Ukryte zobowiązania (hidden liabilities) to istniejące lub potencjalne obowiązki prawne o charakterze finansowym, które nie zostały w sposób wyraźny wykazane w dokumentacji księgowej, sprawozdaniach finansowych, ewidencji zobowiązań ani umowach, lecz które mogą w przyszłości doprowadzić do obciążenia majątku spółki.

Charakterystyczną cechą ukrytych zobowiązań jest to, że:

• pozostają one niewidoczne na pierwszy rzut oka dla inwestorów, wierzycieli, audytorów czy sądu,
  
  
• ich istnienie może wynikać z wadliwych umów, przepisów prawa, niedopełnionych obowiązków publicznoprawnych, zobowiązań warunkowych lub sporów sądowych,
  
  
• mogą uaktywnić się dopiero w przyszłości, a ich identyfikacja bywa możliwa dopiero na etapie głębokiej analizy prawno-finansowej (due diligence).
  
  

Ukryte zobowiązania mają kluczowe znaczenie dla stabilności finansowej przedsiębiorstwa – mogą prowadzić do nagłego pogorszenia płynności, powstania zaległości publicznoprawnych, a w skrajnych przypadkach – do niewypłacalności, której skala była wcześniej niedoszacowana.

2. Klasyfikacja ukrytych zobowiązań

Ukryte zobowiązania mogą przybierać różnorodne formy, m.in.:

a) Zobowiązania cywilnoprawne niewykazane w księgach

• zawarte ustnie lub mailowo, bez formalnego ujęcia w umowie,
  
  
• uznane w negocjacjach, ale nie ujęte jako rezerwa,
  
  
• wynikające z jednostronnych oświadczeń (np. gwarancji, listów intencyjnych).
  
  

b) Zobowiązania publicznoprawne nieujawnione lub zaległe

• zaległości wobec ZUS, urzędów skarbowych, samorządów, Wód Polskich,
  
  
• nieprawidłowo zaksięgowane podatki (np. VAT należny od zaliczek, korekty dochodu),
  
  
• zobowiązania związane z niewłaściwym klasyfikowaniem pracowników jako B2B.
  
  

c) Zobowiązania warunkowe (contingent liabilities)

• wynikające z toczących się postępowań sądowych, arbitrażowych, egzekucyjnych,
  
  
• regresy z tytułu poręczeń, gwarancji, weksli,
  
  
• zobowiązania objęte umowami z zastrzeżeniem warunku zawieszającego.
  
  

d) Zobowiązania środowiskowe, compliance i regulacyjne

• obowiązki wynikające z naruszenia przepisów ochrony środowiska,
  
  
• sankcje za brak wymaganych zezwoleń (np. transport, energetyka, farmacja),
  
  
• sankcje administracyjne z tytułu naruszenia AML, RODO, PPK, prawa pracy.
  
  

e) Zobowiązania wynikające z nienależytego wykonania umów

• kary umowne, roszczenia z rękojmi i gwarancji,
  
  
• odpowiedzialność za szkody pośrednie (loss of profit),
  
  
• odpowiedzialność kontraktowa za działania podwykonawców.
  
  

3. Skutki prawne ukrytych zobowiązań

Ukryte zobowiązania mają szerokie implikacje prawne:

a) Odpowiedzialność zarządu (art. 293–296 KSH, art. 299 KSH)

Zarząd, który nie dołożył należytej staranności przy ujawnieniu zobowiązań w dokumentach spółki, może ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą wobec wierzycieli, wspólników, a w skrajnych przypadkach – osobistą odpowiedzialność za zobowiązania spółki.

b) Zagrożenie dla inwestorów i transakcji M&A

Nieujawnione zobowiązania mogą doprowadzić do unieważnienia transakcji, sporów sądowych, renegocjacji ceny, roszczeń z tytułu naruszenia warranty lub wręcz do wycofania się inwestora z procesu.

c) Problemy z zatwierdzeniem układu lub planu restrukturyzacyjnego

W procesie restrukturyzacyjnym lub upadłościowym, ujawnienie ukrytych zobowiązań po zatwierdzeniu układu może prowadzić do jego niewykonalności i uchylenia przez sąd (art. 165 ust. 2 PrResz).

d) Podważenie wiarygodności spółki wobec instytucji finansowych

Ukryte zobowiązania mogą naruszyć umowy kredytowe (default), prowadzić do wypowiedzenia finansowania i uruchomienia egzekucji.

