Fuzja a przejęcie zadłużonego przedsiębiorstwa to zagadnienie, które nabiera szczególnego znaczenia w sytuacjach, gdy firma boryka się z nadmiernym zadłużeniem i poszukuje inwestora zdolnego do przejęcia kontroli oraz ewentualnej restrukturyzacji działalności. Przekształcenia korporacyjne przyjmują nierzadko postać fuzji (łączenia się podmiotów), bądź przejęcia (zwanego często akwizycją), przy czym każda z tych ścieżek wiąże się z odmiennymi konsekwencjami na gruncie prawa cywilnego, podatkowego oraz w kontekście ochrony interesów wierzycieli. Poniższy rozdział w sposób przekrojowy ujmuje specyfikę fuzji spółek i porównuje ją z mechanizmem przejęcia zadłużonej firmy, wskazując potencjalne korzyści, ryzyka oraz wymogi proceduralne. W końcowej części rozważymy aspekty praktyczne, w tym przypadki, w których pojawia się dylemat, jak pozbyć się zadłużonej spółki w sposób dopuszczalny prawnie, pozostający w zgodzie z interesami uczestników obrotu gospodarczego.

1. Istota i istotne rozróżnienia: fuzja kontra przejęcie

1.1. Zdefiniowanie fuzji (połączenia)

W polskim prawie termin „fuzja” najczęściej odnosi się do łączenia się spółek wedle przepisów Kodeksu spółek handlowych (K.s.h.). Może ono przyjmować formę:

1. Połączenia przez przejęcie (art. 492 § 1 pkt 1 K.s.h.) – spółka przejmująca wchłania spółkę (lub spółki) przejmowaną, a jej zarząd przejmuje kontrolę nad całością majątku i praw spółki przejmowanej, która przestaje istnieć jako odrębny byt.
2. Połączenia przez zawiązanie nowej spółki (art. 492 § 1 pkt 2 K.s.h.) – dotychczasowe podmioty łączą się w nowym bycie korporacyjnym, a poprzednie spółki tracą osobowość prawną.
   
   

W kontekście zadłużenia przedsiębiorstwa, fuzja z innym podmiotem może umożliwić rozdzielenie zobowiązań bądź refinansowanie długów, o ile struktura prawna i ekonomiczna zostanie starannie zaplanowana.

1.2. Pojęcie przejęcia (akwizycji)

Przejęcie – zwane często akwizycją (z ang. acquisition) – oznacza sytuację, w której inwestor lub inna spółka nabywa kontrolny pakiet akcji lub udziałów przedsiębiorstwa, zachowując równocześnie osobowość prawną obu podmiotów. W odróżnieniu od fuzji, przejęcie nie prowadzi do ustania bytu prawnego podmiotu przejmowanego (jeśli nie następuje równocześnie procedura łączeniowa), a jedynie powoduje zmianę składu właścicielskiego i, w dalszej konsekwencji, zmianę organów spółki i jej strategii.

1.3. Odmienność skutków

W razie fuzji – przedmiotem integracji stają się majątki obu (lub kilku) spółek, co z punktu widzenia zadłużenia danej spółki może być ułatwieniem (jeżeli spółka przejmująca posiada silną pozycję finansową i jest gotowa obsłużyć długi). Przy przejęciu natomiast nabywca staje się faktycznym właścicielem większości udziałów/akcji dłużnego przedsiębiorstwa, kierując procesami restrukturyzacyjnymi, ale obciążenia spółki w dalszym ciągu pozostają w obrębie tej samej osoby prawnej.

2. Motywy i korzyści transakcji z zadłużoną spółką

2.1. Ratowanie wartości ekonomicznej

Zdarza się, że zadłużona spółka posiada kluczowe zasoby (technologię, kontrakty, wykwalifikowaną kadrę, markę) stanowiące istotną wartość rynkową, pomimo przejściowego kryzysu finansowego. Dla inwestora zainteresowanego przejęciem lub fuzją stanowi to okazję do nabycia aktywów za cenę znacznie niższą w porównaniu do sytuacji finansowej stabilnej firmy.

