W obszarze rachunkowości oraz szeroko pojętej analizy finansowej przedsiębiorstw, metody wyceny zapasów odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu wyników finansowych, wskaźników rentowności, podatkowej podstawy opodatkowania oraz realnej oceny sytuacji majątkowej i płynnościowej danej jednostki gospodarczej. Jedną z metod – historycznie istotnych, choć obecnie w Polsce marginalizowaną w praktyce – jest LIFO (Last In, First Out), czyli zasada „ostatnie weszło – pierwsze wyszło”.

Choć metoda ta nie jest zgodna z obowiązującym w Polsce Krajowym Standardem Rachunkowości ani Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej (MSSF/IFRS), wciąż bywa stosowana w analizach wewnętrznych, modelowaniu scenariuszy podatkowych, a także w przypadkach, gdy przedsiębiorstwo podlega przepisom jurysdykcji zagranicznych, np. prowadząc równoległą księgowość dla celów inwestorskich lub grup kapitałowych.

W kontekście oddłużania przedsiębiorstw, restrukturyzacji, reorganizacji właścicielskiej lub przygotowania spółki do transakcji typu sprzedam zadłużoną spółkę czy kupię firmę z długami, wybór lub interpretacja metody wyceny zapasów – w tym LIFO – może znacząco wpływać na ocenę zdolności do generowania przepływów pieniężnych, rzeczywistą wartość aktywów obrotowych oraz atrakcyjność dla inwestora.

1. Istota i mechanizm działania metody LIFO

Metoda LIFO polega na założeniu, że najpóźniej nabyte lub wytworzone składniki zapasów (np. materiały, towary, półprodukty) są pierwszymi, które opuszczają jednostkę i są odnoszone w koszty w momencie sprzedaży lub zużycia. Tym samym w bilansie pozostają najstarsze, a często najtańsze zapasy, zaś koszt własny sprzedaży (COGS) oparty jest o najbardziej aktualne ceny zakupu.

W praktyce gospodarczej, w warunkach rosnących cen surowców lub inflacji, metoda ta prowadzi do:

• wyższych kosztów sprzedaży,
  
  
• niższej wykazywanej marży brutto,
  
  
• niższych wyników finansowych brutto i netto,
  
  
• niższego opodatkowania dochodu, o ile LIFO jest akceptowane dla celów podatkowych (np. w USA),
  
  
• niższej wartości zapasów w bilansie, co z kolei wpływa na wskaźniki płynności i rentowności aktywów.
  
  

W kontekście analizy finansowej, LIFO może zatem dawać bardziej konserwatywny, ostrożnościowy obraz sytuacji jednostki – co bywa pożądane np. w przygotowaniach do rozmów z wierzycielami lub instytucją oferującą pożyczkę dla zadłużonej firmy.

2. LIFO a polskie prawo bilansowe i międzynarodowe standardy rachunkowości

Zgodnie z ustawą o rachunkowości (Dz.U. 1994 nr 121 poz. 591 z późn. zm.), metody wyceny zapasów obejmują:

• metodę identyfikacji poszczególnych partii,
  
  
• FIFO (pierwsze weszło – pierwsze wyszło),
  
  
• średnią ważoną,
  
  
• oraz inne metody dopuszczone dla celów zarządczych.
  
  

Metoda LIFO została wyłączona z dopuszczalnych standardów rachunkowości w Polsce, co wynika z konieczności zharmonizowania przepisów z unijnymi dyrektywami bilansowymi oraz Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej. Niemniej jednak, wiele podmiotów prowadzących działalność w strukturach transgranicznych – zwłaszcza tych przygotowywanych do sprzedaży inwestorowi zagranicznemu (kupię firmę z długami działającą w modelu eksportowym) – stosuje równolegle systemy pomocnicze oparte o LIFO w celu stworzenia profilu kosztowego i marżowego porównywalnego do spółek notowanych np. w USA.

