Jakość wierzytelności (ang. credit quality) stanowi jeden z fundamentalnych wskaźników wykorzystywanych w ocenie kondycji finansowej przedsiębiorstwa oraz efektywności zarządzania jego portfelem należności. W kontekście oddłużania podmiotów gospodarczych, jakość wierzytelności nabiera szczególnego znaczenia jako istotny czynnik determinujący zarówno skuteczność negocjacji z wierzycielami, jak i możliwość wdrożenia skutecznych narzędzi restrukturyzacyjnych, w tym pre-packu, układu częściowego czy sprzedaży przedsiębiorstwa jako zorganizowanej całości.

1. Definicja i zakres pojęcia

Pod pojęciem jakości wierzytelności należy rozumieć stopień prawdopodobieństwa, z jakim należności przysługujące danemu podmiotowi zostaną zaspokojone w przewidywalnym horyzoncie czasowym oraz zgodnie z ustalonymi warunkami umownymi. Na jakość wierzytelności składa się szereg elementów, takich jak: wiarygodność dłużników, terminowość spłat, zabezpieczenia wierzytelności, historia relacji gospodarczych, a także struktura prawna i ekonomiczna posiadanych tytułów prawnych (weksli, faktur, tytułów wykonawczych itp.).

W praktyce ocena jakości wierzytelności jest dokonywana zarówno przez samych przedsiębiorców, jak i przez podmioty zewnętrzne – doradców restrukturyzacyjnych, audytorów, syndyków masy upadłościowej, jak również inwestorów poszukujących okazji do zakupu pakietów wierzytelności po cenach dyskontowych. To właśnie z myślą o nich coraz częściej pojawiają się zapytania typu „kupię firmę z długami”, co odzwierciedla rosnące zainteresowanie akwizycją zadłużonych podmiotów jako strategią inwestycyjną.

2. Klasyfikacja wierzytelności według stopnia ryzyka

Ocena jakości wierzytelności wymaga systematycznej klasyfikacji według skali ryzyka. Najczęściej stosuje się podział na:

• Wierzytelności o wysokiej jakości (prime) – cechują się dużym prawdopodobieństwem terminowej spłaty, wysokim stopniem zabezpieczenia oraz wiarygodnością dłużnika. Przeważnie są to należności od dużych, wypłacalnych kontrahentów.
  
  
• Wierzytelności o średnim ryzyku (sub-prime) – mogą być częściowo zabezpieczone, lecz ich ściągalność jest obarczona niepewnością z uwagi na opóźnienia w spłatach lub pogarszającą się sytuację finansową dłużnika.
  
  
• Wierzytelności nieściągalne (default) – dotyczą należności przeterminowanych, nieobjętych realnym zabezpieczeniem, często wobec dłużników w upadłości lub w stanie faktycznego zaprzestania działalności.
  
  

3. Znaczenie jakości wierzytelności w procesie restrukturyzacji

W ramach procesów restrukturyzacyjnych jakość wierzytelności wpływa bezpośrednio na:

• zdolność negocjacyjną dłużnika, który może oferować rozliczenie zobowiązań poprzez kompensatę wierzytelności o wysokiej jakości;
  
  
• wiarygodność planu restrukturyzacyjnego, zwłaszcza gdy zakłada on egzekucję należności jako źródło spłat zobowiązań;
  
  
• pozycję negocjacyjną wobec inwestorów, zainteresowanych przejęciem zadłużonego podmiotu – w tym kontekście coraz częściej pojawia się hasło „jak sprzedać zadłużoną spółkę z portfelem wierzytelności”, przy czym wartość takiej spółki jest bezpośrednio determinowana jakością posiadanych należności.
  
  

4. Instrumenty prawne związane z oceną i zarządzaniem wierzytelnościami

W polskim porządku prawnym istnieje szereg narzędzi pozwalających na dochodzenie, zabezpieczanie i obrót wierzytelnościami. Do najistotniejszych należą:

• cesja wierzytelności (art. 509 i n. k.c.),
  
  
• uznanie długu (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.),
  
  
• ugoda pozasądowa (art. 917 k.c.),
  
  
• wpis hipoteki jako zabezpieczenie wierzytelności,
  
  
• wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym lub nakazowym (kodeks postępowania cywilnego).
  
