W odpowiedzi na kryzys gospodarczy i społeczny wywołany pandemią COVID-19, Unia Europejska ustanowiła w 2021 r. mechanizm finansowy o bezprecedensowej skali i znaczeniu – Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, znany pod angielską nazwą Recovery and Resilience Facility (RRF). Jego głównym celem jest wsparcie państw członkowskich w odbudowie gospodarki, zwiększaniu odporności na przyszłe kryzysy oraz realizacji reform strukturalnych zgodnych z Zielonym Ładem i cyfrową transformacją.

RRF stanowi rdzeń unijnego programu NextGenerationEU i obejmuje łącznie 723,8 mld euro, z czego około 385,8 mld euro ma formę pożyczek, a 338 mld euro – bezzwrotnych dotacji. Środki te są udostępniane państwom członkowskim na podstawie zaakceptowanych Krajowych Planów Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO), których realizacja stanowi warunek wypłaty kolejnych transz finansowania.

W kontekście prawa restrukturyzacyjnego oraz praktyki oddłużeniowej, RRF otwiera nowe możliwości finansowania przedsięwzięć modernizacyjnych, cyfryzacyjnych, ekologicznych i edukacyjnych, które mogą wspomagać trwałą restrukturyzację przedsiębiorstw, zwłaszcza tych zagrożonych niewypłacalnością lub poddawanych procedurom sanacyjnym.

2. Podstawa prawna i charakter instrumentu RRF

RRF został ustanowiony na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/241 z dnia 12 lutego 2021 r., które określa cele, strukturę oraz zasady zarządzania i kontroli środków przeznaczonych na odbudowę i odporność. W preambule aktu wskazano wprost, że celem RRF jest wsparcie reform i inwestycji podejmowanych przez państwa członkowskie w odpowiedzi na skutki pandemii, a także przygotowanie ich gospodarek na transformacje o charakterze systemowym.

Warto podkreślić, że RRF nie stanowi klasycznego funduszu strukturalnego, lecz ma charakter mechanizmu nadzwyczajnego, uruchamianego na podstawie art. 122 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), co oznacza, że jego alokacja i kontrola podlegają szczególnym zasadom nadzoru, sprawozdawczości i warunkowości (conditionality).

3. Krajowy Plan Odbudowy (KPO) jako narzędzie wdrażania RRF

Każde państwo członkowskie, chcąc korzystać ze środków RRF, zobowiązane było do opracowania i przedstawienia Komisji Europejskiej Krajowego Planu Odbudowy, który musi zawierać:

• diagnozę wyzwań społeczno-gospodarczych,
  
  
• zestaw reform strukturalnych i inwestycji,
  
  
• harmonogram realizacji kamieni milowych i celów,
  
  
• wskaźniki rezultatu i kontroli efektywności.
  
  

W przypadku Polski, KPO zakłada alokację środków na poziomie ponad 59 mld euro, z czego ponad 25 mld euro w formie dotacji oraz ponad 34 mld euro w formie pożyczek. Znaczną część przewidziano na inwestycje w infrastrukturę, cyfryzację administracji, zieloną transformację energetyczną oraz wsparcie dla sektora MŚP.

W kontekście oddłużania firm, szczególnie istotne są komponenty KPO dotyczące:

• wsparcia płynnościowego i kapitałowego dla przedsiębiorstw zagrożonych niewypłacalnością,
  
  
• instrumentów restrukturyzacyjnych dla branż wysokiego ryzyka (transport, energetyka, budownictwo),
  
  
• finansowania usług doradczych i planów naprawczych,
  
  
• budowy instytucji otoczenia restrukturyzacyjnego (sądy, doradcy, cyfryzacja procedur).
  
  

4. Zasady gospodarowania środkami restrukturyzacyjnymi – wymogi i ograniczenia

Z uwagi na swój wyjątkowy charakter, środki RRF podlegają ścisłej reglamentacji, zarówno na poziomie instytucjonalnym, jak i materialnym. Gospodarowanie tymi środkami w kontekście restrukturyzacji wymaga spełnienia szeregu warunków:

• zgodności z celem transformacji ekologicznej i cyfrowej, co oznacza, że inwestycje wspierane z RRF nie mogą prowadzić do utrwalenia modeli gospodarczych opartych na przestarzałych technologiach lub wysokiej emisyjności,
  
  
• spełnienia kryteriów niepowodowania znaczącej szkody (DNSH – Do No Significant Harm), czyli zakazu inwestowania w projekty szkodliwe dla środowiska,
  
  
• wdrożenia reform towarzyszących, które często są warunkiem wypłaty środków (np. reforma sądownictwa gospodarczego, uproszczenie procedur administracyjnych),
  
  
• przestrzegania zasady przejrzystości i audytowalności wydatków, z obowiązkiem monitorowania rezultatów i realizacji kamieni milowych.
  
