Niewypłacalność stanowi fundamentalną kategorię prawną determinującą zdolność przedsiębiorcy do dalszego uczestnictwa w obrocie gospodarczym. W świetle przepisów ustawy – Prawo upadłościowe, niewypłacalność uznaje się za przesłankę materialną otwarcia postępowania upadłościowego, zaś w postępowaniach restrukturyzacyjnych – za podstawę kwalifikującą do wdrożenia mechanizmów naprawczych.

Insolvency test (test niewypłacalności) to zestaw kryteriów analitycznych i prawnofinansowych, mających na celu obiektywną ocenę sytuacji płynnościowej i bilansowej przedsiębiorstwa. Stosowanie testu pozwala na wczesną diagnozę zagrożeń oraz podejmowanie decyzji zgodnych z wymogami ustawowymi i standardami należytej staranności.

2. Rodzaje testów niewypłacalności

W literaturze oraz praktyce wyróżnia się dwa zasadnicze modele testów niewypłacalności, które mogą występować łącznie lub rozłącznie:

a) Test płynnościowy (cash-flow test)

Opiera się na analizie zdolności dłużnika do regulowania bieżących, wymagalnych zobowiązań. Przyjmuje się, że opóźnienie przekraczające 3 miesiące w spłacie zobowiązań stanowi domniemanie niewypłacalności (art. 11 ust. 1 PrUpad).

Ten test ma charakter dynamiczny i opiera się na danych o przepływach pieniężnych – cash flow, rotacji zobowiązań, historii płatniczej oraz stopniu zaległości wobec kluczowych wierzycieli.

b) Test bilansowy (balance-sheet test)

Dotyczy sytuacji, w której suma zobowiązań przekracza wartość aktywów. W przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, stan nadmiernego zadłużenia utrzymujący się przez ponad 24 miesiące stanowi niezależną przesłankę do ogłoszenia upadłości (art. 11 ust. 2 PrUpad).

Test bilansowy zakłada wnikliwą analizę struktury pasywów, ewentualnych rezerw, wartości aktywów trudnych do zbycia oraz ryzyk związanych z wyceną księgową.

3. Znaczenie testu dla organów spółki – obowiązek należytej staranności

Zarząd spółki kapitałowej zobowiązany jest do niezwłocznego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do jej ogłoszenia. Niezastosowanie testu niewypłacalności lub jego zignorowanie może skutkować:

• odpowiedzialnością cywilną członków zarządu na podstawie art. 299 Kodeksu spółek handlowych (odpowiedzialność za zobowiązania spółki),
  
  
• odpowiedzialnością karną z tytułu przestępstwa nadużycia zaufania (art. 296 Kodeksu karnego),
  
  
• zakazem prowadzenia działalności gospodarczej (art. 373 PrUpad).
  
  

Dlatego w praktyce coraz częściej spotykane jest prowadzenie wewnętrznej dokumentacji potwierdzającej regularne stosowanie testów niewypłacalności, szczególnie w spółkach zagrożonych niewypłacalnością.

4. Insolvency test jako narzędzie restrukturyzacyjne

Test niewypłacalności nie jest wyłącznie instrumentem determinującym potrzebę ogłoszenia upadłości. Może także:

• stanowić argument przemawiający za wdrożeniem postępowania restrukturyzacyjnego (np. postępowania o zatwierdzenie układu),
  
  
• służyć jako podstawa do sporządzenia planu restrukturyzacyjnego zgodnie z wymogami art. 10 Prawa restrukturyzacyjnego,
  
  
• być elementem przesłanek negocjacyjnych z wierzycielami, np. przy zawieraniu porozumień przedsądowych lub wniosku o zawieszenie egzekucji.
  
  

W tym ujęciu test niewypłacalności przybiera charakter funkcjonalny, stanowiąc mechanizm uruchamiający procedury naprawcze na wczesnym etapie.

5. Test niewypłacalności a inwestycje w spółki zadłużone – „kupię zadłużoną spółkę”

Dla inwestorów rozważających przejęcie spółki w kryzysie finansowym, test niewypłacalności jest jednym z najważniejszych narzędzi due diligence. Dzięki niemu inwestor może:

• ocenić realny stan wypłacalności spółki, niezależnie od jej deklaracji zarządczych,
  
  
• ustalić moment powstania niewypłacalności, co może mieć znaczenie dla decyzji o formie przejęcia (np. nabycie aktywów vs. udziałów),
  
  
• oszacować ryzyko odpowiedzialności za zobowiązania historyczne.
  
  

Nieprzypadkowo więc inwestorzy specjalizujący się w transakcjach distressed assets często posługują się sformułowaniem:

kupię zadłużoną spółkę, jeśli test niewypłacalności potwierdza, że sytuacja jest kontrolowalna i nadaje się do restrukturyzacji z zachowaniem integralności aktywów i biznesu operacyjnego.

6. Przykład praktyczny – zastosowanie testu przed transakcją przejęcia

Spółka z sektora produkcji opakowań z tworzyw sztucznych, zatrudniająca 60 osób, zaczęła notować znaczące opóźnienia w regulowaniu zobowiązań. Zewnętrzny doradca przeprowadził test płynnościowy, który wykazał:

• zaległości wobec 14 kontrahentów na łączną kwotę 1,2 mln zł,
  
  
• 4-miesięczne opóźnienie w spłacie leasingu,
  
  
• brak zdolności do uregulowania ZUS i podatku VAT.
  
  

Równocześnie test bilansowy ujawnił przekroczenie pasywów nad aktywami o 2,6 mln zł. Na podstawie tych danych inwestor złożył warunkową ofertę: kupię zadłużoną spółkę w formule pre-pack, jeśli sąd otworzy postępowanie upadłościowe w ciągu 60 dni, a plan naprawczy przewiduje przejęcie kluczowych aktywów bez odpowiedzialności za zaległości podatkowe i pracownicze.

Insolvency test (test na niewypłacalność) to narzędzie o fundamentalnym znaczeniu w systemie prawa restrukturyzacyjnego i upadłościowego. Jego prawidłowe stosowanie:

• pozwala na wczesne wykrycie symptomów kryzysu,
  
  
• umożliwia podjęcie działań naprawczych przed złożeniem wniosku o upadłość,
  
  
• chroni zarządy spółek przed odpowiedzialnością osobistą,
  
  
• zwiększa transparentność sytuacji finansowej dłużnika.
  
  

W kontekście transakcyjnym, test niewypłacalności stanowi element nieodzowny dla inwestorów podejmujących decyzję typu kupię zadłużoną spółkę, ponieważ pozwala odróżnić spółki trwale niewypłacalne od tych, które znajdują się w przejściowych trudnościach możliwych do przezwyciężenia w drodze skutecznie przeprowadzonej restrukturyzacji.