór między wspólnikami o interpretację zapisów umowy spółki lub zakres kompetencji zarządu – szukam prezesa z kompetencją do rozstrzygania impasu właścicielskiego. Wdrożenie med-arb pozwala uniknąć eskalacji sporu i zachować spółkę jako podmiot funkcjonujący operacyjnie.

b) Konflikty inwestycyjne

W umowach typu kupię firmę z długami, strony często różnie interpretują zakres przejmowanych zobowiązań. Klauzula med-arb pozwala najpierw wypracować kompromis (np. w zakresie odsetek lub obowiązków informacyjnych), a w razie braku porozumienia – uzyskać wiążący werdykt.

c) Negocjacje pożyczki i finansowania ratunkowego

W transakcjach typu pożyczka dla zadłużonej firmy, istotne może być szybkie rozstrzygnięcie sporu o np. sposób zabezpieczenia, harmonogram spłat, czy wypełnienie warunków zawieszających. Wpisanie med-arb do umowy pozwala na zachowanie dynamiki negocjacji i kontroli nad procesem.

d) Zmiany zarządcze i spory wewnętrzne

Kwestie dotyczące np. odwołania lub powołania prezesa – zmienię prezesa za zgodą inwestora – mogą być przedmiotem mediacji, ale jeśli porozumienie nie jest możliwe, warto mieć możliwość przejścia do arbitrażu, bez angażowania sądów powszechnych.

5. Zalety procedury med-arb

✅ Efektywność czasowa i kosztowa

Zamiast prowadzenia dwóch odrębnych postępowań – mediacyjnego i sądowego – strony łączą je w jedną spójną procedurę.

✅ Poufność

Zarówno mediacja, jak i arbitraż są z reguły niejawne, co ma ogromne znaczenie w kontekście sporów wrażliwych biznesowo (np. dane o zadłużeniu, planowane zmiany właścicielskie, finansowanie z funduszy inwestycyjnych).

✅ Elastyczność

Strony mogą samodzielnie określić zakres spraw poddanych procedurze, zasady jej prowadzenia, termin przejścia z mediacji do arbitrażu, sposób powołania rozstrzygającego.

✅ Zachowanie relacji gospodarczych

Rozpoczęcie od mediacji pozwala stronom zachować szansę na porozumienie, zanim dojdzie do eskalacji sporu.

✅ Egzekwowalność

Orzeczenie arbitrażowe wydane w ramach med-arb ma taką samą moc prawną jak wyrok sądu i może być egzekwowane również za granicą.

6. Wady i kontrowersje – ograniczenia koncepcji med-arb

⚠️ Możliwość naruszenia zasady bezstronności

Jeżeli ta sama osoba pełni rolę mediatora i arbitra, pojawia się pytanie o bezstronność – zwłaszcza gdy mediator poznał informacje poufne w toku negocjacji.

⚠️ Brak regulacji ustawowej w Polsce

Choć nie istnieją przeszkody prawne do stosowania med-arb, brak ram legislacyjnych powoduje, że strony muszą samodzielnie konstruować klauzule proceduralne, co może prowadzić do błędów i nieważności.

⚠️ Potencjalna utrata „bezpiecznej przestrzeni” mediacyjnej

Jeśli strona wie, że mediator stanie się arbitrem, może unikać ujawniania pełnych informacji w obawie, że zostaną one wykorzystane w drugiej fazie procedury.

7. Przykład praktyczny – zastosowanie med-arb w transakcji distressed

Spółka FinCore Sp. z o.o., posiadająca liczne długi, negocjuje z funduszem venture offer „pożyczka dla zadłużonej firmy z możliwością przejęcia kontroli”. W umowie wpisano klauzulę med-arb dotyczącą ewentualnych sporów o termin wdrożenia zmian w zarządzie oraz zakres obowiązków doradcy inwestycyjnego.

Po pięciu miesiącach dochodzi do konfliktu. Mediator nie doprowadza do porozumienia. Arbitraż prowadzony przez tę samą osobę kończy się orzeczeniem uznającym rację funduszu i wskazującym konieczność przeprowadzenia zmiany prezesa w ciągu 21 dni. Wyrok arbitrażowy zostaje uznany przez sąd okręgowy i stanowi podstawę do wpisu zmian w KRS.

8. Wnioski końcowe

Med-arb to zaawansowany instrument prawnoproceduralny, który może znacząco przyspieszyć i uprościć rozwiązywanie konfliktów w środowisku korporacyjnym, inwestycyjnym i restrukturyzacyjnym. Jego siła tkwi w połączeniu dobrowolności i współpracy z ostatecznością i skutecznością – co czyni go atrakcyjnym dla profesjonalnych uczestników obrotu gospodarczego.

W kontekście oddłużania firm oraz obrotu zadłużonymi podmiotami, med-arb może wspierać:

• rozwiązywanie konfliktów właścicielskich i zarządczych (np. zmienię prezesa z arbitrażem awaryjnym),
  
  
• szybkie i skuteczne egzekwowanie porozumień z inwestorami (kupię firmę z długami, ale warunki są sporne),
  
  
• poufne rozstrzyganie spornych aspektów transakcji sprzedaży zadłużonego podmiotu (sprzedam zadłużoną spółkę z komponentem arbitrażowym),
  
  
• zabezpieczenie finansowania w spornej sytuacji (pożyczka dla zadłużonej firmy z klauzulą rozstrzygającą).