Komornik sądowy jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym, którego podstawowym zadaniem jest wykonywanie orzeczeń sądów w sprawach cywilnych o charakterze egzekucyjnym. W polskim systemie prawnym komornik nie pełni roli arbitra ani organu orzekającego – jego działalność ogranicza się do egzekucji i zabezpieczenia roszczeń wynikających z tytułów wykonawczych.

Zakres działania komornika uregulowany jest przede wszystkim w ustawie z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych oraz w Kodeksie postępowania cywilnego (część trzecia – postępowanie egzekucyjne). Komornik, choć działa na wniosek wierzyciela, jest zobowiązany do zachowania bezstronności oraz wykonywania swoich obowiązków z należytą starannością, zgodnie z zasadą legalizmu.

W kontekście oddłużania przedsiębiorstw oraz przygotowania ich do sprzedaży lub inwestycji (jak sprzedać zadłużoną spółkę, kupię firmę z długami), działania komornika mogą znacząco wpływać na przebieg procesu: zarówno jako element presji egzekucyjnej, jak i czynnik destabilizujący negocjacje handlowe i restrukturyzacyjne.

2. Zakres kompetencji komornika sądowego

Do głównych kompetencji komornika sądowego należą:

• wykonywanie orzeczeń sądów w sprawach o roszczenia pieniężne i niepieniężne (np. eksmisja, wydanie rzeczy, obowiązek zaniechania działań),
  
  
• realizacja postanowień sądu o zabezpieczeniu roszczenia,
  
  
• sporządzanie protokołów stanu faktycznego (np. w celu zabezpieczenia dowodu),
  
  
• doręczanie pism sądowych w określonych sytuacjach,
  
  
• poszukiwanie majątku dłużnika i ustalanie jego składników (np. rachunków bankowych, wynagrodzeń, ruchomości, nieruchomości).
  
  

W praktyce komornik jest ostatnim ogniwem łańcucha egzekucyjnego, jednak jego czynności mają dalekosiężne skutki – szczególnie w przypadku przedsiębiorców i spółek, wobec których prowadzona egzekucja może prowadzić do blokady kont, zajęcia maszyn produkcyjnych lub licytacji nieruchomości.

3. Procedura egzekucyjna – przebieg i znaczenie dla przedsiębiorców

Procedura egzekucyjna rozpoczyna się od złożenia przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego do komornika sądowego, wraz z tytułem wykonawczym (np. prawomocny wyrok sądu, akt notarialny z klauzulą egzekucyjną, bankowy tytuł egzekucyjny sprzed 2016 r.).

Komornik, po formalnej analizie wniosku, podejmuje czynności mające na celu przymusowe zaspokojenie roszczenia – w szczególności:

• zajmuje rachunki bankowe i wierzytelności,
  
  
• zajmuje wynagrodzenia i inne świadczenia okresowe,
  
  
• dokonuje zajęcia ruchomości (sprzęt biurowy, maszyny, pojazdy),
  
  
• wszczyna egzekucję z nieruchomości (wpis w księdze wieczystej, oszacowanie, licytacja).
  
  

Dla spółki zadłużonej, objęcie majątku egzekucją często oznacza utrudnienie codziennego funkcjonowania, naruszenie płynności finansowej i utratę reputacji kontraktowej. W takiej sytuacji konieczne może się okazać podjęcie działań zabezpieczających: złożenie skargi na czynności komornika, wniosek o zawieszenie postępowania, czy próba zawarcia ugody.

4. Komornik a transakcje gospodarcze – skutki dla sprzedaży i restrukturyzacji

Z punktu widzenia praktyki transakcyjnej, obecność czynnej egzekucji komorniczej może mieć wpływ destrukcyjny na przebieg i powodzenie negocjacji inwestycyjnych. Przykładowo:

• zajęcie udziałów w spółce uniemożliwia ich przeniesienie do czasu zakończenia egzekucji lub uzyskania zgody wierzyciela (co blokuje np. proces jak sprzedać zadłużoną spółkę),
  
  
• zajęcie nieruchomości skutkuje wpisem ostrzeżenia w księdze wieczystej, co zmniejsza jej wartość handlową i odstrasza potencjalnych nabywców,
  
  
• komornicza licytacja majątku trwa miesiącami i obniża wartość aktywów, które mogłyby być przedmiotem sprzedaży inwestorowi (kupię firmę z długami),
  
  
• prowadzenie egzekucji z kont bankowych lub wynagrodzeń skutecznie uniemożliwia prowadzenie bieżącej działalności, co może doprowadzić do upadłości.
  
