Gwarancje Skarbu Państwa stanowią jedno z kluczowych narzędzi polityki gospodarczej państwa, służące wspieraniu określonych sektorów strategicznych, stabilizowaniu rynku finansowego, a także ułatwianiu przedsiębiorstwom dostępu do finansowania zewnętrznego. Ich zasadnicza funkcja polega na zabezpieczeniu zobowiązań finansowych określonych podmiotów przez państwo, które przejmuje na siebie odpowiedzialność za ich spłatę w przypadku niewypłacalności dłużnika.

Instytucja ta znajduje szczególne zastosowanie w sytuacjach wymagających zwiększenia zaufania inwestorów, banków i instytucji finansowych do projektów o podwyższonym ryzyku, a zarazem o istotnym znaczeniu dla interesu publicznego. W kontekście restrukturyzacji przedsiębiorstw, gwarancje Skarbu Państwa mogą pełnić funkcję stabilizującą, umożliwiając restrukturyzowanym firmom pozyskanie środków niezbędnych do wdrożenia planów naprawczych i uniknięcia upadłości.

2. Podstawy prawne udzielania gwarancji Skarbu Państwa

Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestię udzielania gwarancji i poręczeń przez Skarb Państwa w Polsce jest ustawa z dnia 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne (Dz.U. z 2022 r. poz. 551). Ustawa określa, kto może ubiegać się o gwarancję, jakie są formy wsparcia oraz procedury udzielania i monitorowania zobowiązań objętych gwarancją.

Zgodnie z art. 1 tej ustawy, gwarancje Skarbu Państwa mogą być udzielane:

• w interesie gospodarczym państwa,
  
  
• na rzecz osób prawnych, jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej oraz osób fizycznych,
  
  
• na cele związane z realizacją programów rządowych, polityki regionalnej lub stabilizacji systemu finansowego.
  
  

Gwarancje są udzielane przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych, który ocenia zasadność ekonomiczną, ryzyko i zgodność z celami polityki gospodarczej państwa. W praktyce, gwarancje te mogą obejmować m.in. zobowiązania z tytułu kredytów bankowych, emisji obligacji, leasingu, czy inwestycji infrastrukturalnych.

3. Rodzaje gwarancji Skarbu Państwa i ich charakter prawny

Gwarancje Skarbu Państwa mogą przybierać różne formy w zależności od konstrukcji prawnej i rodzaju zabezpieczanego zobowiązania:

• Gwarancje bezwarunkowe i nieodwołalne (on first demand) – które są najbardziej preferowane przez instytucje finansowe i inwestorów,
  
  
• Gwarancje warunkowe, gdzie uruchomienie świadczenia zależy od spełnienia określonych przesłanek (np. orzeczenia sądu),
  
  
• Gwarancje regresowe, w których Skarb Państwa zastrzega sobie prawo dochodzenia zwrotu wypłaconych kwot od dłużnika pierwotnego,
  
  
• Poręczenia państwowe, które choć podobne funkcjonalnie, mają bardziej ograniczony zakres skutków prawnych i często wymagają dodatkowego zabezpieczenia.
  
  

Charakter prawny gwarancji Skarbu Państwa to zobowiązanie jednostronne o charakterze abstrakcyjnym, które – po jego ziszczeniu – staje się podstawą dochodzenia roszczenia pieniężnego wobec państwa, niezależnie od skutków umowy głównej.

4. Znaczenie gwarancji Skarbu Państwa w restrukturyzacji przedsiębiorstw

W praktyce oddłużeniowej i restrukturyzacyjnej, gwarancje Skarbu Państwa mogą pełnić kilka funkcji o charakterze wspomagającym, naprawczym lub prewencyjnym. Przede wszystkim umożliwiają one:

• pozyskanie finansowania pomostowego w toku postępowania restrukturyzacyjnego,
  
  
• zastąpienie zabezpieczeń rzeczowych, których wartość została istotnie obniżona (np. hipoteki na aktywach nieruchomych),
  
  
• zwiększenie wiarygodności spółki w oczach wierzycieli i kontrahentów, co może ułatwić zawarcie układu lub porozumień bilateralnych,
  
  
• realizację projektów inwestycyjnych w ramach planu restrukturyzacyjnego, co pozwala dłużnikowi zwiększyć wartość operacyjną przedsiębiorstwa.
  
  

W szczególnych przypadkach, gwarancje Skarbu Państwa mogą być wykorzystywane jako instrument do przejściowego podtrzymania działalności przedsiębiorstwa do momentu jego sprzedaży lub przejęcia przez inwestora branżowego – co może stanowić racjonalny sposób na pozbycie się zadłużonej spółki z zachowaniem jej wartości i potencjału rynkowego.

