Współczesne realia gospodarcze, cechujące się dynamiką rynków, presją regulacyjną, a także rosnącą złożonością struktur korporacyjnych, wymagają, aby ocena kondycji finansowej spółki nie była prowadzona w sposób wyłącznie księgowy, mechaniczny czy jednostronny. Holistyczna ocena kondycji finansowej spółki oznacza kompleksowe, wieloaspektowe ujęcie sytuacji ekonomicznej, organizacyjnej, prawnej i rynkowej przedsiębiorstwa, obejmujące zarówno bieżącą wypłacalność, jak i perspektywy kontynuacji działalności w długim horyzoncie czasowym.

W ramach tego podejścia analizie poddaje się nie tylko klasyczne wskaźniki finansowe (np. płynność, rentowność, zadłużenie), lecz także takie aspekty jak: struktura właścicielska, ryzyka kontraktowe, jakość portfela klientów i zobowiązań, skuteczność zarządzania, a także odporność na szoki regulacyjne i rynkowe.

Holistyczna ocena kondycji finansowej ma szczególne znaczenie w kontekście procesów restrukturyzacyjnych, przygotowań do upadłości, lub też planowanego pozbycia się zadłużonej spółki przez właścicieli w sposób legalny i kontrolowany.

2. Zakres i komponenty analizy holistycznej

Holistyczne podejście do badania sytuacji spółki opiera się na integracji danych z wielu obszarów funkcjonowania przedsiębiorstwa, co pozwala uchwycić nie tylko „stan na dziś”, lecz również zidentyfikować ukryte zagrożenia oraz potencjalne ścieżki poprawy lub restrukturyzacji.

a) Analiza finansowa – klasyczna i rozszerzona

Obejmuje badanie sprawozdań finansowych, w tym:

• bilansu,
  
  
• rachunku zysków i strat,
  
  
• rachunku przepływów pieniężnych,
  
  
• zestawień zmian w kapitale własnym.
  
  

W ujęciu holistycznym należy uwzględnić także:

• jakość aktywów trwałych (np. przeszacowane nieruchomości, wartości niematerialne bez wartości użytkowej),
  
  
• realność należności (badanie wskaźnika DSO, struktury przeterminowania),
  
  
• strukturę zobowiązań (w tym ryzyko związane z zobowiązaniami warunkowymi i gwarancjami),
  
  
• ukryte ryzyka w tytułach egzekucyjnych, cesjach, zabezpieczeniach rzeczowych.
  
  

b) Analiza operacyjna i modelu biznesowego

Ocena obejmuje:

• efektywność łańcucha dostaw,
  
  
• rentowność jednostek biznesowych i produktów,
  
  
• odporność na wahania popytu,
  
  
• zdolność do skalowania działalności bez zwiększania kosztów stałych,
  
  
• zdolność do generowania EBITDA wolnej od elementów incydentalnych.
  
  

c) Ocena otoczenia prawnego i regulacyjnego

Sprawdza się:

• zgodność z przepisami (podatkowymi, środowiskowymi, branżowymi),
  
  
• zagrożenia ze strony postępowań administracyjnych, sądowych, karno-skarbowych,
  
  
• występowanie decyzji nakładających obowiązki finansowe lub grożących sankcjami cywilnymi.
  
  

d) Analiza ładu korporacyjnego i systemu zarządzania

Pod ocenę podlega:

• jakość i stabilność kadry menedżerskiej,
  
  
• skuteczność systemów kontroli wewnętrznej,
  
  
• procedury decyzyjne,
  
  
• komunikacja z interesariuszami (banki, inwestorzy, pracownicy, kontrahenci),
  
  
• przygotowanie na zmiany (zarządzanie ryzykiem, planowanie sukcesji).
  
  

e) Analiza strategiczna i scenariuszowa

Uwzględnia m.in.:

• odporność modelu biznesowego na zmiany technologiczne i rynkowe,
  
  
• zdolność do adaptacji,
  
  
• alternatywne scenariusze działania (scenariusz kontynuacji, cięcia kosztów, sprzedaży aktywów, likwidacji).
  
