Jednolity Plik Kontrolny (JPK), wprowadzony do polskiego porządku prawnego na mocy ustawy z dnia 10 września 2015 r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1649), stanowi nowoczesne narzędzie informatyczne wykorzystywane przez organy administracji skarbowej do efektywnego monitorowania i weryfikacji danych księgowych oraz podatkowych podmiotów gospodarczych.

JPK to ustandaryzowany zbiór danych tworzony na podstawie zapisów księgowych przedsiębiorcy i przekazywany w formacie elektronicznym (XML), umożliwiający organom podatkowym niemal natychmiastowy dostęp do wybranych obszarów ewidencji księgowej podatnika. Dzięki swojej strukturze, JPK stanowi kluczowy komponent w systemie kontroli krzyżowej, pozwalając na wykrywanie nieprawidłowości, luk podatkowych, a także potencjalnych działań zmierzających do unikania opodatkowania lub ukrywania rzeczywistej kondycji finansowej podmiotu.

2. Struktury JPK – zakres obowiązków i obszar zastosowania

Jednolity Plik Kontrolny składa się z szeregu wyspecyfikowanych struktur, z których każda odpowiada innemu obszarowi działalności gospodarczej i obowiązków ewidencyjnych podatnika. Do najważniejszych należą:

• JPK_VAT – rejestr sprzedaży i zakupu VAT,
  
  
• JPK_KR – księgi rachunkowe (pełna księgowość),
  
  
• JPK_WB – wyciągi bankowe,
  
  
• JPK_MAG – gospodarka magazynowa,
  
  
• JPK_FA – faktury sprzedaży,
  
  
• JPK_PKPiR – podatkowa księga przychodów i rozchodów,
  
  
• JPK_EWP – ewidencja przychodów (ryczałt).
  
  

Od 1 października 2020 r. JPK_VAT został połączony ze strukturą deklaracyjną, tworząc nowy plik JPK_V7M lub JPK_V7K (dla podatników rozliczających się odpowiednio miesięcznie lub kwartalnie), co dodatkowo zwiększyło przejrzystość i możliwość automatycznej analizy danych przez organy skarbowe.

3. Znaczenie JPK w analizie kondycji finansowej firmy

W kontekście oddłużania przedsiębiorstw, analiza zawartości Jednolitego Pliku Kontrolnego stanowi jedno z podstawowych narzędzi umożliwiających:

• identyfikację bieżącej sytuacji finansowo-podatkowej podmiotu – na podstawie rejestrów VAT i ksiąg rachunkowych;
  
  
• ustalenie poziomu zaległości publicznoprawnych – zarówno wobec urzędów skarbowych, jak i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych;
  
  
• ocenę struktury zobowiązań i należności – poprzez analizę danych z faktur sprzedażowych i zakupowych;
  
  
• zidentyfikowanie podejrzanych lub nierzetelnych transakcji, które mogą rodzić ryzyko zakwestionowania kosztów uzyskania przychodu lub dochodzenia zaległości podatkowych w trybie egzekucji administracyjnej.
  
  

Warto nadmienić, że poprawna i terminowa generacja oraz przesyłanie plików JPK może być w niektórych przypadkach warunkiem koniecznym dla zawarcia układu restrukturyzacyjnego, pozyskania inwestora finansowego czy też rozpoczęcia procedury przekształcenia lub sprzedaży zadłużonego przedsiębiorstwa.

4. JPK a transakcje dotyczące spółek zadłużonych

W sytuacjach, w których rozważana jest sprzedaż przedsiębiorstwa w kryzysie lub jego części zorganizowanej (ZCP), JPK staje się nie tylko źródłem informacji o historii podatkowej, ale także narzędziem do oceny transparentności i wiarygodności operacyjnej dłużnika.

W tym kontekście często pojawiają się zapytania inwestorów lub doradców restrukturyzacyjnych w rodzaju: „jak sprzedać zadłużoną spółkę, której sytuacja podatkowa nie jest jasna?” lub „czy kupię firmę z długami, jeśli JPK wskazuje na ukryte zobowiązania podatkowe lub nierozliczone faktury?”.

