Gmina, jako podstawowa jednostka samorządu terytorialnego, jest podmiotem prawa publicznego, posiadającym osobowość prawną oraz zdolność do samodzielnego wykonywania zadań własnych oraz zleconych z zakresu administracji rządowej. Z uwagi na charakter swojej działalności, gmina bardzo często występuje w relacjach cywilnoprawnych i publicznoprawnych jako wierzyciel względem podmiotów prowadzących działalność gospodarczą — przede wszystkim w zakresie należności z tytułu:

• podatku od nieruchomości,
  
  
• opłat lokalnych (np. targowych, za użytkowanie wieczyste),
  
  
• kar umownych z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umów cywilnoprawnych,
  
  
• czynszów dzierżawnych lub najmu mienia komunalnego,
  
  
• kosztów usuwania odpadów lub egzekwowania decyzji administracyjnych.
  
  

Z powyższych tytułów gmina może stać się jednym z istotnych wierzycieli w postępowaniu restrukturyzacyjnym prowadzonym wobec przedsiębiorcy – w szczególności wobec spółek prawa handlowego prowadzących działalność na obszarze gminy. Status ten wiąże się ze specyficzną pozycją w postępowaniu – gmina występuje bowiem zarówno jako podmiot publicznoprawny, jak i jako podmiot prawa prywatnego, co ma wpływ na sposób uznania wierzytelności, zasady ich zaspokajania oraz możliwość głosowania nad układem.

2. Rodzaje wierzytelności przysługujących gminie a ich charakter prawny

Wierzytelności przysługujące gminie można podzielić według ich charakteru na:

• wierzytelności publicznoprawne, np. z tytułu podatku od nieruchomości, opłaty za gospodarowanie odpadami, opłat za korzystanie ze środowiska, które podlegają szczególnym zasadom zaspokajania (art. 160 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo restrukturyzacyjne),
  
  
• wierzytelności cywilnoprawne, np. z tytułu umów dzierżawy, najmu, dostawy mediów, umów inwestycyjnych, kar umownych – które są traktowane na równi z wierzytelnościami innych podmiotów prywatnych.
  
  

W przypadku restrukturyzacji, podstawowe znaczenie ma rozróżnienie, które z wierzytelności gminy mogą zostać objęte układem. Wierzytelności publicznoprawne co do zasady mogą być objęte układem wyłącznie za zgodą wierzyciela (art. 150 ust. 2 PrRes), co oznacza, że gmina ma możliwość zablokowania układu w zakresie tych należności, chyba że udzieli zgody na ich restrukturyzację.

3. Udział gminy w postępowaniu restrukturyzacyjnym – prawa i obowiązki

Gmina jako wierzyciel w postępowaniu restrukturyzacyjnym posiada szereg uprawnień oraz obowiązków, w tym:

• prawo do zgłoszenia wierzytelności, przy czym w postępowaniu o zatwierdzenie układu (PZU) zgłoszenia dokonuje się w ramach spisu wierzytelności, przygotowywanego przez nadzorcę układu,
  
  
• prawo do głosowania nad układem – w zakresie wierzytelności objętych układem,
  
  
• prawo do informacji – gmina jako wierzyciel może żądać informacji o przebiegu postępowania, propozycjach układowych, sytuacji majątkowej dłużnika,
  
  
• prawo do zaskarżania czynności dłużnika naruszających zasady równego traktowania wierzycieli,
  
  
• obowiązek lojalnego współdziałania – jako organ administracji publicznej gmina zobowiązana jest działać zgodnie z zasadą legalizmu i interesem publicznym, co nie wyklucza możliwości uczestniczenia w działaniach zmierzających do zawarcia układu.
  
  

Warto podkreślić, że gmina nie posiada statusu organu nadzorczego postępowania, ale jej głos w postępowaniu może być decydujący – zwłaszcza w sytuacji, gdy suma jej wierzytelności ma istotny wpływ na osiągnięcie progu większości koniecznego do przyjęcia układu.

4. Znaczenie decyzji gminy w procesie zatwierdzania układu

Wierzytelności publicznoprawne objęte układem wymagają uzyskania zgody gminy na objęcie ich postanowieniami układowymi. Brak takiej zgody może uniemożliwić zatwierdzenie układu w danym zakresie, co w praktyce oznacza, że dłużnik będzie musiał spłacić te zobowiązania w całości, niezależnie od zatwierdzenia układu wobec innych wierzycieli.

Jednocześnie gmina jako wierzyciel może wyrazić zgodę na objęcie wierzytelności publicznoprawnych układem w sytuacji, gdy przedstawiony przez dłużnika plan restrukturyzacyjny rokuje rzeczywistą możliwość spłaty choćby części zadłużenia. W takiej sytuacji udział gminy staje się kluczowy dla powodzenia procesu restrukturyzacyjnego.

