Leasing, jako forma finansowania działalności gospodarczej, odgrywa fundamentalną rolę w codziennym funkcjonowaniu przedsiębiorstw, zwłaszcza w sektorze MŚP oraz w spółkach kapitałowych korzystających z mechanizmów optymalizacji majątkowej. W sytuacji kryzysowej – w szczególności w przypadku niewypłacalności i wszczęcia postępowania upadłościowego – umowy leasingowe stają się jednak przedmiotem skomplikowanej analizy prawnej, która musi uwzględniać zarówno charakter cywilnoprawny umowy, jak i jej uwarunkowania ekonomiczne, podatkowe oraz strategiczne.

Zagadnienie „leasing finansowy i operacyjny a upadłość leasingobiorcy” ma zatem istotne znaczenie dla doradców restrukturyzacyjnych, syndyków, wierzycieli zabezpieczonych oraz inwestorów zainteresowanych przejęciem zadłużonych przedsiębiorstw w modelach typu kupię firmę z długami czy jak sprzedać zadłużoną spółkę.

1. Klasyfikacja leasingu – różnice normatywne i bilansowe

Zgodnie z obowiązującym w Polsce porządkiem prawnym, umowy leasingu można klasyfikować na gruncie Kodeksu cywilnego oraz przepisów podatkowych jako:

• leasing finansowy – umowa o charakterze zbliżonym do sprzedaży ratalnej, gdzie po zakończeniu okresu leasingowego następuje zwykle przeniesienie własności przedmiotu leasingu na leasingobiorcę (art. 709¹–709¹⁸ k.c. w zw. z przepisami podatkowymi),
  
  
• leasing operacyjny – umowa o charakterze czasowego używania, w której właścicielem przedmiotu przez cały czas trwania kontraktu pozostaje leasingodawca, a ryzyko utraty wartości spoczywa na nim.
  
  

Różnica ta ma zasadnicze znaczenie nie tylko z punktu widzenia księgowego, lecz także prawnego – zwłaszcza w kontekście postępowania upadłościowego lub restrukturyzacyjnego. W przypadku leasingu operacyjnego przedmiot umowy nie wchodzi do masy upadłości, co powoduje, że leasingodawca może domagać się jego zwrotu. Natomiast w leasingu finansowym sytuacja jest bardziej złożona – zobowiązanie leasingobiorcy może być traktowane jako dług wobec masy upadłościowej, a sama umowa może podlegać kontynuacji lub wypowiedzeniu przez syndyka.

2. Leasing a wszczęcie postępowania upadłościowego – skutki materialnoprawne

Z chwilą ogłoszenia upadłości leasingobiorcy (art. 491¹ i nast. p.u.) leasingodawca zostaje postawiony przed koniecznością ustalenia swojego statusu w postępowaniu – czy jest właścicielem przedmiotu leasingu (leasing operacyjny), czy też jego wierzytelność ma charakter pieniężny (leasing finansowy). W tym kontekście należy zwrócić uwagę na art. 98 Prawa upadłościowego, który wprowadza zasadę wstrzymania realizacji świadczeń wzajemnych do czasu podjęcia decyzji przez syndyka.

Syndyk może:

• kontynuować umowę – co jest możliwe, jeśli umowa leasingowa ma charakter korzystny dla masy upadłościowej,
  
  
• wypowiedzieć umowę – jeśli dalsze jej trwanie prowadziłoby do zwiększenia zobowiązań lub nieprzynoszenia korzyści ekonomicznych,
  
  
• żądać zwrotu przedmiotu leasingu – w przypadku leasingu operacyjnego, co de facto pozbawia upadłego istotnego składnika operacyjnego.
  
  

W praktyce sądów upadłościowych coraz częściej występują kontrowersje wokół klasyfikacji umowy i jej wpływu na majątek spółki – w szczególności gdy przedmiotem leasingu są strategiczne dla działalności aktywa, takie jak maszyny produkcyjne, flota transportowa czy nieruchomości przemysłowe.

3. Umowy leasingowe w postępowaniu restrukturyzacyjnym

W postępowaniu restrukturyzacyjnym leasing może pełnić zarówno rolę zagrożenia, jak i szansy. Z jednej strony wierzyciel – leasingodawca – może wypowiedzieć umowę, pogłębiając problemy operacyjne spółki, z drugiej jednak – przy odpowiednim ułożeniu propozycji układowych – możliwe jest kontynuowanie umowy z jednoczesnym rozłożeniem płatności na nowe, korzystniejsze warunki.