2.2. Oddłużenie i restrukturyzacja

Operacja połączenia lub przejęcia może ułatwić restrukturyzację zadłużonego przedsiębiorstwa poprzez:

• Wzmocnienie kapitałowe: spółka przejmująca bądź inwestor jest skłonny dokapitalizować zadłużoną firmę, np. spłacając część zobowiązań.
• Negocjacje z wierzycielami: w ramach restrukturyzacji można zaproponować spłatę długu w ratach bądź konwersję wierzytelności na udziały.
• Zwiększenie płynności: łączenie i skonsolidowanie bilansów daje szansę na efektywniejsze wykorzystanie aktywów do refinansowania.
  
  

2.3. Upraszczanie i scalanie grup kapitałowych

W większych konglomeratach korporacyjnych może dojść do połączenia zadłużonej jednostki zależnej z podmiotem dominującym, co zapobiega rozproszeniu majątku i ułatwia zarządzanie. Dzięki temu spółka-matka przejmuje formalnie ciężary i zyskuje możliwość efektywnego zarządzania wszystkimi aktywami w jednym bycie prawnym.

3. Dylemat: jak pozbyć się zadłużonej spółki dzięki fuzji lub przejęciu?

3.1. Potencjalne perspektywy

Pytanie, jak pozbyć się zadłużonej spółki, często rodzi się wśród właścicieli lub wspólników podmiotów niewypłacalnych, którzy nie widzą drogi wyjścia z rosnącego zadłużenia. Rozważenie sprzedaży udziałów nowemu inwestorowi (przejęcie) bądź połączenia z podmiotem dysponującym lepszym standingiem finansowym (fuzja) może być atrakcyjną opcją, pod warunkiem że:

1. Strona przejmująca/połączona – zgadza się na przejęcie odpowiedzialności za długi lub przynajmniej przedstawi wiarygodną koncepcję ich spłaty,
2. Zachowuje się transparentnie wobec wierzycieli, nie naruszając reguł prawa upadłościowego i przepisów o czynnościach na szkodę wierzycieli (fraudulent conveyance).
   
   

3.2. Ochrona wierzycieli i przepisy anty-nadużyciowe

Należy pamiętać, że fuzje czy przejęcia dokonywane w okresie poprzedzającym ewentualną upadłość mogą zostać poddane szczególnej analizie przez sąd i syndyka w razie postępowania upadłościowego. Jeśli połączenie okaże się krzywdzące wobec wierzycieli (np. wyprowadzono najcenniejsze aktywa do nowej struktury, pozostawiając długi w spółce formalnie likwidowanej), możliwa jest bezskuteczność takiej czynności na podstawie skargi pauliańskiej.

3.3. Legalne modele

W praktyce, gdy spółka wykazuje potencjał mimo zadłużenia (np. jest atrakcyjna branżowo), nabywca zgadza się na przejęcie udziałów w zamian za spłatę długów. Taka transakcja, jeżeli przeprowadzana przejrzyście, może zabezpieczyć interes wierzycieli (spłata zadłużenia z nowego kapitału) i umożliwić dotychczasowym właścicielom wycofanie się z biznesu w kontrolowany sposób.

4. Aspekty proceduralne i prawne fuzji z zadłużonym podmiotem

4.1. Plan połączenia

Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych, plan połączenia sporządzają zarządy łączących się spółek i przedkładają go do oceny biegłemu, który wydaje opinię co do rzetelności i poprawności. W przypadku spółki zadłużonej kluczowe jest ujawnienie wierzytelności, zobowiązań i ewentualnych rezerw. Plan łączenia powinien uwzględniać zasady przejęcia długów oraz wynikające z nich prawa wierzycieli.

4.2. Głosowanie i decyzja organów spółek

Projekt połączenia podlega następnie zatwierdzeniu przez zgromadzenie wspólników bądź walne zgromadzenie akcjonariuszy w każdym z podmiotów. W przypadku zadłużonej spółki wspólnicy mogą być bardziej zmotywowani do przyjęcia planu połączenia, o ile nabywca/strona przejmująca gwarantuje spłatę długów lub choćby częściową restrukturyzację.

4.3. Rejestracja w KRS

Po przyjęciu uchwał oraz spełnieniu innych wymogów (np. zgody UOKiK, jeżeli transakcja rodzi skutki koncentracji kapitałowej), sąd rejestrowy dokonuje wpisu połączenia do KRS, co w skutku materialnoprawnym oznacza przeniesienie całego majątku i zobowiązań jednej spółki na drugą (w wypadku przejęcia). Jeżeli jest to fuzja przez zawiązanie nowej spółki, powstaje nowy byt z jednoczesnym zakończeniem istnienia dotychczasowych spółek.

