Kodeks spółek handlowych (KSH), jako centralny akt normatywny regulujący tworzenie, funkcjonowanie, przekształcenia i odpowiedzialność organów spółek kapitałowych i osobowych, stanowi fundament ustrojowy dla praktyki obrotu gospodarczego w Polsce. Jego znaczenie wykracza poza ramy prawa prywatnego – współcześnie stanowi również narzędzie egzekwowania zasad należytej staranności menedżerskiej, compliance, ochrony wierzycieli oraz bezpieczeństwa obrotu w sytuacjach kryzysowych.

Znaczenie regulacji KSH jest szczególnie widoczne w kontekście:

• odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki (w tym w trybie art. 299 KSH),
  
  
• odpowiedzialności korporacyjnej w kontekście przepisów o lojalności i należytej staranności,
  
  
• trybów restrukturyzacji formalnoprawnej (łączenie, podział, przekształcenie),
  
  
• przygotowywania spółek do sprzedaży, przejęcia lub naprawy – np. działania typu jak sprzedać zadłużoną spółkę, kupię firmę z długami, zmienię prezesa.
  
  

2. Odpowiedzialność zarządu za zobowiązania spółki z o.o. – art. 299 KSH

Najczęściej cytowaną i jednocześnie najdotkliwszą regulacją z punktu widzenia członków zarządu spółek kapitałowych jest art. 299 KSH. Stanowi on, że członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko niej okaże się bezskuteczna. Odpowiedzialność ta ma charakter:

• subsydiarny – warunkiem jej aktualizacji jest uprzednia bezskuteczność egzekucji ze spółki,
  
  
• solidarny – każdy członek zarządu odpowiada w pełnym zakresie, niezależnie od zakresu faktycznych działań,
  
  
• oparty na domniemaniu winy – to członek zarządu musi wykazać przesłanki egzoneracyjne (np. zgłoszenie wniosku o upadłość we właściwym czasie, brak winy, zawarcie układu).
  
  

W kontekście transakcji, odpowiedzialność ta jest istotna zarówno przy sprzedaży spółki (jak sprzedać zadłużoną spółkę), jak i przy jej nabyciu (kupię firmę z długami) – bowiem potencjalny nabywca może ponieść koszty ukrytych lub spornych roszczeń, jeśli nie zabezpieczy odpowiednich klauzul indemnizacyjnych.

3. Odpowiedzialność w spółce akcyjnej – art. 483 i n. KSH

W przypadku spółek akcyjnych, co do zasady członkowie zarządu nie ponoszą odpowiedzialności osobistej za zobowiązania spółki, jednak mogą odpowiadać:

• za szkodę wyrządzoną spółce (art. 483 KSH),
  
  
• za naruszenie obowiązku zachowania lojalności (art. 211 i art. 293 § 1 KSH),
  
  
• za działania sprzeczne z interesem spółki lub działanie na jej szkodę.
  
  

W praktyce restrukturyzacyjnej znaczenie tej regulacji jest wysokie zwłaszcza wtedy, gdy zachodzi konieczność weryfikacji, czy zarząd działał z należytą starannością przy podejmowaniu decyzji o zaciąganiu zobowiązań, przenoszeniu składników majątkowych czy angażowaniu spółki w proces inwestycyjny.

Przykład: spółka planuje wdrożenie działań naprawczych poprzez wejście inwestora zewnętrznego (kupię firmę z długami), jednak uprzednia decyzja zarządu o sprzedaży nieruchomości po rażąco zaniżonej wartości skutkuje zarzutem działania na szkodę spółki – co może prowadzić do roszczeń regresowych, a nawet odpowiedzialności karnej.

4. Obowiązki zarządu związane z niewypłacalnością – przymus prawny działania

Zgodnie z art. 21 ust. 1 Prawa upadłościowego oraz art. 299 § 2 KSH, zarząd ma obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia, w którym spółka stała się niewypłacalna. Zaniechanie tego obowiązku może skutkować nie tylko odpowiedzialnością cywilnoprawną, lecz także:

• odpowiedzialnością karną (art. 586 KSH – za niezgłoszenie upadłości),
  
  
• zakazem prowadzenia działalności gospodarczej (na podstawie ustawy o KRS),
  
  
• odpowiedzialnością subsydiarną za zaległości podatkowe (art. 116 Ordynacji podatkowej).
  
  

W sytuacjach, w których spółka ma zostać wystawiona na sprzedaż (jak sprzedać zadłużoną spółkę) lub przygotowywana do konwersji strukturalnej, ocena terminowości działań zarządu i zgłoszenia wniosku upadłościowego jest podstawowym elementem badania due diligence.

5. Zasady należytej staranności menedżerskiej – art. 293 i 483 KSH

Kodeks spółek handlowych, w art. 293 KSH (dla sp. z o.o.) oraz art. 483 KSH (dla S.A.), nakłada na członków zarządu obowiązek działania z należytą starannością wynikającą z zawodowego charakteru ich działalności oraz obowiązek lojalności wobec spółki. Naruszenie tych zasad może skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą.