  

Dla przedsiębiorców korzystających z instrumentów oddłużeniowych oznacza to, że finansowanie projektów restrukturyzacyjnych z RRF wymaga ścisłej zgodności z priorytetami UE oraz współpracy z instytucjami krajowymi wdrażającymi KPO (np. BGK, PARP, ARP, ministerstwa branżowe).

5. Znaczenie RRF w kontekście trwałej restrukturyzacji przedsiębiorstw

Jednym z kluczowych założeń RRF jest zapewnienie długoterminowej odporności gospodarki, a nie jedynie doraźnej pomocy kryzysowej. W tym sensie środki RRF mogą i powinny być traktowane jako komponent trwałej restrukturyzacji, umożliwiający:

• refinansowanie zadłużenia w drodze inwestycji modernizacyjnych,
  
  
• zwiększenie rentowności dzięki transformacji cyfrowej,
  
  
• poprawę płynności poprzez wdrażanie narzędzi efektywności energetycznej,
  
  
• zmniejszenie ekspozycji kredytowej spółki, co ułatwia zawieranie układów z wierzycielami.
  
  

W wielu przypadkach, odpowiednio wykorzystany komponent inwestycyjny z RRF może przesądzić o powodzeniu procesu naprawczego lub sanacyjnego, a co za tym idzie – otworzyć przedsiębiorstwu drogę do kontynuowania działalności bez konieczności upadłości lub sprzedaży majątku.

Co szczególnie istotne z perspektywy właściciela lub zarządu, środki RRF mogą również stanowić element strategii kontrolowanego wyjścia z aktywa, czyli odpowiedzi na pytanie jak pozbyć się zadłużonej spółki bez konieczności jej likwidacji – przez jej zrestrukturyzowanie, zwiększenie jej wartości rynkowej i sprzedaż inwestorowi strategicznemu.

6. Przykład praktyczny – wykorzystanie RRF w procesie restrukturyzacji branżowej

Grupa kapitałowa działająca w branży przetwórstwa rolno-spożywczego, obciążona zobowiązaniami z tytułu kredytów inwestycyjnych i leasingów, przygotowała plan sanacyjny, który zakładał m.in.:

• częściowe umorzenie zobowiązań w ramach układu z wierzycielami,
  
  
• refinansowanie działalności w ramach dotacji z komponentu cyfryzacyjnego KPO,
  
  
• inwestycję w nowoczesny system zarządzania produkcją oraz odnawialne źródła energii.
  
  

Projekt został zakwalifikowany do finansowania z RRF przez PARP i uzyskał 5,2 mln zł dotacji oraz 3,8 mln zł preferencyjnej pożyczki. Dzięki tym środkom, spółka poprawiła wskaźniki EBITDA, co ułatwiło jej pozyskanie inwestora branżowego i sprzedaż jednostki operacyjnej, z jednoczesnym spłaceniem wierzycieli w stopniu przewyższającym pierwotne prognozy. Cały proces stanowił przykład skutecznego pozbycia się zadłużonej spółki z wykorzystaniem instrumentów odbudowy RRF.

Mechanizm RRF, jako kluczowy komponent europejskiej odpowiedzi na kryzys postpandemiczny, otwiera nowe możliwości w zakresie restrukturyzacji, modernizacji i refinansowania przedsiębiorstw, w szczególności tych działających w warunkach zagrożenia niewypłacalnością. Jego skuteczne wykorzystanie wymaga jednak nie tylko zgodności z kryteriami formalnymi, ale również umiejętności projektowania spójnych i realnych planów transformacyjnych.

Z punktu widzenia praktyki oddłużeniowej, RRF może stać się istotnym narzędziem w arsenale doradcy restrukturyzacyjnego, inwestora finansowego lub zarządu spółki zagrożonej upadłością. Może również stanowić pomost pomiędzy formalną restrukturyzacją a odbudową rynkowej pozycji przedsiębiorstwa – szczególnie wówczas, gdy celem strategicznym jest pozbycie się zadłużonej spółki w sposób zorganizowany, transparentny i korzystny z punktu widzenia właściciela.