  

Z tych względów, w toku przygotowań do reorganizacji strukturalnej lub finansowej, kluczowe jest uprzednie rozpoznanie i neutralizacja ryzyk związanych z egzekucją sądową. W szczególnych przypadkach niezbędna jest zmiana zarządu – np. zmienię prezesa w sytuacji, gdy osobista odpowiedzialność członka zarządu uniemożliwia dalsze prowadzenie negocjacji z wierzycielami.

5. Skuteczność egzekucji a zasady proporcjonalności

Choć celem działania komornika jest przymusowe wykonanie zobowiązania, to czynności egzekucyjne muszą być prowadzone w granicach określonych przepisami prawa i nie mogą naruszać zasady proporcjonalności. Zgodnie z art. 799 § 1 KPC, komornik ma obowiązek prowadzenia egzekucji w sposób najmniej uciążliwy dla dłużnika, przy zapewnieniu zaspokojenia wierzyciela.

W praktyce jednak zasada ta bywa naruszana, np. poprzez:

• zajmowanie wszystkich kont spółki zamiast tylko jednego rachunku,
  
  
• zajmowanie majątku znacznie przewyższającego wartość roszczenia,
  
  
• odmowę zawieszenia postępowania mimo trwających negocjacji układowych.
  
  

W takich przypadkach możliwe jest wniesienie skargi na czynności komornika (art. 767 KPC), która może zostać połączona z wnioskiem o zabezpieczenie interesów dłużnika w toku postępowania restrukturyzacyjnego.

6. Relacja komornika z sądem – nadzór judykacyjny

Choć komornik sądowy jest funkcjonariuszem publicznym, podlega nadzorowi sądu rejonowego, przy którym działa. Nadzór ten obejmuje:

• kontrolę legalności podejmowanych czynności,
  
  
• rozpatrywanie skarg na czynności komornika,
  
  
• prawo do wydawania zarządzeń co do sposobu prowadzenia egzekucji.
  
  

W praktyce sąd, po wniesieniu skargi przez dłużnika lub wierzyciela, może:

• uchylić czynność komornika (np. bezprawne zajęcie rzeczy),
  
  
• nakazać powtórzenie procedury licytacyjnej,
  
  
• ograniczyć zakres egzekucji.
  
  

Sądowy nadzór nad komornikiem ma szczególne znaczenie w kontekście ochrony majątku przedsiębiorstwa przed działaniami, które mogłyby pogłębić jego niewypłacalność lub przekreślić szanse na zawarcie układu.

7. Przykład praktyczny – wpływ egzekucji komorniczej na transakcję restrukturyzacyjną

Spółka „Alfa-Instalacje” Sp. z o.o., prowadząca działalność budowlaną, została objęta egzekucją przez trzech wierzycieli. Komornik zajął konta bankowe, flotę samochodową i nieruchomość magazynową. Inwestor zainteresowany jej nabyciem (kupię firmę z długami) zlecił analizę prawną – ujawniono łącznie siedem czynnych postępowań egzekucyjnych.

Działania naprawcze obejmowały:

1. złożenie wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego (PPU),
   
   
2. wniesienie skarg na czynności komorników w zakresie zajęcia sprzętu leasingowanego,
   
   
3. zawarcie porozumień z głównymi wierzycielami i wycofanie części wniosków egzekucyjnych,
   
   
4. powołanie nowego członka zarządu odpowiedzialnego za kontakt z instytucjami finansowymi (zmienię prezesa),
   
   
5. wdrożenie procesu sprzedaży udziałów inwestorowi branżowemu (jak sprzedać zadłużoną spółkę), z warunkiem zawieszania egzekucji.
   
   

Proces zakończył się powodzeniem – komornicy zawiesili czynności, a układ został zatwierdzony przez sąd.

Rola komornika sądowego w postępowaniach egzekucyjnych i zabezpieczających ma charakter fundamentalny, a jego czynności mogą stanowić zarówno narzędzie skutecznej windykacji, jak i zagrożenie dla procesów naprawczych i inwestycyjnych.

Dla doradców restrukturyzacyjnych, inwestorów i zarządów firm kluczowe jest:

• wczesne rozpoznanie postępowań egzekucyjnych i ich skutków,
  
  
• aktywna współpraca lub kontrola działań komornika,
  
  
• wykorzystanie procedur zabezpieczających (restrukturyzacja, układ),
  
  

uwzględnienie obecności komornika w planowaniu transakcji typu kupię firmę z długami lub jak sprzedać zadłużoną spółkę.