Kodeks postępowania cywilnego (KPC) stanowi podstawowy akt normatywny regulujący dochodzenie i zabezpieczenie roszczeń w obrocie prawnym. W ramach tego aktu wyróżnia się przede wszystkim:

• część drugą KPC – postępowanie rozpoznawcze (istotne przy wydawaniu tytułów egzekucyjnych),
  
  
• część trzecią – postępowanie egzekucyjne (art. 758–1088),
  
  
• część czwartą – zabezpieczenie roszczeń (art. 730–757).
  
  

Dla praktyki oddłużeniowej kluczowe znaczenie mają przepisy dotyczące wszczęcia i prowadzenia egzekucji, nadania klauzuli wykonalności, wyboru sposobu egzekucji, skutków zajęcia oraz mechanizmów obrony dłużnika. Nie mniej istotne są regulacje dotyczące tymczasowego zabezpieczenia roszczenia, które może blokować majątek spółki na wiele miesięcy, zanim dojdzie do jakiejkolwiek prawomocnej decyzji.

W obrocie prawnym, w tym także transakcyjnym, umiejętność oceny, czy spółka jest obciążona egzekucją lub zabezpieczeniem, stanowi element kluczowy – zwłaszcza gdy inwestor rozważa działanie typu kupię firmę z długami albo przygotowuje się do procesu typu jak sprzedać zadłużoną spółkę.

2. Wszczęcie postępowania egzekucyjnego – tytuł wykonawczy i klauzula wykonalności

Aby możliwe było wszczęcie egzekucji sądowej, wierzyciel musi dysponować tytułem wykonawczym – dokumentem, który spełnia wymagania tytułu egzekucyjnego (np. prawomocne orzeczenie sądu, akt notarialny z art. 777 § 1 pkt 4 lub 5 KPC) oraz klauzulą wykonalności, nadawaną przez sąd.

Sąd, nadając klauzulę wykonalności (art. 781 i n. KPC), stwierdza formalną możliwość wszczęcia egzekucji. Warto zaznaczyć, że akt notarialny z dobrowolnym poddaniem się egzekucji jest bardzo popularnym instrumentem zabezpieczenia w umowach sprzedaży spółek, leasingu, kredytów i restrukturyzacji – szczególnie gdy inwestor, np. kupię firmę z długami, oczekuje możliwości szybkiego działania w razie niewypłacalności kontrahenta.

3. Wybór komornika i sposoby egzekucji

Zgodnie z art. 759 § 1 KPC, postępowanie egzekucyjne prowadzi komornik działający przy sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania (siedzibę) dłużnika, przy czym od 2019 r. możliwy jest również wybór komornika spoza właściwości ogólnej – co otworzyło drogę do tzw. „egzekucji gospodarczej” realizowanej przez doświadczonych komorników specjalizujących się w majątku korporacyjnym.

Sposoby egzekucji obejmują m.in.:

• egzekucję z ruchomości,
  
  
• egzekucję z nieruchomości,
  
  
• egzekucję z rachunków bankowych,
  
  
• egzekucję z wynagrodzenia za pracę,
  
  
• egzekucję z praw majątkowych (udziały, wierzytelności, prawa autorskie).
  
  

W praktyce transakcyjnej, ustalenie czy spółka objęta jest egzekucją (np. zajęcie udziałów w KRS, wzmianka o licytacji nieruchomości) ma zasadnicze znaczenie dla wyceny i decyzji inwestora. W procesach typu jak sprzedać zadłużoną spółkę, konieczne jest często zawarcie warunkowej umowy sprzedaży, której skuteczność zależy od cofnięcia egzekucji lub zawarcia ugody z wierzycielem.

4. Zajęcie majątku i jego skutki prawne

Zajęcie majątku w toku egzekucji prowadzi do powstania swoistego reżimu egzekucyjnego, który wiąże zarówno dłużnika, jak i osoby trzecie. Skutkiem zajęcia jest:

• zakaz rozporządzania składnikiem majątkowym,
  
  
• możliwość przymusowej sprzedaży,
  
  
• wpis do księgi wieczystej (egzekucja z nieruchomości),
  
  
• możliwość zastosowania egzekucji administracyjnej (np. z Naczelnikiem US).
  
  

Zajęcie udziałów w spółce z o.o. może skutecznie zablokować możliwość sprzedaży firmy, a w przypadku egzekucji z nieruchomości – wstrzymać inwestycję na lata. W sytuacji, gdy inwestor planuje działanie typu kupię firmę z długami, niezbędne jest wcześniejsze uzyskanie informacji o stanie egzekucji, a często również współpraca z komornikiem lub złożenie wniosku o zawieszenie postępowania.