4. Ukryte zobowiązania a strategie restrukturyzacyjne

W kontekście oddłużania przedsiębiorstw, identyfikacja i zarządzanie ukrytymi zobowiązaniami jest absolutnie kluczowe. Prawidłowo przeprowadzona restrukturyzacja musi:

• rozpoznać zobowiązania ukryte w pełnym zakresie – z wykorzystaniem procedury due diligence i raportowania zgodnie z MSSF/KSR,
  
  
• uwzględnić je w propozycjach układowych lub planie restrukturyzacyjnym,
  
  
• przewidzieć ich wpływ na cash flow w modelach finansowych i testach wypłacalności.
  
  

Jeśli właściciel spółki rozważa, jak pozbyć się zadłużonej spółki, nieuwzględnienie ukrytych zobowiązań może doprowadzić do:

• niepowodzenia transakcji sprzedaży,
  
  
• odpowiedzialności regresowej wobec nabywcy (np. na podstawie umowy z klauzulą representations and warranties),
  
  
• potencjalnych sporów sądowych z wierzycielami lub inwestorami.
  
  

Dlatego też każdy plan sprzedaży, fuzji lub przekształcenia musi zawierać osobny komponent analizy zobowiązań nieujętych w bilansie lub nieprzewidywanych w ramach zobowiązań statystycznych.

5. Przykład praktyczny – ukryte zobowiązania ujawnione po transakcji

Spółka z sektora TSL (transport – spedycja – logistyka) została sprzedana inwestorowi branżowemu za kwotę 7,5 mln zł. W procesie due diligence nie ujawniono:

• 980 tys. zł zaległości wobec ZUS – zakwestionowanych wcześniej w wyniku kontroli, ale nieobjętych decyzją ostateczną,
  
  
• roszczeń pracownika z tytułu nieprawidłowego naliczania diet zagranicznych (prawomocne orzeczenie sądu po 8 miesiącach),
  
  
• dwóch umów najmu, które zawierały kary umowne na wypadek wcześniejszego rozwiązania – łącznie 340 tys. zł.
  
  

Po ujawnieniu tych zobowiązań inwestor wystąpił z roszczeniem z tytułu naruszenia gwarancji umownych oraz obniżył wartość earn-out. W konsekwencji pierwotny właściciel nie tylko nie osiągnął zakładanego zysku, ale zmuszony był ponieść częściową odpowiedzialność finansową. Gdyby w procesie przygotowania transakcji dokonano pełnej identyfikacji zobowiązań ukrytych, możliwe byłoby kontrolowane pozbycie się zadłużonej spółki bez negatywnych następstw dla sprzedającego.

Ukryte zobowiązania (hidden liabilities) stanowią jedno z największych wyzwań dla każdej spółki, która przechodzi proces oddłużania, restrukturyzacji lub planuje transakcję zmiany właścicielskiej. Ich brak identyfikacji może skutkować utratą zaufania inwestorów, odpowiedzialnością prawną zarządu, destabilizacją planów naprawczych i fiaskiem całego procesu.

Dla właścicieli rozważających jak skutecznie i bezpiecznie pozbyć się zadłużonej spółki, pełna analiza i neutralizacja ukrytych zobowiązań staje się warunkiem sine qua non powodzenia. Tylko wówczas możliwe jest zaplanowanie przejrzystego, przewidywalnego i zgodnego z prawem procesu wyjścia z inwestycji, bez ryzyka powikłań prawnych czy reputacyjnych,