IFRS 9 Financial Instruments (Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej nr 9 – Instrumenty finansowe) to jeden z najważniejszych i najbardziej złożonych standardów rachunkowości, który zastąpił wcześniejszy IAS 39. Został opublikowany przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB) w celu zmodernizowania zasad klasyfikacji, wyceny, ujmowania i utraty wartości instrumentów finansowych.

Jednym z filarów IFRS 9 jest nowe podejście do utraty wartości aktywów finansowych, określane jako model oczekiwanych strat kredytowych (ECL – Expected Credit Losses), który ma istotne znaczenie nie tylko dla instytucji finansowych, lecz również dla podmiotów z sektora niefinansowego – szczególnie w kontekście należności handlowych, pożyczek udzielonych czy obligacji.

2. Zmiana paradygmatu: od modelu rzeczywistej utraty do modelu oczekiwanej straty

W ramach poprzedniego standardu IAS 39, jednostka mogła rozpoznać utratę wartości aktywa finansowego dopiero w momencie zaistnienia obiektywnego dowodu wskazującego na nieściągalność (tzw. model poniesionych strat – incurred loss model). W praktyce prowadziło to do opóźnionego reagowania na pogarszającą się sytuację finansową kontrahenta.

IFRS 9 wprowadza model oczekiwanych strat kredytowych (ECL), zgodnie z którym:

• utrata wartości jest rozpoznawana już w momencie pierwszego ujęcia instrumentu finansowego,
  
  
• konieczne jest prognozowanie przyszłych strat kredytowych, nawet jeśli nie wystąpiło jeszcze zdarzenie uprawdopodobniające niewypłacalność,
  
  
• wycena strat odbywa się z uwzględnieniem ryzyka kredytowego kontrahenta, zmian otoczenia gospodarczego oraz scenariuszy makroekonomicznych.
  
  

3. Trzystopniowy model klasyfikacji aktywów finansowych pod kątem utraty wartości

IFRS 9 zakłada podział aktywów finansowych na trzy etapy, w zależności od zmian ryzyka kredytowego w czasie:

• Etap 1 – aktywa, których ryzyko kredytowe nie wzrosło istotnie od momentu początkowego ujęcia. Utrata wartości mierzona jako 12-miesięczna oczekiwana strata kredytowa.
  
  
• Etap 2 – aktywa, dla których nastąpił istotny wzrost ryzyka kredytowego. Utrata wartości ustalana jako oczekiwana strata przez cały okres życia instrumentu.
  
  
• Etap 3 – aktywa, wobec których wystąpił dowód utraty wartości (np. opóźnienie powyżej 90 dni). W tym etapie przychody z odsetek są rozpoznawane w oparciu o wartość netto po odjęciu rezerw.
  
  

Zastosowanie tego modelu prowadzi do wcześniejszego i pełniejszego rozpoznawania strat na aktywach, co ma ogromne znaczenie dla sytuacji bilansowej jednostek w procesie oddłużania i restrukturyzacji.

4. Znaczenie IFRS 9 dla praktyki oddłużeniowej i transakcji M&A

Dla przedsiębiorstw znajdujących się w kryzysie płynnościowym lub strukturalnym zadłużeniu, zastosowanie IFRS 9 ma kilka istotnych konsekwencji:

• konieczność wcześniejszego rozpoznania strat na należnościach i obligacjach korporacyjnych – co może ujawnić rzeczywisty obraz sytuacji finansowej,
  
  
• wpływ na wskaźniki zadłużenia i wypłacalności – a tym samym na testy kowenantowe i warunki finansowania,
  
  
• ujawnienie poziomu ekspozycji na dłużników wysokiego ryzyka – co może zainteresować nabywców specjalizujących się w transakcjach distressed assets.
  
  

W kontekście transakcji, w których potencjalny inwestor deklaruje: kupię zadłużoną spółkę, zgodność z IFRS 9 i ujawnienie danych o oczekiwanych stratach może stanowić kluczowe kryterium w procesie due diligence i wycenie ryzyk inwestycyjnych.