5. Rola wierzycieli i umowy z nimi

5.1. Sytuacja wierzycieli w procesie fuzji

Połączenie nie zmienia co do zasady charakteru wierzytelności – długi spółki przejmowanej obciążają podmiot powstały w wyniku fuzji bądź przejmujący (art. 494 § 1 K.s.h.). Wierzyciele mają prawo żądać, aby plan połączenia nie pogarszał w sposób nieuprawniony możliwości zaspokojenia roszczeń; w niektórych przypadkach, gdy połączenie znacznie pogarsza zdolność płatniczą, mogą wnosić sprzeciw.

5.2. Negocjacje aneksów do umów kredytowych

Jeżeli zadłużona spółka posiada znaczne zobowiązania wobec banków, konieczne bywa zawarcie aneksów do umów kredytowych, które odzwierciedlają nową sytuację prawną po połączeniu. Czasem banki stawiają warunki, m.in. żądając dodatkowych zabezpieczeń w spółce przejmującej lub ograniczeń co do dywidendy, by zagwarantować sobie możliwość egzekucji w razie niewywiązywania się z umów.

5.3. Układ z wierzycielami w ramach postępowania restrukturyzacyjnego

W wypadku, gdy spółka łączy się, będąc jednocześnie w postępowaniu restrukturyzacyjnym, zarządca lub dłużnik uzgadniają z sędzią-komisarzem i wierzycielami plan połączenia. Musi on harmonizować z warunkami układu, co wymaga precyzyjnych ustaleń co do przejęcia długów i zobowiązań – tak, aby wierzyciele nie czuli się poszkodowani zmianą struktury.

6. Studia przypadku – przykładowe scenariusze

6.1. Spółka dystrybucyjna z nadmiernym zadłużeniem

Spółka “FoodTrade” ma duże kłopoty, bo zobowiązania wobec dostawców sięgają kilkudziesięciu milionów zł, a spadające marże uniemożliwiają terminową spłatę faktur. Jednocześnie “FoodTrade” dysponuje wartościowym łańcuchem dystrybucji w segmencie FMCG, co jest łakomym kąskiem dla konkurencji – spółki “MarketPlus”. Aby przejąć ten potencjał, “MarketPlus” proponuje fuzję przez przejęcie (jako spółka przejmująca). W planie połączenia ustalono, że “MarketPlus” dokapitalizuje podmiot powstały z połączenia i ureguluje część długów wobec kluczowych wierzycieli “FoodTrade”. Tym samym udziałowcy “FoodTrade” stają się mniejszościowymi akcjonariuszami “MarketPlus”, a wierzyciele otrzymują płatności w ratach, gwarantowane majątkiem większej, rentownej firmy.

6.2. Przejęcie spółki transportowej w celu wejścia na rynek

Spółka “TransGlobal” (o silnej marce i sieci operacji w Europie Zachodniej) rozważa ekspansję do Europy Środkowej, lecz zamiast tworzyć nową spółkę od podstaw, przejmuje 100% udziałów zadłużonej “LogiStar sp. z o.o.”, która dysponuje koncesjami transportowymi na rynku polskim, lecz przestała radzić sobie z rosnącymi ratami leasingowymi na flotę. Inwestor wchodzi w przejęcie, dokapitalizuje “LogiStar” i negocjuje z leasingodawcami lepsze warunki spłat, w zamian otrzymuje przyczółek na lokalnym rynku i gotową infrastrukturę logistyczną.

7. Kontrowersje i zagrożenia prawne

7.1. Przerzucanie długów i czynności pauliańskie

W niektórych przypadkach, gdy fuzja lub przejęcie zadłużonej spółki jest przeprowadzone w sposób mający na celu uszczuplenie masy majątkowej dostępnej wierzycielom, można zetknąć się z zarzutami o działania na szkodę wierzycieli. Działania takie mogą zostać uznane za bezskuteczne (skarga pauliańska) bądź nawet ścigane karnie jako udaremnianie egzekucji. Kluczowe jest, aby transakcja była uczciwa co do ceny i zabezpieczenia wierzycieli.

