Postępowanie upadłościowe, będące specyficznym trybem sądowej interwencji w sytuację niewypłacalności dłużnika, generuje po stronie uczestników oraz masy upadłościowej istotne zobowiązania publicznoprawne i cywilnoprawne związane z kosztami postępowania. Koszty sądowe w postępowaniu upadłościowym pełnią nie tylko funkcję fiskalną wobec budżetu państwa, ale stanowią również barierę lub filtr dla nadmiernego formalizmu, a także wymuszają racjonalność składania wniosków o ogłoszenie upadłości.

W kontekście planowania procesu sprzedaży aktywów (np. jak sprzedać zadłużoną spółkę), restrukturyzacji właścicielskiej (kupię firmę z długami) lub zmiany zarządu przed złożeniem wniosku o upadłość (zmienię prezesa w ramach przygotowania sanacji reputacyjnej), odpowiednia kalkulacja kosztów sądowych stanowi elementarne narzędzie strategiczne.

2. Klasyfikacja kosztów postępowania upadłościowego

Koszty w postępowaniu upadłościowym dzielą się zasadniczo na dwie grupy:

a) Koszty sądowe sensu stricto

To koszty wynikające bezpośrednio z ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1144):

• opłaty stałe lub stosunkowe od wniosku o ogłoszenie upadłości,
  
  
• opłaty od pism procesowych (np. zażalenia, skargi),
  
  
• opłaty kancelaryjne (odpisy, zaświadczenia, klauzule wykonalności).
  
  

b) Koszty postępowania sensu largo (art. 230–231 ustawy – Prawo upadłościowe)

To wszelkie wydatki związane z prowadzeniem postępowania, w tym:

• wynagrodzenie syndyka, tymczasowego nadzorcy sądowego lub zarządcy,
  
  
• koszty opinii biegłych, rzeczoznawców majątkowych, licytatorów,
  
  
• wydatki na publikacje obwieszczeń (Monitor Sądowy i Gospodarczy),
  
  
• koszty ochrony mienia, ubezpieczenia, administracji masy upadłościowej.
  
  

3. Opłaty od wniosku o ogłoszenie upadłości – zasady ogólne

Zgodnie z art. 74 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych:

• opłata stała od wniosku o ogłoszenie upadłości wynosi 1000 zł w przypadku osób prawnych i przedsiębiorców,
  
  
• w przypadku osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej – 30 zł,
  
  
• opłatę wnosi się na rachunek sądu upadłościowego przed złożeniem wniosku.
  
  

Ponadto, należy dołączyć dowód uiszczenia zaliczki na wydatki sądowe – w wysokości nie niższej niż 4 000 zł, z przeznaczeniem na pokrycie wynagrodzenia tymczasowego nadzorcy sądowego lub syndyka w razie umorzenia postępowania.

4. Koszty w postępowaniu przygotowanej likwidacji (pre-pack)

W przypadku tzw. przygotowanej likwidacji, czyli sprzedaży przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części majątku na podstawie art. 56a–56h Prawa upadłościowego, koszty sądowe obejmują:

• opłatę stałą w wysokości 1000 zł od wniosku o ogłoszenie upadłości z wnioskiem o zatwierdzenie warunków sprzedaży,
  
  
• koszty opinii biegłego oceniającego wartość składników majątkowych (najczęściej 2 000–7 000 zł),
  
  
• wynagrodzenie syndyka w przypadku sprzedaży – określone według art. 162–164 ustawy.
  
  

Pre-pack może istotnie obniżyć globalne koszty postępowania, co stanowi dodatkowy atut w przypadku, gdy inwestor warunkuje transakcję stwierdzeniem „kupię firmę z długami, ale tylko w trybie przygotowanej likwidacji”.