5. Techniki szacowania oczekiwanych strat kredytowych (ECL)

Szacowanie ECL wymaga stosowania zaawansowanych narzędzi analitycznych, w tym:

• PD (Probability of Default) – prawdopodobieństwo niewypłacalności kontrahenta,
  
  
• LGD (Loss Given Default) – procent straty w przypadku niewypłacalności,
  
  
• EAD (Exposure at Default) – wartość ekspozycji w momencie niewypłacalności,
  
  
• scenariuszy makroekonomicznych – np. wzrost PKB, stopy procentowe, bezrobocie.
  
  

W praktyce jednostki muszą zbudować wewnętrzne modele predykcyjne, oparte na danych historycznych, prognozach i analizie branżowej. Modele te powinny być corocznie aktualizowane i poddawane testom wiarygodności.

6. Obowiązki informacyjne – ujawnienia w sprawozdaniu finansowym

IFRS 9 nakłada obowiązek szerokiego ujawniania informacji, w tym:

• polityki klasyfikacji aktywów finansowych,
  
  
• parametrów przyjętych do obliczenia ECL,
  
  
• zmian poziomu rezerw z tytułu utraty wartości w czasie,
  
  
• wpływu makroekonomii na szacunki księgowe.
  
  

W konsekwencji, spółki działające w otoczeniu podwyższonego ryzyka kredytowego muszą ujawnić pełen obraz swojej ekspozycji – co może z jednej strony osłabić ich pozycję negocjacyjną wobec banków, ale z drugiej stanowić atut w oczach inwestorów zainteresowanych zakupem spółki z pełną świadomością ryzyk, czyli tych, którzy realnie deklarują: kupię zadłużoną spółkę z pełnym raportem ryzyk ECL.

7. Przykład praktyczny – IFRS 9 jako element strategii inwestycyjnej

Grupa funduszy inwestycyjnych rozważała zakup pakietu kontrolnego w spółce logistycznej posiadającej należności od klientów o wysokim stopniu przeterminowania. W wycenie bilansowej wykazano wartość brutto 22 mln zł. Jednak analiza ECL zgodna z IFRS 9 wykazała, że:

• realna wartość netto tych należności wynosiła zaledwie 11,7 mln zł,
  
  
• większość kontraktów opierała się na klientach o niskim ratingu wewnętrznym,
  
  
• spółka nie stosowała uprzednio właściwych polityk klasyfikacji ryzyka.
  
  

Po analizie inwestor przyjął strategię kupię zadłużoną spółkę, ale z zastrzeżeniem korekty ceny zakupu o wartość rezerw ECL oraz podpisania umowy o współpracy z firmą windykacyjną jako warunku zawieszającego transakcję.

IFRS 9 – utrata wartości aktywów finansowych – to nie tylko standard rachunkowości, lecz kluczowy instrument zarządzania ryzykiem kredytowym i transparentnością sprawozdawczości finansowej. Dla podmiotów znajdujących się w sytuacji zadłużenia, jego prawidłowe wdrożenie:

• pozwala zidentyfikować poziom ryzyka kontrahenta, jeszcze zanim pojawi się problem egzekucji,
  
  
• umożliwia wcześniejsze podjęcie działań restrukturyzacyjnych – np. poprzez negocjacje z bankami lub factoringiem odwrotnym,
  
  
• stanowi atut w oczach inwestorów poszukujących wartości w spółkach distressed – czyli tych, którzy profesjonalnie oceniają: czy kupię zadłużoną spółkę, która stosuje IFRS 9 i raportuje ECL.
  
  

W świetle powyższego, IFRS 9 może być nie tylko obowiązkiem, lecz również strategiczną przewagą informacyjną – zarówno w procesach sanacyjnych, jak i przygotowaniu spółki do sprzedaży lub pozyskania kapitału.