Jury trial – postępowanie sądowe z udziałem ławy przysięgłych – stanowi jeden z najbardziej charakterystycznych elementów anglosaskiego systemu prawa (common law), występujący m.in. w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Kanadzie czy Australii. W odróżnieniu od modelu kontynentalnego (civil law), w którym sprawy cywilne rozpoznawane są przez zawodowych sędziów, system jury trial dopuszcza udział niezawodowych obywateli (przysięgłych) w orzekaniu o faktach, a niekiedy także o odpowiedzialności prawnej.

W sprawach cywilnych ława przysięgłych występuje głównie w sprawach deliktowych, kontraktowych, własnościowych oraz – co istotne – także w sprawach gospodarczych o dużej wartości sporu, w tym również tych o charakterze transgranicznym. W praktyce międzynarodowej jury trial może stanowić istotny czynnik wpływający na wybór jurysdykcji i strategii procesowej, co ma niebagatelne znaczenie dla podmiotów uczestniczących w restrukturyzacji, upadłości oraz transakcjach typu distressed assets.

2. Charakter prawny jury trial – zakres dopuszczalności i ramy konstytucyjne

Podstawą funkcjonowania jury trial w prawie amerykańskim jest VII Poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych, która gwarantuje prawo do rozpoznania sprawy cywilnej przez ławę przysięgłych, jeśli wartość przedmiotu sporu przekracza 20 dolarów. W praktyce jednak, poszczególne stany oraz sądy federalne stosują różne kryteria w zakresie:

• obowiązkowości lub fakultatywności postępowania z udziałem jury,
  
  
• liczby przysięgłych (zwykle od 6 do 12),
  
  
• zakresu ich kompetencji (ustalanie faktów, czasem rozmiaru odszkodowania),
  
  
• wykluczenia jury w sprawach szczególnie skomplikowanych gospodarczo.
  
  

W sporach transgranicznych, prawo do jury trial może być ograniczone przez:

• umowy jurysdykcyjne stron (forum selection clauses),
  
  
• klauzule arbitrażowe,
  
  
• tzw. doctrine of forum non conveniens – pozwalającą na przeniesienie sprawy do bardziej odpowiedniego sądu zagranicznego.
  
  

Dla inwestora analizującego przejęcie podmiotu w restrukturyzacji (scenariusz typu „kupię firmę z długami”), wiedza o dopuszczalności jury trial w potencjalnym postępowaniu spornym jest kluczowa z punktu widzenia ryzyk procesowych i reputacyjnych.

3. Jury trial a spory transgraniczne – problemy jurysdykcyjne i kolizyjne

Sporów transgranicznych z udziałem jury trial nie można rozpatrywać w oderwaniu od kwestii jurysdykcji sądowej, prawa właściwego oraz egzekwowania wyroków. Zgodnie z doktryną prawa prywatnego międzynarodowego:

• sąd państwa common law, który przyjmuje jurysdykcję w sprawie z komponentem międzynarodowym, może przeprowadzić postępowanie z udziałem jury – o ile pozwany podlega tej jurysdykcji i nie wyłączył jej w umowie,
  
  
• skutki wyroku wydanego przez jury są wiążące w kraju wydania, ale ich egzekwowalność w krajach systemu civil law (w tym w Polsce) może być problematyczna – zwłaszcza jeśli dotyczy wysokich odszkodowań za szkody pośrednie (punitive damages),
  
  
• strony mogą ograniczyć prawo do jury trial w kontrakcie, co jest często stosowane w umowach handlowych, inwestycyjnych i M&A – w tym w transakcjach typu „jak sprzedać zadłużoną spółkę z aktywami w kilku jurysdykcjach”.
  
  

4. Jury trial w sprawach gospodarczych – szanse i zagrożenia

Choć jury trial w sprawach cywilnych był pierwotnie narzędziem ochrony obywateli przed nadużyciem władzy sądowej, w sprawach gospodarczych rodzi on szereg kontrowersji i ryzyk, m.in.:

Zagrożenia:

• przysięgli nieposiadający specjalistycznej wiedzy ekonomicznej mogą mieć trudności w rozumieniu złożonych struktur korporacyjnych, instrumentów finansowych i mechanizmów restrukturyzacyjnych,
  
  
• orzeczenia jury często charakteryzują się emocjonalnym podejściem – np. zasądzanie wygórowanych kwot odszkodowań wbrew standardom dowodowym,
  
  
• istotne ryzyko tzw. forum shopping – strona lepiej przygotowana może forsować jurysdykcję z przewidywalnym lub „sympatycznym” składem przysięgłych.
  