Z praktyki wynika, że szczegółowa analiza plików JPK, przeprowadzona przez wyspecjalizowanego biegłego lub doradcę podatkowego, może stanowić podstawę do:

• odrzucenia nierzetelnych transakcji i korekty zobowiązań bilansowych,
  
  
• skorygowania deklaracji podatkowych z lat ubiegłych,
  
  
• opracowania realistycznego planu naprawczego,
  
  
• a w niektórych przypadkach – decyzji o konieczności zmiany zarządu spółki (czyli tzw. „zmienię prezesa”), co bywa warunkiem inwestora dla objęcia udziałów w restrukturyzowanym podmiocie.
  
  

5. Obowiązki i sankcje związane z JPK

Zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa oraz przepisami ustawy o podatku od towarów i usług, podatnicy są zobowiązani do przesyłania plików JPK w sposób terminowy, zgodny ze wzorcem struktury logicznej i wytycznymi Ministerstwa Finansów. Niewypełnienie tych obowiązków może skutkować:

• karą grzywny za wykroczenia skarbowe (art. 80 §1 Kodeksu karnego skarbowego),
  
  
• sankcją administracyjną w postaci domiaru podatkowego,
  
  
• wydłużeniem terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego (w razie braku współpracy z organami),
  
  
• a nawet odpowiedzialnością członków zarządu za zaległości podatkowe spółki na podstawie art. 116 Ordynacji podatkowej, co w niektórych przypadkach prowadzi do konieczności restrukturyzacji osobowej zarządu lub wdrożenia procedury reprezentacji zastępczej.
  
  

6. Przykład praktyczny – analiza JPK jako narzędzie diagnostyczne

Spółka Y z branży logistycznej, posiadająca zadłużenie wobec banków oraz kontrahentów w wysokości ok. 2,7 mln zł, została objęta planem restrukturyzacyjnym w trybie uproszczonego postępowania. W ramach procedury przygotowawczej inwestor strategiczny wyraził zainteresowanie przejęciem firmy, deklarując: „kupię firmę z długami, o ile wskaźniki operacyjne i dane podatkowe będą możliwe do weryfikacji”.

Po szczegółowej analizie plików JPK_VAT oraz JPK_KR, doradcy ujawnili, że spółka dokonywała fikcyjnych rozliczeń wewnątrzgrupowych, a duża część faktur była wystawiona na podmioty nieaktywne gospodarczo. Z uwagi na wysoki poziom ryzyka podatkowego, inwestor uzależnił transakcję od wymiany zarządu – co skutkowało wdrożeniem klauzuli „zmiana prezesa” w umowie przedwstępnej zakupu udziałów oraz wprowadzeniem tzw. zarządu powierniczego (trust management).

7. Rekomendacje praktyczne

W świetle powyższych rozważań, przedsiębiorcy i ich pełnomocnicy powinni przyjąć następujące rekomendacje dotyczące JPK:

• bieżące monitorowanie poprawności danych przekazywanych w JPK, przy wsparciu zewnętrznych audytorów lub doradców podatkowych;
  
  
• weryfikacja ewentualnych rozbieżności między JPK_VAT a deklaracjami VAT-7 lub CIT-8;
  
  
• utrzymywanie zgodności pomiędzy strukturą JPK a rzeczywistymi przepływami finansowymi, co ma istotne znaczenie w razie kontroli celno-skarbowej;
  
  
• uwzględnienie danych z JPK w procedurze due diligence przed sprzedażą zadłużonej spółki, co znacząco zwiększa wiarygodność wobec inwestora lub funduszu restrukturyzacyjnego.
  
  

Jednolity Plik Kontrolny stanowi dziś nie tylko obowiązek sprawozdawczy o charakterze techniczno-podatkowym, lecz przede wszystkim strategiczne źródło danych, od którego zależy możliwość przeprowadzenia skutecznej restrukturyzacji, sprzedaży zadłużonej firmy czy negocjacji z inwestorem. Osoby rozważające działania typu „jak sprzedać zadłużoną spółkę”, „kupię firmę z długami” czy też „zmienię prezesa jako warunek odbudowy zaufania rynkowego”, powinny traktować JPK jako nieodzowny element swojej taktyki prawnofinansowej