Pojęcie gwaranta znajduje szerokie zastosowanie w praktyce obrotu cywilnoprawnego, finansowego oraz publicznoprawnego. W najogólniejszym ujęciu, gwarant to podmiot, który zobowiązuje się – najczęściej wobec wierzyciela – do spełnienia określonego świadczenia w sytuacji, gdy dłużnik główny nie wywiąże się ze swoich zobowiązań. Funkcja gwaranta polega zatem na zwiększeniu pewności wykonania zobowiązania, co czyni go jednym z najważniejszych mechanizmów zabezpieczenia wierzytelności w nowoczesnym systemie gospodarczym.

Z prawnego punktu widzenia gwarant może występować w różnych konfiguracjach i na podstawie różnych tytułów prawnych: jako wystawca gwarancji bankowej, poręczyciel, emitent gwarancji korporacyjnej (corporate guarantee), gwarant rzeczowy (np. przy zastawie rejestrowym) lub instytucjonalny gwarant publicznoprawny (np. Skarb Państwa). Mimo że pozycja gwaranta często postrzegana jest jako akcesoryjna wobec dłużnika głównego, jego zobowiązanie może mieć niezależny charakter i być egzekwowane bez konieczności uprzedniego postępowania wobec dłużnika podstawowego.

2. Gwarancja a poręczenie – istotne rozróżnienie pojęciowe

Dla potrzeb systematyzacji pojęcia „gwarant” należy rozróżnić dwie podstawowe instytucje prawa zobowiązań: gwarancję bankową (lub korporacyjną) i poręczenie cywilne, które choć pełnią podobną funkcję zabezpieczającą, różnią się istotnie co do charakteru, źródła i skutków prawnych.

• Poręczenie (art. 876 i n. Kodeksu cywilnego) jest zobowiązaniem akcesoryjnym i ma charakter cywilnoprawny – poręczyciel odpowiada względem wierzyciela za dług innej osoby. Odpowiedzialność poręczyciela jest uzależniona od istnienia i zakresu zobowiązania dłużnika głównego.
  
  
• Gwarancja bankowa (lub korporacyjna) ma charakter zobowiązania abstrakcyjnego, a więc niezależnego od stosunku podstawowego. Gwarant zobowiązuje się samodzielnie do zapłaty określonej kwoty na pierwsze żądanie, przy spełnieniu warunków określonych w dokumencie gwarancyjnym – bez konieczności badania rzeczywistego naruszenia przez dłużnika głównego.
  
  

Rozróżnienie to ma kluczowe znaczenie w przypadku niewypłacalności dłużnika, ponieważ wierzyciel może kierować roszczenia przeciwko gwarantowi niezależnie od przebiegu postępowania upadłościowego wobec dłużnika. To czyni instytucję gwaranta niezwykle istotną w kontekście zarządzania ryzykiem kredytowym, jak również w planowaniu strategii oddłużeniowych.

3. Formy występowania gwaranta w praktyce gospodarczej

W praktyce obrotu gospodarczego, gwarant może występować w wielu wariantach konstrukcyjnych, w zależności od charakteru transakcji, rodzaju zabezpieczenia oraz pozycji stron umowy. Do najczęściej spotykanych form należą:

• Gwarant bankowy – bank zobowiązuje się zapłacić określoną kwotę w przypadku niewywiązania się dłużnika z umowy (np. umowy dostawy, najmu, leasingu, kontraktu budowlanego),
  
  
• Gwarant korporacyjny – inna spółka z grupy kapitałowej (najczęściej dominująca) gwarantuje zobowiązania spółki zależnej, co zwiększa jej zdolność kredytową i ułatwia dostęp do finansowania,
  
  
• Gwarant publiczny – Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego lub państwowy fundusz celowy, który udziela gwarancji dla projektów o charakterze strategicznym (np. inwestycje infrastrukturalne, eksportowe, energetyczne),
  
  
• Gwarant prywatny – osoba fizyczna lub prawna, udzielająca gwarancji osobistej, często w relacjach wewnątrzgrupowych, rodzinnych lub partnerskich.
  
  

W każdej z powyższych sytuacji kluczowe znaczenie ma treść umowy gwarancyjnej, w szczególności: warunki wypłaty, zakres odpowiedzialności, termin obowiązywania oraz możliwość odwołania gwarancji.

4. Gwarant w strukturach grup kapitałowych i finansowania inwestycji

W nowoczesnym finansowaniu korporacyjnym instytucja gwaranta odgrywa zasadniczą rolę przy konstruowaniu złożonych struktur zabezpieczeń. W szczególności w grupach kapitałowych, podmiot dominujący często występuje jako gwarant zobowiązań swoich spółek zależnych, co pozwala im uzyskać lepsze warunki kredytowe, leasingowe lub handlowe.