7.2. Ograniczenia wynikające z prawa antymonopolowego

W razie łączenia czy przejmowania spółek z dużym udziałem rynkowym, potrzebna jest zgoda UOKiK na dokonanie koncentracji. Zadłużona spółka, mimo że w trudnej sytuacji finansowej, może kontrolować istotne segmenty rynku, zatem organ antymonopolowy musi uznać, że transakcja nie zaburza konkurencji.

7.3. Rozbieżności w interesach akcjonariuszy

Właściciele spółki zadłużonej mogą mieć inne oczekiwania co do wyceny i roli w strukturze połączonej niż inwestor przejmujący. Sprawę komplikuje też fakt, że wierzyciele mają prawo oczekiwać zaspokojenia roszczeń na warunkach korzystniejszych, gdy wchodzi do gry nowy kapitał. Niekiedy dochodzi do napięć i sporów korporacyjnych co do finalnego kształtu transakcji.

8. Rekomendacje de lege ferenda i perspektywy rynku

8.1. Upraszczanie przepisów łączeniowych

Część środowisk prawniczych postuluje dalsze upraszczanie procedury fuzji, szczególnie w kontekście spółek zadłużonych, aby przyspieszać proces oddłużenia i wzmocnić mechanizmy polubownego zaspokajania wierzycieli. Jednak równolegle należy chronić wierzycieli przed przenoszeniem majątku w ramach fuzji bez odpowiedniego ekwiwalentu.

8.2. Rozwój praktyk M&A w sferze restrukturyzacji

Coraz więcej wyspecjalizowanych funduszy i doradców koncentruje się na transakcjach nabycia i fuzji podmiotów w kryzysie finansowym. Niezbędne staje się zatem łączenie kompetencji z obszaru prawa upadłościowego, restrukturyzacyjnego i M&A, co przekłada się na profesjonalizację branży i powstawanie zaawansowanych strategii łączących.

8.3. Międzynarodowe standardy

Na świecie powszechne są przejęcia zadłużonych spółek przez fundusze typu distressed M&A. Rozwój podobnych trendów w Polsce może wspomóc przedsiębiorstwa w trudnej kondycji, zmierzając do bardziej efektywnych mechanizmów łączenia i integracji kapitałowej. Co istotne, organy nadzoru zwracają uwagę na przejrzystość, aby ograniczać nadużycia.

Fuzja a przejęcie zadłużonego przedsiębiorstwa to zagadnienie wysoce istotne w obszarze restrukturyzacji i działań M&A. Podczas gdy fuzja (połączenie) może prowadzić do zintegrowania majątków i długów w jednym bycie korporacyjnym, przejęcie (akwizycja) pozwala na zmianę kontroli właścicielskiej, pozostawiając zadłużoną spółkę jako odrębną osobę prawną. W obu wariantach istnieje potencjał na poprawę sytuacji finansowej przedsiębiorstwa i uchronienie go przed upadłością, zwłaszcza gdy w transakcję zaangażowany jest podmiot silny kapitałowo, gotów sfinansować spłatę wierzycieli lub zawrzeć ugodę w sprawie długów.

Niemniej struktury te wymagają rzetelnego przygotowania – w tym przeprowadzenia due diligence, wypracowania planu obsługi zadłużenia oraz przejrzystego porozumienia z wierzycielami. Osoby zastanawiające się nad tym, jak pozbyć się zadłużonej spółki poprzez jej fuzję bądź przejęcie, powinny mieć świadomość prawnych obowiązków informacyjnych, ewentualnych ograniczeń natury antymonopolowej i konieczności ochrony wierzycieli przed krzywdzącymi czynnościami.

Odpowiednio przeprowadzona transakcja może umożliwić wprowadzenie kapitału zewnętrznego, przeprowadzenie radykalnej restrukturyzacji i przywrócenie normalnego funkcjonowania spółki. Jednocześnie nieodpowiedzialne wykorzystywanie mechanizmów fuzji bądź przejęć w okresie przed upadłością może narazić uczestników na zarzut działań w zamiarze pokrzywdzenia wierzycieli i spowodować sankcje cywilne czy karne. Dlatego kluczowa jest profesjonalna analiza prawnicza i finansowa każdej planowanej transakcji, aby stworzyć sprawiedliwe, efektywne i zgodne z interesami wszystkich stron rozwiązanie