W ramach złożonych relacji między instytucjami finansowymi a kredytobiorcami pojawia się kluczowe pojęcie event of default, oznaczające katalog sytuacji, których wystąpienie umożliwia kredytodawcy uznanie, że doszło do istotnego naruszenia umowy kredytowej. Tego rodzaju klauzule, powszechnie występujące w umowach o finansowanie (w tym w kredytach, pożyczkach, emisjach obligacji czy innych instrumentach dłużnych), pełnią niebagatelną funkcję w obszarze zarządzania ryzykiem – z jednej strony zabezpieczają interes wierzyciela, a z drugiej mają za zadanie zdyscyplinować kredytobiorcę i zasygnalizować mu granice dopuszczalnych zachowań.

Z perspektywy praktyki gospodarczej i regulacyjnej, event of default można postrzegać jako zbiór zdarzeń lub zaniechań, po zajściu których kredytobiorca naraża się na natychmiastowe wypowiedzenie umowy kredytowej bądź na aktywowanie dodatkowych sankcji (np. żądania dodatkowych zabezpieczeń lub wzrostu oprocentowania). Proces ten nierzadko stoi w centrum sporów, zwłaszcza gdy zadłużone firmy – stając w obliczu narastających zaległości – szukają rozwiązań skrajnych i rozważają rozmaite scenariusze, w tym pojawiające się pytania jak pozbyć się zadłużonej spółki. Rozbudowane zapisy w umowie kredytowej potrafią bowiem zamknąć drogę do „ucieczki” od odpowiedzialności, skutecznie uniemożliwiając przeniesienie majątku spółki lub dokonanie radykalnych reorganizacji bez zgody wierzyciela.

I. Pojęcie event of default w kontekście umów finansowych

1. Zakres znaczeniowy

W sensie prawnym event of default określa grupę incydentów, które uprawniają kredytodawcę (najczęściej bank lub konsorcjum banków) do uznania, że kontrakt został naruszony w sposób fundamentalny. Nie ogranicza się to wyłącznie do braku terminowej obsługi zadłużenia. Zwykle w klauzulach event of default wskazuje się też m.in.:

• Przekroczenie określonych wskaźników finansowych,
• Zmianę struktury własnościowej (tzw. change of control) bez zgody wierzyciela,
• Utrudnianie inspekcji czy audytów przewidzianych w umowie,
• Wszczęcie względem kredytobiorcy postępowania upadłościowego czy restrukturyzacyjnego,
• Stwierdzenie nadużyć w sprawozdaniach finansowych.
  
  

W istocie, każdy z tych elementów – jeśli zaistnieje i nie zostanie usunięty w określonym terminie, może uprawniać bank do wypowiedzenia kredytu ze skutkiem natychmiastowym.

2. Specyfika polskich i międzynarodowych praktyk

Polskie prawo bankowe (szczególnie art. 75 Prawa bankowego) ustanawia ogólne zasady wypowiedzenia umowy kredytowej, choć w znacznym stopniu szczegóły wynikają z umowy. W krajach anglosaskich i w kontraktach opartych na prawie obcym (np. w transakcjach międzynarodowych) klauzule event of default są często bardzo rozbudowane i precyzyjnie opisują moment, w którym obowiązek spłaty staje się natychmiast wymagalny. Dla wielu polskich spółek, zwłaszcza aktywnych na rynku międzynarodowym, stosowanie tego typu konstrukcji staje się codziennością.

II. Typowe zdarzenia w katalogu event of default

1. Niewywiązanie się z płatności

Kluczowe i najbardziej oczywiste zdarzenie polega na niespłaceniu rat kapitałowych bądź odsetkowych w określonym terminie. Nierzadko banki dają niewielki „grace period” (kilka bądź kilkanaście dni) na nadrobienie zaległości, jednak dłuższe opóźnienie prowadzi do uruchomienia postanowień event of default. Skutek bywa daleko idący: bank kieruje wypowiedzenie kredytu, a jeśli dłużnik nie odda całej należnej kwoty, może ruszyć postępowanie egzekucyjne.

