Niewypłacalność w ujęciu płynnościowym (ang. illiquidity) odnosi się do sytuacji, w której podmiot gospodarczy, mimo iż może posiadać majątek przekraczający wartość jego zobowiązań, nie dysponuje wystarczającą ilością środków pieniężnych lub aktywów płynnych, aby terminowo regulować swoje zobowiązania wymagalne. W ujęciu prawnym stan ten oznacza utrwalony brak zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych, co stanowi jedną z przesłanek ogłoszenia upadłości, zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe.

W praktyce gospodarczej, illiquidity bywa pierwszym objawem kryzysu finansowego i może być bardziej niebezpieczna niż niewypłacalność bilansowa, ponieważ:

• pojawia się nagle,
  
  
• prowadzi do natychmiastowych naruszeń zobowiązań kontraktowych (np. opóźnień w płatnościach wynagrodzeń, podatków, rat kredytowych),
  
  
• może prowadzić do domino egzekucyjnego, czyli efektu lawinowego wypowiedzeń i zajęć komorniczych.
  
  

2. Kryteria ustalania niewypłacalności płynnościowej

Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem oraz wykładnią art. 11 ust. 1 Prawa upadłościowego, za niewypłacalnego uważa się dłużnika, który opóźnia się z wykonaniem swoich zobowiązań pieniężnych przez okres przekraczający trzy miesiące. Kluczowe przesłanki ustalenia tego stanu to:

• długotrwałość opóźnienia – chodzi nie o chwilowy brak płynności, lecz utrwalony stan niemożności regulowania zobowiązań,
  
  
• wielość wierzycieli – czyli istnienie zobowiązań względem co najmniej dwóch różnych podmiotów,
  
  
• brak możliwości pozyskania środków z zewnątrz – np. brak zdolności kredytowej, niewypłacalność partnerów handlowych, zajęcia egzekucyjne.
  
  

W przypadku podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, organ sądowy ocenia również:

• dynamikę cash flow,
  
  
• rotację należności i zobowiązań,
  
  
• dostępność źródeł krótkoterminowego finansowania.
  
  

3. Różnica między illiquidity a insolvency bilansową

Niewypłacalność płynnościowa (illiquidity) różni się istotnie od niewypłacalności bilansowej (balance sheet insolvency), która polega na sytuacji, gdy zobowiązania przekraczają wartość aktywów (art. 11 ust. 2 Prawa upadłościowego – dotyczy osób prawnych i jednostek organizacyjnych).

Z punktu widzenia restrukturyzacji oraz transakcji typu distressed acquisition, to właśnie illiquidity stanowi często pierwszy sygnał ostrzegawczy, którego odpowiednie rozpoznanie i zdiagnozowanie może zdecydować o powodzeniu dalszych działań naprawczych lub inwestycyjnych.

4. Znaczenie niewypłacalności płynnościowej w kontekście restrukturyzacji i sanacji

Stan illiquidity nie oznacza jeszcze konieczności ogłoszenia upadłości. Wręcz przeciwnie – może stanowić uzasadnienie dla otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, w szczególności:

• postępowania o zatwierdzenie układu (PZU) – szybka reakcja na chwilowy brak płynności może zapobiec eskalacji egzekucji,
  
  
• przyspieszonego postępowania układowego – dla dłużników z bardziej zaawansowanym stopniem opóźnień,
  
  
• postępowania sanacyjnego – gdy sytuacja wymaga głębszej ingerencji operacyjnej i zawieszenia egzekucji.
  
  

Warto dodać, że skuteczna identyfikacja i udokumentowanie stanu niewypłacalności płynnościowej jest warunkiem koniecznym dla skutecznego wniesienia wniosku restrukturyzacyjnego, a także może pełnić funkcję tarczową wobec roszczeń wierzycieli (np. uzasadniać brak winy w opóźnieniu).

5. Perspektywa inwestora – illiquidity jako okazja inwestycyjna

Z punktu widzenia inwestorów specjalizujących się w nabywaniu aktywów w kryzysie (tzw. distressed investors), stan illiquidity może stanowić moment wejścia o najwyższym potencjale zwrotu. Podmiot, który:

• posiada majątek przewyższający zobowiązania,
  
  
• ma utrwaloną bazę klientów i strukturę operacyjną,
  
  
• cierpi jedynie na brak krótkoterminowej płynności,
  
  

może zostać przywrócony do życia poprzez szybki zastrzyk kapitału, objęcie udziałów, konwersję długu lub porozumienie z wierzycielami.

Nie jest rzadkością, że inwestor ogłasza publicznie lub w ofercie typu LOI: kupię zadłużoną spółkę, jeżeli potwierdzi się, że problem ma charakter wyłącznie płynnościowy, a nie strukturalny.

6. Przykład praktyczny – illiquidity jako etap przejściowy

Spółka z branży przetwórstwa tworzyw sztucznych, zatrudniająca 130 osób, w wyniku gwałtownego wzrostu cen surowców i jednoczesnego zastoju płatności od odbiorców, nie była w stanie uregulować zobowiązań wobec ZUS i dostawców energii przez okres ponad 4 miesięcy. Sąd Rejonowy, rozpatrując wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, stwierdził:

• że spółka posiada znaczny majątek trwały (hale, linie produkcyjne),
  
  
• że nie utraciła zdolności operacyjnej,
  
  
• że illiquidity wynika z przejściowego zakłócenia w przepływach pieniężnych.
  
  

Wniosek został uwzględniony, otwarto postępowanie sanacyjne, a po 6 miesiącach działalność przejął inwestor branżowy, który już wcześniej analizował spółkę z perspektywy „kupię zadłużoną spółkę z możliwością przejęcia aktywów i personelu”.

Illiquidity, czyli niewypłacalność w ujęciu płynnościowym, to zjawisko o fundamentalnym znaczeniu w ocenie kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Może ono stanowić:

• przesłankę do wszczęcia postępowania sanacyjnego lub układowego,
  
  
• sygnał alarmowy dla wierzycieli i instytucji finansowych,
  
  
• szansę inwestycyjną dla podmiotów zainteresowanych nabyciem wartościowych aktywów w kryzysie.
  
  

Z perspektywy inwestora, który rozważa czy i kiedy kupię zadłużoną spółkę, najważniejsze pytanie brzmi: czy mamy do czynienia z chwilową utratą płynności, czy ze strukturalną niewypłacalnością? Odpowiedź na to pytanie decyduje o modelu transakcji, ryzyku inwestycyjnym i możliwym poziomie stopy zwrotu.