  

Korzyści:

• dla niektórych przedsiębiorców lub wierzycieli (np. pracowników, klientów), jury trial stanowi większą gwarancję sprawiedliwości niż postępowanie prowadzone przez sąd zawodowy,
  
  
• możliwość wpływania na skład ławy przysięgłych w ramach procedury voir dire daje stronom większe pole do strategii procesowej,
  
  
• w sprawach dotyczących oszustw korporacyjnych, defraudacji lub świadomego działania na szkodę wierzycieli, jury może być bardziej surowe niż sąd.
  
  

5. Jury trial a odpowiedzialność zarządu – implikacje procesowe i transakcyjne

W sporach o odpowiedzialność członków zarządu (np. za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie, nadużycie uprawnień, zaciąganie zobowiązań bez pokrycia), postępowanie przed sądem z ławą przysięgłych może dramatycznie zwiększyć poziom ryzyka.

Przykładowo, inwestor analizujący przejęcie udziałów w spółce objętej pozwem cywilnym może postawić warunek: „zmienię prezesa i przekształcę strukturę zarządczą, ale tylko jeśli sąd nie dopuści jury trial jako formy rozpoznania roszczeń deliktowych”.

Z kolei dłużnik planujący sprzedaż przedsiębiorstwa (scenariusz „jak sprzedać zadłużoną spółkę w USA”) musi przewidzieć, czy potencjalni pozwani (np. byli członkowie zarządu, audytorzy, doradcy) nie będą podlegać pozwowi przed sądem federalnym z udziałem jury.

6. Przykład praktyczny

Holding „AGROTECH INTL”, zarejestrowany w Polsce, posiadał spółkę zależną w stanie Delaware (USA), która zaciągnęła wielomilionowe zobowiązania wobec amerykańskich kontrahentów. Po niewypłacalności, inwestor strategiczny zadeklarował: „kupię firmę z długami, pod warunkiem pozasądowego uregulowania roszczeń – nie chcemy ryzykować procesu z jury trial”.

Jednak jeden z wierzycieli złożył pozew cywilny w sądzie federalnym, domagając się odszkodowania i dochodząc winy członków zarządu za świadome doprowadzenie do upadłości. Pozew był rozpatrywany przez ławę przysięgłych, która – mimo braku dowodów na celowe działanie – przyznała powodowi punitive damages w wysokości 10 mln USD. Inwestor wycofał się z transakcji, a spółka została objęta likwidacją.

7. Rekomendacje dla doradców, inwestorów i wierzycieli

Dla inwestorów transgranicznych:

• analizuj regulamin sądu i prawo stanowe w zakresie dopuszczalności jury trial,
  
  
• warunkuj transakcję klauzulą wyłączającą tę formę postępowania (waiver of jury trial),
  
  
• konsultuj ryzyka procesowe z lokalnym adwokatem (trial attorney) jeszcze przed wejściem na rynek.
  
  

Dla wierzycieli:

• w sprawach z elementem oszustwa (fraudulent conveyance, corporate misrepresentation) rozważ zalety jury trial – zwłaszcza jeśli działanie dłużnika miało charakter umyślny,
  
  
• pamiętaj, że uzyskany wyrok z udziałem jury może nie być egzekwowalny w Polsce – konieczne będzie jego uznanie na podstawie przepisów o międzynarodowym uznawaniu orzeczeń cywilnych.
  
  

Dla doradców restrukturyzacyjnych:

• unikaj sytuacji, w których potencjalny proces z udziałem jury może wpłynąć na wartość transakcyjną przedsiębiorstwa,
  
  
• rekomenduj stosowanie sądownictwa polubownego lub klauzul forum selection wskazujących jurysdykcję bez systemu jury.
  
  

Jury trial, jako forma rozpoznania spraw cywilnych i gospodarczych z udziałem ławy przysięgłych, może odgrywać kluczową rolę w międzynarodowych sporach handlowych – zwłaszcza w jurysdykcjach common law. W kontekście postępowań restrukturyzacyjnych, upadłościowych oraz transakcji związanych z zadłużonymi spółkami, dopuszczalność lub ryzyko wystąpienia jury trial ma wymierne konsekwencje strategiczne, reputacyjne i finansowe.

Dla uczestników rynku, pytania typu: „jak sprzedać zadłużoną spółkę z oddziałem w jurysdykcji common law?”, „czy kupię firmę z długami, jeśli grozi jej proces z udziałem ławy przysięgłych?”, „czy zmiana prezesa ograniczy ryzyko odpowiedzialności osobistej w jury trial?” – muszą być traktowane nie jako teoretyczne dylematy, lecz jako kluczowe punkty decyzyjne.