  

Warto przy tym podkreślić, że skuteczna egzekucja wierzytelności o niskiej jakości wymaga często interwencji profesjonalnych pełnomocników lub windykatorów, którzy potrafią ocenić szanse procesowe i ekonomiczne na ich odzyskanie, co ma kluczowe znaczenie dla dalszego kształtowania sytuacji majątkowej spółki.

5. Jakość wierzytelności a wycena przedsiębiorstwa

Wycena spółki – zarówno na potrzeby sprzedaży, jak i dla celów układowych – wymaga rzetelnej analizy aktywów bilansowych, w tym należności. Praktyka pokazuje, że niska jakość wierzytelności może znacząco obniżać wartość firmy, zwłaszcza w sytuacjach, w których stanowią one istotny udział w aktywach obrotowych.

Z drugiej strony, umiejętne zarządzanie portfelem wierzytelności, ich restrukturyzacja lub sprzedaż mogą pozwolić na poprawę płynności finansowej oraz umożliwić wdrożenie strategii restrukturyzacyjnych, takich jak np. zmiana zarządu („zmienię prezesa spółki w ramach porządkowania struktury właścicielskiej”) czy wykup menedżerski (tzw. MBO – management buy-out).

6. Przykład praktyczny

Załóżmy, że spółka X działa w sektorze budowlanym, lecz z uwagi na pandemię oraz zerwanie kilku kluczowych kontraktów, popadła w zadłużenie przekraczające 3 mln zł. W księgach widnieją jednak należności na poziomie 2,5 mln zł – z czego około 1 mln zł to wierzytelności od dużych deweloperów, z tytułami wykonawczymi i wpisaną hipoteką. Pozostałe należności są przeterminowane, bez zabezpieczenia, w tym część wobec kontrahentów zagranicznych.

Spółka rozważa ogłoszenie uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego, jednak jednocześnie pojawia się inwestor, który deklaruje: „kupię firmę z długami, jeżeli portfel wierzytelności będzie przynajmniej częściowo odzyskiwalny”. Po przeprowadzeniu audytu prawnego (due diligence), wierzytelności wysokiej jakości zostają wycenione na 750 tys. zł, co stanowi podstawę do zawarcia transakcji sprzedaży udziałów oraz zmiany zarządu, z opcją sukcesywnego odzyskiwania należności i spłaty zobowiązań w ramach układu częściowego.

7. Rekomendacje dla przedsiębiorców i pełnomocników

Wnioski płynące z praktyki oddłużeniowej prowadzą do jednoznacznych rekomendacji:

• regularna weryfikacja jakości portfela należności – poprzez analizę wiekowania należności, stanu postępowań sądowych i zabezpieczeń;
  
  
• zapewnienie dokumentacji potwierdzającej istnienie wierzytelności – faktur, protokołów odbioru, uznań długu;
  
  
• dywersyfikacja struktury kontrahentów, unikanie nadmiernej koncentracji ryzyka na jednym odbiorcy;
  
  
• możliwość zaoferowania portfela wierzytelności jako formy rozliczenia lub zabezpieczenia dla inwestora, co zwiększa szansę na skuteczne przeprowadzenie restrukturyzacji bądź sprzedaży zadłużonej spółki.
  
  

Jakość wierzytelności stanowi nie tylko księgową kategorię bilansową, lecz przede wszystkim strategiczne narzędzie oddłużeniowe, determinujące realne możliwości ratowania przedsiębiorstwa przed upadłością. Ocena i optymalizacja tego elementu może decydować o skuteczności całego procesu – niezależnie od tego, czy celem jest sprzedaż zadłużonej spółki, pozyskanie inwestora, czy zmiana zarządu dla potrzeb nowego otwarcia.