3. Znaczenie LIFO w procesach restrukturyzacji i oddłużania

Z perspektywy prawa restrukturyzacyjnego oraz planowania naprawczego, metoda LIFO – nawet jeśli stosowana jedynie jako narzędzie analityczne – może odegrać istotną rolę w:

• oszacowaniu realnych kosztów wytworzenia w aktualnych cenach rynkowych,
  
  
• przygotowaniu realistycznych prognoz finansowych w ramach planu restrukturyzacyjnego,
  
  
• prezentacji konserwatywnej wartości zapasów, co może ułatwiać negocjacje z wierzycielami zabezpieczonymi na majątku obrotowym,
  
  
• unifikacji analityki finansowej z inwestorem zagranicznym, zainteresowanym wejściem kapitałowym lub przejęciem aktywów w ramach procesu typu sprzedam zadłużoną spółkę z aktywami magazynowymi.
  
  

W przypadku konieczności pozyskania finansowania zewnętrznego – np. pożyczki dla zadłużonej firmy na spłatę wierzytelności handlowych – realistyczne wyceny zapasów według LIFO mogą wpływać na ocenę zdolności kredytowej i parametrów umowy (np. covenantów finansowych).

4. LIFO a decyzje właścicielskie i kadrowe – implikacje dla ładu korporacyjnego

Zastosowanie alternatywnych metod wyceny zapasów często ujawnia rozbieżności między zarządem a właścicielami lub inwestorami. Gdy struktura kosztowa i marżowa wykazywana przez zarząd nie odpowiada danym wewnętrznym opracowanym według metody LIFO, może to prowadzić do decyzji o:

• reorganizacji zarządu, w tym formułowania oczekiwań typu zmienię prezesa na osobę z doświadczeniem w kontroli kosztów i analityce finansowej,
  
  
• poszukiwania menedżera z praktyką w budowie systemów raportowania wielowariantowego (szukam prezesa z kompetencjami controllingowymi),
  
  
• wdrożeniu równoległych standardów sprawozdawczości zarządczej dla celów audytu wewnętrznego, transakcji inwestorskich lub postępowań upadłościowych.
  
  

5. Przykład praktyczny: spółka „AgroTech” i zastosowanie LIFO w analizie naprawczej

Spółka „AgroTech”, producent komponentów do maszyn rolniczych, odnotowała w ciągu roku 2022–2023 wzrost kosztów materiałowych o ponad 27%. Przy stosowanej metodzie FIFO, prezentowane marże brutto były nierealistycznie wysokie, co skutkowało m.in. odmową przyjęcia planu restrukturyzacyjnego przez wierzycieli, którzy wskazali na niespójność danych.

Nowy prezes (wskazany przez inwestora restrukturyzacyjnego, realizującego strategię kupię firmę z długami i przywrócę jej rentowność) wdrożył równoległy system raportowania według metody LIFO. W wyniku tego:

• zaktualizowano wartość zapasów do poziomu odpowiadającego najstarszym cenom zakupu,
  
  
• obniżono wykazywaną marżę, zwiększając tym samym zaufanie wierzycieli do prognoz finansowych,
  
  
• uzyskano zgodę na prolongatę kredytów inwestycyjnych i zawarto umowę pożyczki dla zadłużonej firmy z sektora agro, z zabezpieczeniem na nowo wycenionych aktywach,
  
  
• po 14 miesiącach dokonano sprzedaży udziałów funduszowi branżowemu (sprzedam zadłużoną spółkę z ustabilizowanym bilansem i transparentną analityką kosztową).
  
  

Choć metoda LIFO nie jest bezpośrednio dopuszczona przez polskie standardy rachunkowości, jej znaczenie jako narzędzia analityczno-strategicznego jest nie do przecenienia, zwłaszcza w:

• przygotowaniu planów restrukturyzacyjnych,
  
  
• negocjacjach z wierzycielami i funduszami inwestycyjnymi,
  
  
• estymacji ryzyka kursowego i cenowego przy zakupach surowców,
  
  
• modelowaniu wyników finansowych przy transakcjach typu kupię firmę z długami, szukam prezesa z doświadczeniem w optymalizacji kosztów,
  
  
• analizach due diligence prowadzonych na potrzeby wejścia kapitałowego lub sprzedaży aktywów.
  
  

Z tego względu, menedżerowie odpowiedzialni za raportowanie finansowe, controlling, a także pełnomocnicy restrukturyzacyjni powinni znać i rozumieć mechanikę LIFO – nawet jeśli nie znajduje ono bezpośredniego odzwierciedlenia w oficjalnym sprawozdaniu finansowym.