Warto podkreślić, że w ramach postępowania układowego lub sanacyjnego (art. 210 i nast. Prawa restrukturyzacyjnego), zarząd lub nadzorca może renegocjować warunki leasingu, a w niektórych przypadkach – nawet dokonać cesji umowy na rzecz nowego inwestora, który przejmuje zobowiązania leasingowe jako część strategii inwestycyjnej. To podejście bywa wykorzystywane w transakcjach typu kupię firmę z długami, gdzie inwestor akceptuje kontynuację leasingu w zamian za operacyjne aktywa spółki.

4. Wpływ leasingu na strukturę transakcji typu distress acquisition

Przy transakcjach sprzedaży zadłużonych spółek (tzw. distressed M&A), obecność aktywnych umów leasingowych ma bezpośredni wpływ na:

• wycenę przedsiębiorstwa – obowiązujące umowy leasingowe wpływają na zobowiązania pozabilansowe oraz dostępność składników majątkowych,
  
  
• strukturę prawno-finansową transakcji – konieczność uzyskania zgody leasingodawców na cesję lub renegocjację warunków,
  
  
• możliwość przejęcia kontroli operacyjnej – np. przez nowego prezesa, powołanego w miejsce dotychczasowego zarządu (scenariusz „zmienię prezesa w spółce przejętej w restrukturyzacji”).
  
  

W tym kontekście leasing może być jednocześnie barierą i narzędziem – w zależności od elastyczności leasingodawcy oraz poziomu przygotowania prawnofinansowego całej transakcji.

5. Przykład praktyczny: Spółka „Pro-Logistik” – leasing operacyjny floty transportowej

Spółka „Pro-Logistik” prowadząca działalność w zakresie krajowego transportu drogowego, wpadła w poważne problemy płynnościowe w związku z opóźnieniami w płatnościach od głównego kontrahenta. Firma posiadała flotę 30 pojazdów w leasingu operacyjnym, stanowiących 100% zaplecza transportowego.

W toku przyspieszonego postępowania układowego, leasingodawca wypowiedział umowy, domagając się zwrotu pojazdów. Działania te groziły natychmiastowym paraliżem operacyjnym spółki, a tym samym brakiem możliwości generowania przychodu.

Na wniosek nadzorcy układu, sąd wydał postanowienie o zabezpieczeniu, które czasowo wstrzymało wykonanie wypowiedzenia. W tym czasie przeprowadzono negocjacje z funduszem inwestycyjnym zainteresowanym przejęciem spółki. Nowy inwestor zawarł porozumienie z leasingodawcą, przejmując leasingi oraz wymieniając zarząd – klasyczny przypadek wdrożenia planu inwestycyjnego według modelu jak sprzedać zadłużoną spółkę i przywrócić jej wartość rynkową.

6. Leasing a egzekucja z masy upadłościowej – status majątkowy przedmiotu leasingu

W kontekście egzekucji z masy upadłościowej, przedmioty leasingu – jako formalnie pozostające własnością leasingodawcy – nie wchodzą do masy upadłości w przypadku leasingu operacyjnego. Odmienna sytuacja może mieć miejsce przy leasingu finansowym, zwłaszcza jeśli upłynął zasadniczy okres umowy, a przedmiot leasingu przeszedł do pełnego zużycia gospodarczego.

W praktyce syndyk może żądać:

• uznania prawa zatrzymania – jeśli przedmiot leasingu został znacząco ulepszony lub zmodernizowany przez upadłego,
  
  
• rozliczenia nakładów poniesionych na przedmiot leasingu – zgodnie z art. 229 k.c.,
  
  
• rozważenia potraktowania leasingu jako ukrytej formy kredytu – w sytuacjach, gdy leasing był de facto instrumentem finansowania bez realnego ryzyka po stronie leasingodawcy.
  
  

W świetle powyższych analiz, leasing – zarówno finansowy, jak i operacyjny – powinien być traktowany jako istotny element architektury prawno-finansowej przedsiębiorstwa, wymagający kompleksowego ujęcia w procesach:

• restrukturyzacyjnych,
  
  
• upadłościowych,
  
  
• sprzedaży spółki (również zadłużonej),
  
  
• wdrażania nowych struktur zarządczych (zmienię prezesa w celu odbudowy reputacji i zdolności kredytowej spółki).
  
  

W celu uniknięcia negatywnych skutków związanych z upadłością leasingobiorcy, rekomenduje się każdorazowo:

• precyzyjne zbadanie zapisów umów leasingowych w due diligence,
  
  
• przygotowanie alternatywnych modeli finansowania aktywów operacyjnych,
  
  
• rozważenie renegocjacji lub zamiany leasingu na transakcję typu sale and leaseback jako części strategii ratunkowej,
  
  
• zabezpieczenie kontaktów z leasingodawcami w przypadku planowanej sprzedaży zadłużonej spółki inwestorowi zewnętrznemu.