5. Środki ochrony dłużnika – skarga na czynności komornika, powództwo przeciwegzekucyjne

Dłużnik, który uważa egzekucję za niezasadną, ma do dyspozycji środki ochrony:

• skarga na czynności komornika (art. 767 i n. KPC) – gdy komornik narusza przepisy, przekracza swoje uprawnienia, działa niewłaściwie,
  
  
• powództwo przeciwegzekucyjne (art. 840 i n. KPC) – służące obronie merytorycznej, np. gdy zobowiązanie już nie istnieje, zostało umorzone lub nie obejmuje egzekwowanego roszczenia,
  
  
• wniosek o zawieszenie postępowania – na podstawie art. 822 KPC, gdy prowadzenie egzekucji zagraża bytowi gospodarczemu dłużnika.
  
  

Te instrumenty są szczególnie istotne dla restrukturyzowanych firm, które potrzebują czasu na zawarcie układu lub dopięcie inwestycji. Przykład: zarząd spółki planuje sprzedaż firmy (jak sprzedać zadłużoną spółkę), ale ujawniona egzekucja uniemożliwia przeniesienie własności – zastosowanie skargi i zawieszenia egzekucji otwiera drogę do realizacji transakcji.

6. Zabezpieczenie roszczeń – środki tymczasowe o wielkiej mocy

Zabezpieczenie roszczeń (art. 730–757 KPC) to instrument pozwalający sądowi na tymczasowe zabezpieczenie interesów wierzyciela jeszcze przed wydaniem orzeczenia merytorycznego. Sąd, na wniosek uprawnionego, może orzec:

• zajęcie rachunku bankowego,
  
  
• ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości,
  
  
• zawieszenie prawa głosu z udziałów w spółce,
  
  
• ustanowienie zarządu przymusowego.
  
  

W kontekście oddłużania i restrukturyzacji, szczególnie niebezpieczne jest zabezpieczenie roszczeń poprzez wpis ostrzeżenia do księgi wieczystej lub zajęcie udziałów, ponieważ może to trwale zablokować możliwość refinansowania, wejścia inwestora lub nawet zawarcia układu.

Dla inwestorów zainteresowanych transakcją typu kupię firmę z długami, identyfikacja takich zabezpieczeń to absolutna konieczność – brak ich ujawnienia może prowadzić do nieważności lub niewykonalności umowy inwestycyjnej.

7. Upadłość a postępowanie egzekucyjne – kolizja mechanizmów

Zgodnie z art. 146 ust. 1 Prawa upadłościowego, z dniem ogłoszenia upadłości wszczęte wcześniej postępowania egzekucyjne ulegają zawieszeniu z mocy prawa, a z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości – zostają umorzone.

Oznacza to, że:

• egzekucja przestaje być prowadzona na rzecz poszczególnych wierzycieli,
  
  
• majątek spółki wchodzi do masy upadłości i jest zarządzany przez syndyka,
  
  
• egzekucje prowadzone po ogłoszeniu upadłości są bezskuteczne.
  
  

Dlatego też, jeśli planowana jest transakcja sprzedaży zadłużonej spółki (jak sprzedać zadłużoną spółkę), konieczne jest odpowiednie zsynchronizowanie terminów, tak aby nie doszło do bezskuteczności czynności prawnych wobec masy upadłościowej.

8. Przykład praktyczny – wykorzystanie KPC w procesie oddłużeniowym

Spółka „MEGATECH” Sp. z o.o. otrzymała decyzję o zajęciu konta bankowego na podstawie tytułu wykonawczego, który obejmował także egzekucję z nieruchomości produkcyjnej. Inwestor zainteresowany zakupem aktywów (kupię firmę z długami) zlecił badanie stanu egzekucji. W toku analizy ujawniono, że zabezpieczenie zostało ustanowione bez ważnego uzasadnienia, a dług był już częściowo spłacony.

Po wniesieniu skargi na czynności komornika oraz powództwa przeciwegzekucyjnego udało się zawiesić postępowanie, uzyskać odroczenie licytacji i wprowadzić nowy zarząd (zmienię prezesa), co ostatecznie doprowadziło do zawarcia porozumienia z wierzycielem i refinansowania zadłużenia.

Znajomość przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dotyczących egzekucji i zabezpieczenia roszczeń jest kluczowa dla skutecznego:

• prowadzenia działań oddłużeniowych,
  
  
• zabezpieczania pozycji wierzycieli instytucjonalnych,
  
  
• ochrony interesu dłużnika i jego zarządu,
  
  
• zarządzania ryzykiem inwestycyjnym.
  
  

W działaniach typu kupię firmę z długami lub jak sprzedać zadłużoną spółkę, analiza aktywnych egzekucji i zabezpieczeń powinna stanowić integralną część due diligence prawnego, a także podstawę do wprowadzenia zapisów warunkowych w dokumentacji transakcyjnej.