W modelu cross-guarantee, kilka spółek z jednej grupy udziela sobie wzajemnych gwarancji, zwiększając wiarygodność całej struktury wobec wierzycieli. Mechanizm ten ma jednak istotne skutki prawne i podatkowe – może prowadzić do solidaryzacji odpowiedzialności, ryzyka utraty majątku przez spółki rentowne oraz sporów z organami skarbowymi w zakresie dokumentacji cen transferowych.

W sytuacji restrukturyzacji grupy, odpowiedzialność gwaranta za zobowiązania zadłużonej spółki zależnej może być zarówno narzędziem ochrony inwestorów, jak i przeszkodą w przeprowadzeniu skutecznego oddłużenia. W takich przypadkach pojawia się pytanie, jak pozbyć się zadłużonej spółki w sposób nienaruszający interesów gwaranta i pozostałych podmiotów grupy. Odpowiedzią może być zastosowanie odpowiednich klauzul wyłączenia gwarancji, rozdzielenie majątku lub ogłoszenie upadłości częściowej z jednoczesnym zachowaniem aktywów grupy dominującej.

5. Gwarant a postępowania restrukturyzacyjne i upadłościowe

Z punktu widzenia prawa upadłościowego, zobowiązanie gwaranta nie wygasa wraz z ogłoszeniem upadłości dłużnika głównego – wręcz przeciwnie, może ono ulec przyspieszonemu wykonaniu. Wierzyciel, który nie uzyskał zaspokojenia w postępowaniu wobec dłużnika, ma prawo dochodzić swojego roszczenia od gwaranta na zasadach ogólnych.

W postępowaniach restrukturyzacyjnych (układ, sanacja), gwarant może być istotnym uczestnikiem procesu – zwłaszcza jeśli jego odpowiedzialność ma wpływ na możliwość wykonania układu lub jest kluczowa z punktu widzenia finansowania ratunkowego (tzw. fresh money). W praktyce sądowej dopuszcza się również możliwość objęcia wierzytelności gwaranta postanowieniem układowym, jeżeli jest on jednocześnie wierzycielem regresowym wobec dłużnika.

Należy jednak zauważyć, że niekiedy gwarant decyduje się na przejęcie długu zadłużonej spółki w celu jej restrukturyzacji i docelowej sprzedaży. Strategia ta, odpowiednio zaprojektowana, może być jednym ze sposobów kontrolowanego pozbycia się zadłużonej spółki, poprzez przejęcie ryzyka przez silniejszy podmiot, a następnie przekazanie jej aktywów inwestorowi zewnętrznemu.

6. Przykład praktyczny – wykorzystanie gwaranta w procesie restrukturyzacji

Grupa holdingowa z branży odzieżowej, operująca w Polsce, Czechach i Słowacji, doświadczyła trudności finansowych w jednej z jednostek detalicznych. Spółka zależna, posiadająca znaczące zobowiązania handlowe i leasingowe, złożyła wniosek o otwarcie postępowania sanacyjnego. Wśród jej kontrahentów byli również dostawcy, którzy posiadali gwarancje płatnicze wystawione przez spółkę dominującą.

W celu ograniczenia strat i utrzymania relacji handlowych, zarząd spółki dominującej zdecydował się na czasowe przejęcie części zobowiązań zależnej jednostki oraz renegocjację umów leasingowych. Jednocześnie, po przeprowadzeniu due diligence, wydzielono rentowną część przedsiębiorstwa, która została przeniesiona do nowego podmiotu i sprzedana inwestorowi branżowemu.

Dzięki zastosowaniu mechanizmu gwarancji, udało się zabezpieczyć interesy wierzycieli, utrzymać wartość marki i umożliwić kontrolowane zakończenie działalności jednostki zadłużonej. W tym konkretnym przypadku, odpowiednie wykorzystanie instytucji gwaranta stanowiło integralną część strategii jak pozbyć się zadłużonej spółki, bez konieczności jej upadłości i z jednoczesnym zachowaniem kontroli nad procesem z poziomu holdingu.

Instytucja gwaranta stanowi kluczowy element infrastruktury zabezpieczeń wierzytelności w gospodarce rynkowej. Jego rola wykracza poza funkcję poręczyciela – gwarant jest często aktywnym uczestnikiem procesu restrukturyzacji, inwestycji i zarządzania ryzykiem finansowym. Prawidłowe skonstruowanie umowy gwarancyjnej, zrozumienie jej skutków oraz świadome zarządzanie gwarancjami w strukturach grupowych może decydować o sukcesie całych przedsięwzięć gospodarczych.

Dla przedsiębiorców, którzy stają przed wyzwaniem ograniczenia strat i ochrony przed skutkami niewypłacalności spółek zależnych, instytucja gwaranta może być nie tylko narzędziem zabezpieczenia, ale również częścią strategicznej odpowiedzi na pytanie jak pozbyć się zadłużonej spółki – z zachowaniem zgodności z prawem, zasadami corporate governance oraz interesem całej grupy