Instytucje poręczeniowe i gwarancyjne odgrywają kluczową rolę w budowaniu zaufania w obrocie gospodarczym. Stanowią one wyspecjalizowane podmioty prawa publicznego lub prywatnego, których głównym celem jest zapewnienie dodatkowego zabezpieczenia wykonania zobowiązań finansowych przedsiębiorców – zwłaszcza w sytuacjach, gdy podmioty te nie dysponują wystarczającym majątkiem, zdolnością kredytową lub wiarygodnością rynkową.

Mechanizmy te – zakorzenione w instytucjach poręczenia cywilnego (art. 876 i n. Kodeksu cywilnego) oraz gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej – znalazły rozwinięcie w działalności instytucjonalnej opartej o systemy wsparcia finansowego, fundusze poręczeniowe i programy publiczne.

2. Klasyfikacja instytucji poręczeniowo-gwarancyjnych

a) Fundusze poręczeń kredytowych (FPK)

Funkcjonujące na poziomie regionalnym i krajowym, fundusze te oferują poręczenia spłaty kredytów, pożyczek i leasingu, adresowane głównie do mikro, małych i średnich przedsiębiorców (MŚP). Przykładowe instytucje:

• Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych (BGK),
  
  
• Regionalne Fundusze Poręczeniowe (np. Śląski FP, Małopolski FP),
  
  
• Fundusze unijne działające w ramach programów regionalnych.
  
  

Poręczenia te mają charakter subsydiarny, co oznacza, że wierzyciel może dochodzić roszczenia wobec poręczyciela dopiero po bezskutecznym wezwaniu dłużnika.

b) Instytucje gwarancyjne – gwarancje bankowe i ubezpieczeniowe

W przeciwieństwie do poręczeń, gwarancje mają charakter abstrakcyjny, tj. nie są uzależnione od istnienia lub ważności zobowiązania głównego. Gwarancje mogą zabezpieczać:

• zapłatę ceny (gwarancja płatnicza),
  
  
• wykonanie umowy (gwarancja należytego wykonania),
  
  
• zwrot zaliczki (gwarancja zwrotu przedpłaty),
  
  
• wypełnienie zobowiązań publicznoprawnych (np. gwarancje celne, podatkowe).
  
  

Ich wydawcami są banki, instytucje ubezpieczeniowe oraz spółki specjalnego przeznaczenia.

3. Znaczenie instytucji poręczeniowych i gwarancyjnych w procesie restrukturyzacyjnym

Instytucje poręczeniowe i gwarancyjne mogą odegrać znaczącą rolę w procesie oddłużania przedsiębiorstw, pełniąc funkcję stabilizacyjną i wspierającą w trudnych momentach finansowych. Można je wykorzystywać:

• jako zabezpieczenie propozycji układowych – np. poprzez poręczenie części rat układowych wobec największych wierzycieli,
  
  
• w przypadku restrukturyzacji podatkowej – gwarancja zapłaty jako warunek rozłożenia zaległości na raty przez urząd skarbowy (art. 67a § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej),
  
  
• przy refinansowaniu zadłużenia – umożliwiając bankowi udzielenie nowego kredytu pomimo słabej historii kredytowej dłużnika.
  
  

Wprowadzenie zabezpieczenia w postaci poręczenia lub gwarancji zwiększa wiarygodność układu restrukturyzacyjnego i może przekonać wierzycieli do jego przyjęcia.

4. Instrumenty poręczeniowe w praktyce inwestycyjnej – „kupię zadłużoną spółkę”

Z perspektywy inwestora rozważającego nabycie przedsiębiorstwa w kryzysie finansowym, poręczenia i gwarancje stanowią kluczowe zabezpieczenie ryzyk transakcyjnych. Inwestor może oczekiwać, że:

• część zobowiązań zostanie zabezpieczona przez podmiot trzeci, np. fundusz poręczeniowy, co zmniejsza potencjalne ryzyko egzekucji,
  
  
• dotychczasowy właściciel lub członek zarządu udzieli gwarancji spłaty części zobowiązań po sprzedaży udziałów,
  
  
• przy restrukturyzacji zakładającej dokapitalizowanie, nowy inwestor otrzyma gwarancję wykonania zobowiązań restrukturyzacyjnych przez dłużnika.
  
  

Tym samym, inwestor może warunkować swoją decyzję w następujący sposób:

Kupię zadłużoną spółkę, jeżeli część najistotniejszych zobowiązań zostanie objęta gwarancją bankową lub poręczeniem instytucjonalnym, a pozostałe będą zrestrukturyzowane z udziałem wierzycieli uprzywilejowanych.

5. Przykład praktyczny – zastosowanie poręczenia w procesie ratowania firmy

Spółka zajmująca się produkcją komponentów do automatyki przemysłowej, dotknięta pandemią oraz zerwaniem łańcuchów dostaw, utraciła płynność finansową i znalazła się w stanie zagrożenia niewypłacalnością. W toku procedury postępowania o zatwierdzenie układu:

• kluczowy kontrahent – niemiecki odbiorca strategiczny – zaoferował gwarancję zapłaty za przyszłe dostawy,
  
  
• wojewódzki fundusz poręczeniowy udzielił poręczenia na 70% kredytu obrotowego zaciąganego na dokończenie produkcji,
  
  
• inwestor strategiczny zadeklarował: kupię zadłużoną spółkę, jeśli fundusz utrzyma poręczenie przez minimum 24 miesiące jako zabezpieczenie linii kredytowej po przejęciu.
  
  

Układ został przyjęty, a spółka utrzymała miejsca pracy i wznowiła operacyjną działalność, w dużej mierze dzięki instytucjonalnemu wsparciu gwarancyjnemu.

6. Rola państwa i instytucji europejskich w systemie gwarancyjnym

Warto zwrócić uwagę, że instytucje poręczeniowe i gwarancyjne często funkcjonują w ramach szerszych systemów polityki publicznej, wspieranych przez fundusze UE oraz krajowe programy pomocowe, takie jak:

• Program gwarancji de minimis BGK, zabezpieczający kredyty dla MŚP,
  
  
• Europejski Fundusz Gwarancyjny (EFG), wspierający odbudowę po pandemii COVID-19,
  
  
• Instrumenty InvestEU, działające w ramach Planu Odbudowy UE (NextGenerationEU).
  
  

Dzięki nim możliwe jest uzyskanie gwarancji nawet dla podmiotów o wysokim ryzyku kredytowym, które w zwykłych warunkach nie uzyskałyby finansowania.

Instytucje poręczeniowe i gwarancyjne stanowią nieodzowny element ekosystemu finansowego wspierającego przedsiębiorczość, bezpieczeństwo obrotu i skuteczne zarządzanie ryzykiem. Ich znaczenie rośnie szczególnie w okresach napięć gospodarczych, gdy dostęp do finansowania jest ograniczony, a poziom niepewności rynkowej wysoki.

Z perspektywy restrukturyzacji, poręczenia i gwarancje:

• zwiększają zaufanie wierzycieli do dłużnika,
  
  
• umożliwiają pozyskanie finansowania pomostowego,
  
  
• stanowią instrument zachęty dla inwestorów.
  
  

Wreszcie, dla inwestora poszukującego okazji na rynku distressed assets, decyzja typu kupię zadłużoną spółkę staje się racjonalna i bezpieczna, gdy ryzyko niepowodzenia transakcji zostaje zrównoważone solidnymi instrumentami poręczeniowymi lub gwarancyjnymi.