  

3. Wartość diagnostyczna oceny holistycznej w praktyce restrukturyzacyjnej

Z punktu widzenia postępowań restrukturyzacyjnych, sanacyjnych oraz upadłościowych, holistyczna analiza umożliwia wczesne wykrycie przesłanek zagrożenia niewypłacalnością (art. 6 ust. 3 Prawa restrukturyzacyjnego) oraz przygotowanie realnych i wykonalnych propozycji układowych.

Taka analiza pozwala również:

• odpowiednio ustalić grupy wierzycieli,
  
  
• przygotować plan restrukturyzacyjny zgodny z art. 10 ustawy – Prawo restrukturyzacyjne,
  
  
• zaproponować realistyczny harmonogram spłat i mechanizm kontroli wykonania układu,
  
  
• zidentyfikować aktywa do zbycia w toku restrukturyzacji, których sprzedaż umożliwi poprawę płynności.
  
  

4. Holistyczna ocena jako narzędzie zarządcze i właścicielskie

W ujęciu zarządczym, przeprowadzenie dogłębnej analizy kondycji spółki może stanowić:

• podstawę do restrukturyzacji operacyjnej lub organizacyjnej,
  
  
• argument w negocjacjach z instytucjami finansującymi,
  
  
• instrument przygotowania do transakcji M&A, zwłaszcza w ramach kontrolowanego pozbycia się zadłużonej spółki na rzecz inwestora zewnętrznego (np. funduszu distressed assets),
  
  
• wsparcie decyzji o ogłoszeniu upadłości, likwidacji, przekształceniu lub sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa (ZCP).
  
  

Z punktu widzenia właściciela, holistyczna analiza pozwala nie tylko ocenić opłacalność kontynuowania działalności, ale także zaplanować legalne i bezpieczne wyjście z inwestycji obciążonej ryzykiem nadmiernego zadłużenia. Jest to szczególnie istotne, gdy celem jest ochrona reputacji, minimalizacja odpowiedzialności osobistej lub przygotowanie gruntu pod sukcesję biznesową.

5. Przykład praktyczny – zastosowanie analizy holistycznej w decyzji właścicielskiej

Spółka operująca w sektorze przetwórstwa spożywczego, zatrudniająca 130 osób, odnotowała rosnące straty, przy jednoczesnym spadku przychodów i przeciążeniu kosztami finansowymi. Właściciele, przed podjęciem decyzji o dalszym finansowaniu działalności, zlecili niezależną holistyczną analizę kondycji finansowej spółki.

W wyniku badania ustalono:

• ponad 65% aktywów trwałych miało przeszacowaną wartość księgową w stosunku do rynkowej,
  
  
• aż 34% należności było przeterminowanych powyżej 180 dni,
  
  
• główny odbiorca spółki miał problemy płatnicze i był w postępowaniu sanacyjnym,
  
  
• system zarządzania nie był zintegrowany i nie generował kluczowych danych kontrolingowych.
  
  

W konsekwencji, właściciele zadecydowali o przeprowadzeniu sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa na rzecz inwestora branżowego, pozostawiając spółkę-matkę w stanie likwidacji. Tym samym, możliwe było pozbycie się zadłużonej spółki z zachowaniem kontroli nad aktywami operacyjnymi i uniknięciem ogłoszenia upadłości.

Holistyczna ocena kondycji finansowej spółki stanowi fundament nowoczesnego zarządzania ryzykiem korporacyjnym, procesami restrukturyzacyjnymi oraz odpowiedzialnym właścicielstwem. Pozwala nie tylko na zidentyfikowanie stanu faktycznego w sposób znacznie bardziej pogłębiony niż tradycyjne badania księgowe, ale również na przygotowanie scenariuszy działania dostosowanych do aktualnych realiów rynkowych, regulacyjnych i strategicznych.

W realiach rynku, gdzie zmiany następują dynamicznie, a ryzyko finansowe ma często charakter systemowy, tylko takie podejście pozwala na racjonalne i bezpieczne podjęcie decyzji o dalszym prowadzeniu działalności, restrukturyzacji lub też o kontrolowanym pozbyciu się zadłużonej spółki – z pełną świadomością konsekwencji prawnych, podatkowych i wizerunkowych.