2. Zmiana kontroli i struktury właścicielskiej

Dla kredytodawcy istotne jest, kto sprawuje realną kontrolę nad przedsiębiorstwem. Stąd w umowach pojawia się warunek, że zmiana udziałowców większościowych (change of control) bez pisemnej zgody banku automatycznie stanowi naruszenie umowy. Jeśli właściciele próbują uniknąć problemu z zadłużeniem, np. zbywając udziały na rzecz nowego inwestora lub usiłując wdrożyć metodę jak pozbyć się zadłużonej spółki, klauzula ta daje wierzycielowi prawo zaingerowania w transakcję. Może to przyjąć formę natychmiastowej wymagalności długu w przypadku dokonania transakcji sprzedaży udziałów wbrew warunkom kontraktu.

3. Zadłużenie i cross-default

Częstym rozwiązaniem jest wprowadzenie do umowy kredytowej klauzuli cross-default, oznaczającej, że jeżeli spółka naruszy inne zobowiązania finansowe (np. wobec innego banku, obligatariuszy, leasingodawcy) i tam dojdzie do wypowiedzenia bądź egzekucji, to taki stan rzeczy zostaje uznany za event of default w także umowie z bankiem. Dla wierzyciela to sygnał, że kondycja dłużnika realnie się pogorszyła, a pozostawienie aktualnej umowy w mocy byłoby zbyt ryzykowne.

4. Pogorszenie sytuacji finansowej i wskaźniki

Umowne „kowenanty finansowe” (np. wskaźnik zadłużenie/EBITDA, relacja kapitału własnego do pasywów itp.) stają się częstym instrumentem. Jeśli spółka nie osiągnie zakładanego poziomu przychodu lub jej zadłużenie przekroczy ustalony pułap, bank uznaje, że nastąpiło naruszenie warunków. Nie musi to natychmiast oznaczać wypowiedzenia, ale bank zyskuje uprawnienie do żądania dodatkowych zabezpieczeń bądź restrukturyzacji spłaty.

5. Postępowanie upadłościowe lub restrukturyzacyjne

Wystąpienie formalnego wniosku o upadłość, sanację, układ czy inne postępowanie mające na celu oddłużenie przedsiębiorstwa najczęściej stanowi automatyczne event of default. Kredytodawca wychodzi z założenia, że spółka nie jest już w normalnym obrocie gospodarczym, a jej zdolność do spłaty zadłużenia będzie ograniczona działaniem przepisów prawa upadłościowego bądź restrukturyzacyjnego.

III. Skutki wystąpienia event of default dla stron umowy kredytowej

1. Możliwość wypowiedzenia kredytu

Najważniejszym efektem jest uprawnienie banku do natychmiastowego wypowiedzenia kredytu i postawienia całości zadłużenia w stan wymagalności. Oznacza to, że z dniem upływu terminu wypowiedzenia (zwykle 30 dni, choć w niektórych sytuacjach bywa krótszy) spółka jest zobowiązana zwrócić cały pozostały kapitał wraz z naliczonymi odsetkami i innymi kosztami. Jeśli nie dysponuje wystarczającymi środkami, bank może uruchomić zabezpieczenia, np. zastaw rejestrowy, hipotekę, poręczenie czy przejęcie wierzytelności – w zależności od konstrukcji umowy.

2. Przyśpieszona egzekucja i konsekwencje

W momencie, gdy wierzyciel ogłasza event of default, w praktyce często dochodzi do drastycznej reakcji na rynku. Kontrahenci spółki zaczynają obawiać się o jej wypłacalność, pracownicy odczuwają presję, a reputacja na rynku kredytowym ulega pogorszeniu. Może to prowadzić do formalnego skierowania sprawy do egzekucji bądź wymuszenia działań mających na celu pokrycie zadłużeń z majątku spółki. Jeśli w skład tego majątku wchodzą kluczowe środki produkcji, konsekwencje bywają równoznaczne z paraliżem działalności operacyjnej.

3. Potencjalna restrukturyzacja i negocjacje

Niejednokrotnie banki, mimo formalnej możliwości wyegzekwowania długu natychmiast, preferują negocjacje restrukturyzacyjne. W praktyce klauzula event of default jest m.in. dźwignią, za pomocą której wierzyciel może wywrzeć nacisk na zarząd dłużnika, aby dokonał określonych cięć kosztów, wzmocnił kapitał czy dokonał innych reorganizacji. Bywa to korzystne i dla banku (minimalizuje straty w razie upadłości) i dla spółki (zachowuje szansę na kontynuowanie działalności).