5. Ograniczenia i ryzyka związane z gwarancjami Skarbu Państwa

Choć gwarancje państwowe są atrakcyjnym instrumentem, ich stosowanie podlega licznym ograniczeniom prawnym, budżetowym i proceduralnym. Do głównych należą:

• limity roczne gwarancji ustalane w ustawie budżetowej oraz Wieloletnim Planie Finansowym Państwa,
  
  
• wymóg pozytywnej opinii Banku Gospodarstwa Krajowego lub innego podmiotu oceniającego ryzyko finansowe,
  
  
• warunki notyfikacyjne względem Komisji Europejskiej, w przypadku gdy gwarancja może stanowić pomoc publiczną,
  
  
• ryzyko regresu wobec beneficjenta gwarancji, jeśli nastąpi wypłata środków z budżetu państwa.
  
  

Nieprawidłowe wykorzystanie gwarancji lub niezgodność projektu z polityką państwa może skutkować odmową jej udzielenia albo koniecznością zwrotu wsparcia – stąd konieczna jest szczególna ostrożność przy projektowaniu i wdrażaniu tego rodzaju rozwiązań w ramach restrukturyzacji.

6. Przykład praktyczny – wykorzystanie gwarancji Skarbu Państwa w planie naprawczym

Duży podmiot działający w sektorze energetycznym, będący własnością mieszanej struktury kapitałowej (30% Skarb Państwa, 70% prywatni udziałowcy), stanął w obliczu poważnych trudności płynnościowych po gwałtownym wzroście cen surowców. Spółka posiadała wysokie zadłużenie bankowe oraz zaległości handlowe, a jej rating kredytowy został obniżony do poziomu spekulacyjnego.

W ramach postępowania układowego, zarząd przygotował plan naprawczy, który przewidywał:

• zawarcie układu z wierzycielami obejmującego konwersję części długu na obligacje zamienne,
  
  
• pozyskanie finansowania inwestycyjnego na modernizację linii produkcyjnych,
  
  
• wystąpienie do ministra finansów o udzielenie gwarancji Skarbu Państwa dla nowo zaciągniętej pożyczki z międzynarodowej instytucji finansowej.
  
  

Po pozytywnej ocenie projektu przez ministerstwo oraz spełnieniu warunków notyfikacyjnych, spółka uzyskała gwarancję w wysokości 60% wartości pożyczki, co umożliwiło jej realizację inwestycji i zwiększenie EBITDA w kolejnym roku. W konsekwencji, jednostka została zrestrukturyzowana i następnie sprzedana inwestorowi branżowemu, co umożliwiło właścicielom pozbycie się zadłużonej spółki w sposób kontrolowany i ekonomicznie racjonalny.

7. Gwarancje Skarbu Państwa jako instrument strategiczny państwa i biznesu

Z punktu widzenia polityki gospodarczej, gwarancje Skarbu Państwa odgrywają istotną rolę jako instrument stymulowania inwestycji, przeciwdziałania bezrobociu, ochrony strategicznych sektorów gospodarki oraz budowania zaufania do instytucji państwowych. Z kolei dla przedsiębiorców, stanowią narzędzie zwiększające wiarygodność finansową i poprawiające dostęp do finansowania zewnętrznego – szczególnie w okresie kryzysu lub przejściowej niewypłacalności.

Zastosowanie tego mechanizmu może być również rozpatrywane w kontekście planowanego wyjścia właścicieli z aktywa o ograniczonym potencjale dalszego wzrostu, gdyż odpowiednio zabezpieczone gwarancją zobowiązania zwiększają atrakcyjność podmiotu dla potencjalnych nabywców. W ten sposób gwarancja Skarbu Państwa może pośrednio pełnić funkcję narzędzia restrukturyzacyjnego w ramach strategii jak pozbyć się zadłużonej spółki, z poszanowaniem interesu publicznego, pracowników oraz rynku lokalnego.

Gwarancje Skarbu Państwa, choć stosunkowo rzadko wykorzystywane w praktyce restrukturyzacyjnej prywatnych podmiotów gospodarczych, stanowią wyspecjalizowane, ale niezwykle skuteczne narzędzie stabilizacji finansowej i wsparcia inwestycyjnego. Ich potencjał wzrasta w sytuacjach systemowego ryzyka, upadłości dużych pracodawców, a także w ramach programów restrukturyzacyjnych obejmujących przedsiębiorstwa o istotnym znaczeniu społecznym lub gospodarczym.

Z punktu widzenia doradztwa prawno-ekonomicznego, zrozumienie mechanizmu działania tych gwarancji oraz umiejętność ich zastosowania w konkretnych scenariuszach (w tym w ramach strategii kontrolowanego oddłużania lub wyjścia właścicielskiego) może przesądzać o sukcesie całej procedury.

W tym sensie, gwarancje Skarbu Państwa zasługują na stałe miejsce w katalogu narzędzi nowoczesnej restrukturyzacji przedsiębiorstw i rozwiązywania problemu: jak pozbyć się zadłużonej spółki – w sposób zgodny z prawem, efektywny ekonomicznie i akceptowalny społecznie.