5. Wynagrodzenie syndyka i jego wpływ na koszty ogólne

Wynagrodzenie syndyka ustalane jest przez sąd upadłościowy na podstawie przepisów wykonawczych (rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2015 r.). Wysokość ta zależy od:

• wartości likwidowanego majątku,
  
  
• liczby wierzycieli,
  
  
• czasu trwania postępowania,
  
  
• złożoności czynności syndyka (np. procesy sądowe, spory korporacyjne).
  
  

Typowo, wynagrodzenie syndyka w upadłości likwidacyjnej przedsiębiorstwa może wynosić od 4% do 12% wartości zlikwidowanego majątku.

Z punktu widzenia inwestora analizującego koszt przejęcia aktywów (jak sprzedać zadłużoną spółkę), wartość wynagrodzenia syndyka stanowi często element negocjacji i wpływa na strukturę ceny ofertowej.

6. Zwolnienie z kosztów sądowych – przesłanki i procedura

Zgodnie z art. 102 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, dłużnik może ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych w całości lub w części, jeśli wykaże, że ich poniesienie uniemożliwiłoby mu podstawowe funkcjonowanie. We wniosku należy wykazać:

• brak płynności finansowej,
  
  
• istnienie zobowiązań bieżących wobec pracowników i dostawców,
  
  
• brak środków na pokrycie kosztów administracyjnych postępowania.
  
  

W praktyce, sąd rzadko przyznaje pełne zwolnienie dla spółek kapitałowych, ale częściowe – np. w odniesieniu do opłaty kancelaryjnej lub zaliczki na opinię biegłego – jest dopuszczalne.

7. Wydatki operacyjne masy upadłości – ich klasyfikacja i rozliczenie

Masa upadłości obejmuje aktywa dłużnika na dzień ogłoszenia upadłości. Z niej pokrywane są:

• bieżące wydatki związane z zabezpieczeniem majątku,
  
  
• koszty postępowań sądowych i administracyjnych prowadzonych przez syndyka,
  
  
• koszty związane z kontynuacją działalności (jeśli sąd na to zezwolił),
  
  
• koszty postępowań egzekucyjnych uprzednich (do momentu ich umorzenia),
  
  
• wynagrodzenia osób pełniących funkcje zarządcze do momentu zmiany prezesa.
  
  

8. Przykład praktyczny – kalkulacja kosztów a skuteczna sprzedaż spółki

Spółka „MOBITEL” S.A., producent komponentów telekomunikacyjnych, złożyła wniosek o ogłoszenie upadłości z elementami pre-pack. Wartość przedsiębiorstwa oszacowana przez biegłego wyniosła 14 mln zł, a inwestor (kupię firmę z długami) zaoferował 9 mln zł płatne natychmiast po zatwierdzeniu.

Koszty sądowe obejmowały:

• opłatę od wniosku – 1 000 zł,
  
  
• zaliczkę na biegłego – 6 000 zł,
  
  
• koszty opinii rzeczoznawczej – 7 500 zł,
  
  
• wynagrodzenie syndyka – 540 000 zł (ok. 6% wartości majątku).
  
  

Suma kosztów postępowania: 554 500 zł została w całości pokryta z ceny sprzedaży. Dzięki dobrze przygotowanej strukturze, syndyk przeprowadził transakcję bez konieczności angażowania dalszych środków publicznych, a sąd upadłościowy zatwierdził układ w ciągu 60 dni.

Koszty sądowe w postępowaniu upadłościowym:

• nie powinny być traktowane wyłącznie jako bariera, lecz jako instrument planowania procesów transakcyjnych i naprawczych,
  
  
• wymagają uprzedniej kalkulacji przez dłużnika, wierzycieli i inwestorów zainteresowanych transakcją typu jak sprzedać zadłużoną spółkę,
  
  
• mogą być przedmiotem negocjacji i strukturyzacji w ofertach inwestorskich, zwłaszcza gdy warunkiem jest szybka likwidacja majątku,
  
  

powinny być uwzględniane w due diligence przez podmioty deklarujące: kupię firmę z długami.