W praktyce restrukturyzacyjnej i naprawczej jednym z najbardziej pożądanych instrumentów zewnętrznego finansowania jest kredyt preferencyjny, którego udzielenie wspierane jest mechanizmem publicznoprawnym w postaci gwarancji Skarbu Państwa lub Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK). Takie kredyty, w przeciwieństwie do produktów stricte komercyjnych, służą celom systemowym, tj. utrzymaniu miejsc pracy, zachowaniu ciągłości działania podmiotów strategicznych lub ograniczeniu skutków kryzysów gospodarczych.

Z perspektywy przedsiębiorcy znajdującego się w sytuacji nadmiernego zadłużenia, kredyt z gwarancją BGK może stanowić ratunek dla płynności finansowej, podstawę do zawarcia układu z wierzycielami, a niejednokrotnie także sposób na uniknięcie upadłości lub przejęcia kontroli przez inwestora deklarującego: kupię firmę z długami lub warunkującego inwestycję słowami: zmienię prezesa, ale tylko po uruchomieniu finansowania pomostowego.

2. Podstawy prawne i instytucjonalne funkcjonowania kredytów preferencyjnych

a) Ustawa o poręczeniach i gwarancjach Skarbu Państwa

Zasadniczym aktem prawnym regulującym zasady udzielania gwarancji przez Skarb Państwa jest ustawa z dnia 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1329).

Zgodnie z art. 1 ustawy, gwarancje mogą być udzielane w celu:

• zabezpieczenia finansowania działań wspierających stabilność rynku pracy,
  
  
• realizacji programów rozwoju gospodarczego lub restrukturyzacyjnego,
  
  
• zapewnienia ciągłości świadczenia usług publicznych przez kluczowe przedsiębiorstwa.
  
  

b) Akty wykonawcze i regulacje sektorowe BGK

Bank Gospodarstwa Krajowego działa w oparciu o ustawę z dnia 14 marca 2003 r. o BGK oraz szereg programów rządowych, takich jak:

• „Kredyt na innowacje technologiczne” (POIR),
  
  
• „Kredyt z gwarancją de minimis” (dla MŚP),
  
  
• „Kredyt płynnościowy z gwarancją FGP”,
  
  
• „Gwarancje Factoringowe” (FG POIR),
  
  
• „Fundusz Gwarancji Kryzysowych” (Tarcza Finansowa PFR – wspólnie z BGK).
  
  

3. Konstrukcja kredytu preferencyjnego – istota gwarancji

Kredyt preferencyjny charakteryzuje się:

• obniżonym oprocentowaniem (często z dopłatami do odsetek z budżetu państwa lub środków UE),
  
  
• zabezpieczeniem spłaty w formie gwarancji – częściowej (np. 60–80%) lub pełnej,
  
  
• wydłużonym okresem spłaty, z możliwym okresem karencji,
  
  
• łatwiejszym dostępem do finansowania dla firm o pogorszonej zdolności kredytowej.
  
  

Gwarancja Skarbu Państwa lub BGK nie zwalnia dłużnika z odpowiedzialności za spłatę, lecz powoduje, że w razie niewypłacalności to państwo zaspokaja roszczenia banku w części, przejmując prawa wierzycielskie wobec dłużnika.

4. Zastosowanie kredytów preferencyjnych w restrukturyzacji i oddłużaniu

a) Kredyt jako źródło finansowania układu

Zgodnie z art. 156 pkt 5 ustawy – Prawo restrukturyzacyjne, propozycje układowe mogą przewidywać spłatę zobowiązań z wykorzystaniem środków z kredytu preferencyjnego, co stanowi istotny czynnik dla:

• zwiększenia szansy przyjęcia układu,
  
  
• budowy zaufania wierzycieli,
  
  
• umożliwienia inwestorowi sformułowania oferty warunkowej (kupię firmę z długami – pod warunkiem pozyskania zabezpieczenia finansowego przez dłużnika).
  
  

b) Kredyt pomostowy jako alternatywa dla upadłości

Uzyskanie kredytu preferencyjnego może przesądzić o zdolności dłużnika do kontynuowania działalności gospodarczej – zwłaszcza w przypadkach, gdy:

• spółka nie posiada aktywów do natychmiastowej likwidacji,
  
  
• wartość przedsiębiorstwa „jako całości” przekracza wartość jego składników (tzw. „going concern value”),
  
  
• istnieje szansa na przeprowadzenie zmiany prezesa i zarządu przy jednoczesnym utrzymaniu załogi.
  
  

5. Warunki uzyskania kredytu z gwarancją publiczną

Proces aplikowania o kredyt preferencyjny obejmuje:

1. złożenie wniosku kredytowego do banku komercyjnego współpracującego z BGK lub z Ministerstwem Finansów,
   
   
2. złożenie wniosku o gwarancję (zazwyczaj jako załącznik do dokumentacji kredytowej),
   
   
3. ocenę zdolności kredytowej i ryzyka inwestycyjnego,
   
   
4. ewentualne zabezpieczenia majątkowe (hipoteka, zastaw, poręczenie osób trzecich),
   
   
5. zawarcie umowy kredytowej z gwarancją i wypłata środków.
   
   

BGK może żądać dokumentów restrukturyzacyjnych: planów naprawczych, harmonogramu spłaty zadłużenia, opinii doradcy restrukturyzacyjnego, potwierdzenia braku zaległości wobec ZUS i US.

6. Ograniczenia i wykluczenia – kiedy gwarancja nie przysługuje?

Gwarancja Skarbu Państwa lub BGK nie jest udzielana, jeżeli:

• dłużnik znajduje się w stanie upadłości (z wyjątkiem pre-pack),
  
  
• prowadzone jest wobec niego postępowanie egzekucyjne,
  
  
• występują zaległości podatkowe lub z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (chyba że rozłożone na raty),
  
  
• spółka działa w branży wykluczonej ze wsparcia publicznego (np. hazard, produkcja broni, sektor węglowy – z wyjątkami).
  
  

7. Przykład praktyczny – kredyt preferencyjny jako narzędzie ratunkowe

Spółka „GREENLINE ENERGY” sp. z o.o., zajmująca się instalacją fotowoltaiki, znalazła się w trudnej sytuacji płynnościowej wskutek przerwania łańcucha dostaw i zaległości wobec wykonawców. Równolegle rozpoczęto negocjacje z inwestorem (kupię firmę z długami), który warunkował wejście kapitałowe:

• uzyskaniem kredytu pomostowego min. 2 mln zł z gwarancją BGK,
  
  
• zmianą prezesa na osobę wskazaną przez fundusz inwestycyjny.
  
  

Spółka złożyła wniosek do Santander Banku o kredyt z gwarancją de minimis na 3 lata. Po 6 tygodniach i pozytywnej ocenie planu restrukturyzacyjnego, kredyt został uruchomiony, co umożliwiło spłatę zaległości ZUS i przyjęcie układu. Transakcja sprzedaży 80% udziałów została sfinalizowana po zatwierdzeniu układu przez sąd.

Kredyt preferencyjny, wsparty gwarancją Skarbu Państwa lub BGK:

• stanowi kluczowe źródło finansowania pomostowego dla firm zagrożonych niewypłacalnością,
  
  
• może być warunkiem koniecznym dla zawarcia układu z wierzycielami i utrzymania działalności,
  
  
• ułatwia przygotowanie spółki do transakcji typu jak sprzedać zadłużoną spółkę,
  
  

zwiększa atrakcyjność inwestycyjną w oczach nabywcy (kupię firmę z długami, o ile zobowiązania zostaną zabezpieczone).