W szczególności, obowiązek należytej staranności obejmuje:

• terminowe reagowanie na symptomy kryzysu płynnościowego,
  
  
• ocenę ryzyk związanych z podejmowanymi decyzjami finansowymi,
  
  
• zapewnienie rzetelności sprawozdawczości i nadzoru nad księgowością,
  
  
• współpracę z wierzycielami w ramach układów i negocjacji.
  
  

W praktyce restrukturyzacyjnej, inwestor oczekujący wejścia w strukturę właścicielską (kupię firmę z długami) często stawia warunek wymiany zarządu (zmienię prezesa) i wskazania osób z profesjonalnym doświadczeniem w zakresie zarządzania kryzysowego.

6. Przekształcenia, łączenia i podziały spółek – narzędzia restrukturyzacji formalnej

Kodeks spółek handlowych przewiduje trzy główne tryby reorganizacji strukturalnej:

1. Przekształcenie – zmiana formy prawnej spółki (np. sp. z o.o. → S.A.) bez likwidacji, z zachowaniem tożsamości prawnej (art. 551 i n. KSH),
   
   
2. Połączenie – wchłonięcie lub zawiązanie nowego podmiotu przez dwie lub więcej spółek (art. 491 i n. KSH),
   
   
3. Podział – rozdzielenie majątku i zobowiązań spółki dzielonej na nowo powstałe lub istniejące podmioty (art. 528 i n. KSH).
   
   

W kontekście oddłużania, powyższe mechanizmy służą m.in.:

• wydzieleniu działalności operacyjnej od majątku obciążonego długiem,
  
  
• oddzieleniu zobowiązań historycznych od bieżącego biznesu,
  
  
• przygotowaniu spółki do sprzedaży inwestorowi (jak sprzedać zadłużoną spółkę),
  
  
• umożliwieniu przejęcia tylko wybranych aktywów (kupię firmę z długami, ale bez całości zobowiązań).
  
  

7. Rola zgromadzeń wspólników i uchwał korporacyjnych w restrukturyzacji

Wszelkie działania restrukturyzacyjne podejmowane przez zarząd muszą być zatwierdzone przez odpowiednie organy korporacyjne – zazwyczaj zgromadzenie wspólników (sp. z o.o.) lub walne zgromadzenie (S.A.). Uchwały dotyczące:

• zatwierdzenia sprawozdań finansowych,
  
  
• zgody na zbycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części,
  
  
• przekształcenia, połączenia lub podziału,
  
  
• zmian w składzie organów (np. zmienię prezesa),
  
  

muszą być zgodne nie tylko z ustawą, ale również z umową spółki lub statutem.

W praktyce, brak należytej staranności przy przygotowaniu uchwał, przeprowadzeniu zgromadzenia lub ujawnieniu zmian w KRS może prowadzić do nieważności czynności prawnych, a tym samym – do odpowiedzialności zarządu za nieprawidłowości proceduralne.

8. Przykład praktyczny – restrukturyzacja przez podział i sukcesja zarządcza

Spółka „Industria-Metale” Sp. z o.o., posiadająca wysokie zadłużenie bankowe i publicznoprawne, wdrożyła strategię wydzielenia działalności operacyjnej poprzez podział spółki – zgodnie z art. 529 pkt 1 KSH – i przeniesienie części przedsiębiorstwa do nowo powstałego podmiotu. Dotychczasowy prezes został zastąpiony przez doradcę restrukturyzacyjnego (zmienię prezesa), a inwestor branżowy (kupię firmę z długami) objął 60% udziałów w nowej spółce operacyjnej. W starej spółce dokonano zgłoszenia upadłości likwidacyjnej.

Cała operacja została przeprowadzona z zachowaniem pełnej zgodności z przepisami KSH, bez naruszenia praw wierzycieli, a nowy podmiot mógł prowadzić działalność bez obciążeń historycznych.

Kodeks spółek handlowych stanowi nie tylko formalną ramę dla funkcjonowania spółek, ale również:

• instrument precyzyjnego przypisania odpowiedzialności za działania zarządu,
  
  
• katalog narzędzi do legalnej restrukturyzacji działalności i majątku,
  
  
• platformę dla zawierania decyzji korporacyjnych umożliwiających transakcje oddłużeniowe.
  
  

Dla doradców, inwestorów oraz zarządów spółek planujących działania typu jak sprzedać zadłużoną spółkę, kupię firmę z długami lub reorganizację struktury właścicielskiej i wykonawczej (zmienię prezesa), znajomość i stosowanie przepisów KSH w sposób zgodny z aktualną praktyką i orzecznictwem jest warunkiem bezpieczeństwa i skuteczności operacji gospodarczych.