5. Gmina jako partner lub przeciwnik w procesie oddłużania

Doświadczenia praktyczne wskazują, że rola gminy jako wierzyciela może mieć charakter zarówno wspierający, jak i obstrukcyjny. Wszystko zależy od postawy organów samorządu terytorialnego, stopnia zaległości dłużnika oraz lokalnego kontekstu społeczno-politycznego.

Gmina, która świadomie i aktywnie uczestniczy w postępowaniu, może wspierać działania restrukturyzacyjne, rozkładać należności na raty, wyrażać zgodę na objęcie ich układem, a nawet udzielać gwarancji lub ulg w opłatach lokalnych, jeśli leży to w jej interesie gospodarczym (np. zachowanie miejsc pracy, ciągłość usług, wpływy podatkowe w dłuższym horyzoncie czasowym).

Z drugiej strony, brak aktywnego udziału gminy lub sztywne podejście fiskalne może prowadzić do zablokowania możliwości zawarcia układu, co skutkuje upadłością i pogorszeniem sytuacji wszystkich uczestników – w tym samej gminy, która nie odzyska wówczas żadnych lub jedynie marginalne kwoty.

6. Znaczenie pozycji gminy dla strategii właścicieli spółek w kryzysie

Dla właścicieli spółek borykających się z nadmiernym zadłużeniem wobec jednostek samorządu terytorialnego, gmina staje się strategicznym partnerem, którego stanowisko może zdecydować o powodzeniu lub niepowodzeniu całego procesu oddłużenia.

W przypadku, gdy planowana jest kontrolowana likwidacja lub sprzedaż aktywów, celem uporządkowania struktury grupy kapitałowej, warto rozważyć podjęcie negocjacji z gminą na wczesnym etapie i włączenie jej do procesu decyzyjnego. Takie działanie może stanowić element planu naprawczego lub transakcyjnego, który umożliwi właścicielowi wycofanie się z nierentownej jednostki i pozbycie się zadłużonej spółki w sposób zgodny z interesem lokalnym.

7. Przykład praktyczny – gmina jako kluczowy wierzyciel w układzie

Spółka komunalna prowadząca działalność w zakresie transportu miejskiego w średniej wielkości mieście, po utracie płynności złożyła wniosek o otwarcie postępowania sanacyjnego. Znaczna część jej zadłużenia dotyczyła zobowiązań wobec gminy – z tytułu dzierżawy zajezdni, opłat za użytkowanie wieczyste oraz zaległości podatkowych.

W toku postępowania rada gminy, na wniosek burmistrza, wyraziła zgodę na:

• objęcie zaległości podatkowych układem,
  
  
• rozłożenie na raty należności czynszowych,
  
  
• udzielenie czasowego zwolnienia z niektórych opłat lokalnych.
  
  

Dzięki aktywnej postawie gminy oraz elastycznemu podejściu do propozycji układowych, udało się przyjąć układ i uratować przedsiębiorstwo. Jednocześnie gmina zabezpieczyła przyszłe wpływy z podatków i utrzymała komunikację miejską bez konieczności jej reorganizacji. Dla zarządu spółki sanacyjnej, postępowanie to stało się okazją do uporządkowania zadłużeń, a dla właściciela – do kontrolowanego przekazania działalności operacyjnej innemu podmiotowi, zgodnie z wcześniej przygotowaną strategią jak pozbyć się zadłużonej spółki.

Rola gminy jako wierzyciela w postępowaniu restrukturyzacyjnym jest szczególna – wynika zarówno z charakteru jej zobowiązań, jak i z pozycji prawnej w systemie administracyjnym. Gmina może być zarówno istotnym partnerem w planie naprawczym, jak i nieprzejednanym uczestnikiem procesu, zdolnym do zablokowania zawarcia układu.

Z perspektywy profesjonalnego doradztwa restrukturyzacyjnego, skuteczna współpraca z gminą wymaga zrozumienia jej interesu lokalnego, znajomości wewnętrznych procedur decyzyjnych, a także transparentnej komunikacji i argumentacji prawno-ekonomicznej. Właściwie przeprowadzony dialog może przesądzić o tym, czy układ zostanie przyjęty i czy spółka dłużna otrzyma szansę na restrukturyzację, sprzedaż lub uporządkowaną likwidację.

W tym kontekście, udział gminy w postępowaniu nie tylko wpływa na jego wynik, ale również może być kluczowym elementem strategii właścicieli, którzy chcą zgodnie z prawem i z poszanowaniem interesu społecznego odpowiedzieć na pytanie: jak pozbyć się zadłużonej spółki — w sposób racjonalny, bezpieczny i zrównoważony.