IV. Jak event of default zapobiega próbom „ucieczki” z długiem

W niektórych przypadkach pojawiają się sygnały, że zarząd spółki szuka metod jak pozbyć się zadłużonej spółki, przenosząc jej aktywa do innego podmiotu, albo dokonując transakcji na szkodę wierzycieli. Dzięki klauzulom event of default, wierzyciele mogą ściśle kontrolować takie ryzyko. W szczególności:

1. Kowenanty dotyczące transferu aktywów – zabraniają spółce sprzedaży majątku powyżej określonej wartości bez zgody banku, co chroni przed opróżnieniem spółki z kluczowych aktywów.
2. Zasady zachowania kapitału – spółka nie może wypłacać dywidend, wypłacając je w chwili głębokiego zadłużenia, bo to stanowiłoby naruszenie, dając wierzycielowi prawo wypowiedzenia.
3. Klauzula cross-default – gdy spółka usiłuje przerzucić zobowiązania na podmiot zależny, wówczas jej własne naruszenia gdzie indziej wpływają na umowę główną i mogą prowadzić do aktywacji event of default.
   
   

Wszystko to minimalizuje możliwość „ukrywania” długu czy unikania odpowiedzialności przez sprzedanie udziałów na niejasnych zasadach. Dzięki temu wierzyciel nie jest zaskakiwany nagłą zmianą kontrolera spółki bądź przeniesieniem jej siedziby do rzekomo korzystniejszej jurysdykcji.

V. Przykład zastosowania klauzuli event of default

Załóżmy, że TechSolutions sp. z o.o. zawarła umowę kredytową na 20 mln zł z bankiem. W umowie przewidziano kilka wymogów, w tym:

• niewywiązanie się z płatności co najmniej 60 dni opóźnienia,
• zawarcie przez spółkę innej umowy finansowania powyżej 2 mln zł bez powiadomienia banku,
• zmiana właścicieli większości udziałów bez zgody banku,
• wszczęcie postępowania egzekucyjnego na kwotę przekraczającą 1 mln zł.

Rok później spółka zaczyna mieć trudności na rynku i zalega z ratą kapitałową o 70 dni. Bank stwierdza event of default i występuje do zarządu z wezwaniem do spłaty w terminie 14 dni. Spółka zdołała zapłacić część zaległości, ale nie wszystko, więc bank, dochowując formalności, składa oświadczenie o wypowiedzeniu kredytu ze skutkiem natychmiastowym. TechSolutions nie dysponuje środkami na pełną spłatę; bank uruchamia więc zastaw na maszynach produkcyjnych. Finalnie spółka stoi na skraju upadłości, chyba że zainicjuje negocjacje restrukturyzacyjne.

VI. Wnioski końcowe

Event of default (zdarzenie skutkujące naruszeniem umowy kredytowej) stanowi jeden z fundamentów współczesnych umów finansowych, chroniąc banki i pozostałych wierzycieli przed niekontrolowanym pogłębianiem się problemów dłużnika. Jest to kategoria umowna, zwykle szeroko definiowana i obejmująca zarówno typowe naruszenia terminów spłat, jak i zdarzenia o charakterze organizacyjnym czy rynkowym (zmiana kontroli, spadek wskaźników finansowych). Skutek wystąpienia event of default może być natychmiastowy i dotkliwy dla zadłużonego przedsiębiorstwa: to prawo wierzyciela do wypowiedzenia umowy i skierowania roszczeń do egzekucji bądź wymuszania restrukturyzacji.

W praktyce gospodarczej przekłada się to na konkretne implikacje dla firm, zwłaszcza tych o podwyższonym ryzyku zadłużenia. Zarząd zawsze powinien starannie przeanalizować, jakie zdarzenia zawarto w klauzulach event of default, i wziąć to pod uwagę przy wszelkich decyzjach – w tym przy potencjalnych posunięciach w rodzaju jak pozbyć się zadłużonej spółki, bowiem niekontrolowana zmiana właścicieli, przeniesienie aktywów czy ignorowanie zobowiązań może mechanicznie aktywować prawo banku do natychmiastowej windykacji. Tym samym klauzule te funkcjonują jako ważny element samodyscypliny rynku kredytowego, chroniąc kapitał wierzycieli i wymuszając odpowiedzialne zarządzanie finansami po stronie dłużników.