Wśród regulacji Unii Europejskiej, które wywierają kluczowy wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstw w sytuacjach nadmiernego zadłużenia i związanej z nim niewypłacalności, szczególną rolę pełni EU Insolvency Regulation. Pod tą nazwą kryje się rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/848 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego (ze zmianami), które zastąpiło wcześniejsze rozporządzenie nr 1346/2000. Nowe przepisy mają zapewnić efektywne i skoordynowane zarządzanie postępowaniami insolwencyjnymi w obrębie państw członkowskich, gwarantując spójność i jednolite standardy rozwiązywania problemów związanych z transgraniczną niewypłacalnością.

Dzięki temu dokumentowi osoby prowadzące przedsiębiorstwo działające w różnych jurysdykcjach Wspólnoty, w tym przedsiębiorstwa poszukujące strategii, jak pozbyć się zadłużonej spółki w sposób możliwie bezpieczny, zyskują unormowane zasady rozstrzygania sytuacji niewypłacalności, które nie kolidują z krajowymi regulacjami prawnymi. Rozporządzenie ma również na celu ochronę wierzycieli i dłużników przed niespójnymi orzeczeniami sądowymi, eliminując powielanie czy konkurowanie postępowań upadłościowych w kilku państwach członkowskich naraz.

I. Zarys i cele unijnej regulacji dotyczącej upadłości

1. Tło historyczne i ewolucja przepisów

Pierwotne rozporządzenie Rady (WE) nr 1346/2000 w sprawie postępowania upadłościowego wprowadziło mechanizmy koordynacji w zakresie międzynarodowej niewypłacalności, ale z czasem ujawniły się jego niedostatki. Dlatego w 2015 r. uchwalono rozporządzenie (UE) 2015/848, aby dostosować przepisy do realiów wielokrotnie bardziej złożonego rynku unijnego. Zreformowana wersja uwzględniła doświadczenia praktyków, którzy stykali się z trudnościami w określeniu właściwości sądu, ustalaniu miejsca prowadzenia głównego postępowania czy rozstrzyganiu konfliktów między różnymi jurysdykcjami.

2. Cele i zakres zastosowania

Rozporządzenie ma ułatwiać:

• Określenie właściwości międzynarodowej sądów, które mają przeprowadzić główne postępowanie upadłościowe,
• Uznawanie i wykonywanie orzeczeń wydawanych przez te sądy na terytorium całej Unii,
• Skoordynowanie postępowań głównych i wtórnych, aby uniknąć rozproszonych działań windykacyjnych w kilku krajach,
• Zwiększenie efektywności postępowań i zapewnienie maksymalnego zaspokojenia wierzycieli, niezależnie od tego, gdzie znajdują się majątek i dłużnik.
  
  

Zgodnie z art. 1 rozporządzenia, regulacja dotyczy postępowań opartych na prawie niewypłacalności, które powodują częściowe lub całkowite przejęcie majątku dłużnika i wyznaczenie zarządcy albo likwidatora. W praktyce są to postępowania upadłościowe i restrukturyzacyjne, wpisane do załącznika A rozporządzenia.

II. Pojęcie COMI – centrum interesów życiowych dłużnika

1. Zasada głównego postępowania

Sednem EU Insolvency Regulation jest przyjęcie koncepcji COMI (Centre of Main Interests), tj. centrum podstawowych interesów gospodarczych dłużnika, które determinuje właściwość sądu i prawo państwa członkowskiego w sprawie głównego postępowania. Oznacza to, że przedsiębiorstwo uznawane jest za niewypłacalne zasadniczo tam, gdzie prowadzi główną działalność gospodarczą (siedziba lub faktyczne centrum zarządzania).

Jeżeli spółka prowadzi prace w kilku państwach, zdefiniowanie jej COMI może być problematyczne. Rozporządzenie zakłada domniemanie, że COMI spółki to państwo członkowskie, w którym znajduje się jej statutowa siedziba, ale w praktyce to domniemanie można obalić, wykazując, że faktyczne centrum zarządzania, księgowość, główny personel i decyzyjność koncentrują się w innym kraju.

2. Postępowania wtórne i konsekwencje

Po ustaleniu, gdzie jest COMI, w tym państwie prowadzone jest główne postępowanie upadłościowe. Jednocześnie w innym państwie, w którym dłużnik posiada znaczący majątek lub prowadzi działalność (ale nie jest to COMI), może zostać wszczęte postępowanie wtórne, ograniczone do tego majątku. Mechanizm ten chroni lokalnych wierzycieli i pozwala im na włączenie się do dyskusji o spłacie długów – ale bez zaburzania spójności głównego postępowania.

III. Skutki rozporządzenia na tle poszczególnych państw członkowskich

1. Uznawanie orzeczeń i wzajemne zaufanie

Przepisy rozporządzenia zapewniają automatyczne uznawanie wszczęcia postępowania upadłościowego lub restrukturyzacyjnego w pozostałych krajach Unii (z wyłączeniem Danii). Skutkuje to tym, że postanowienie o ogłoszeniu upadłości wydane przez sąd w państwie COMI jest skuteczne we wszystkich państwach członkowskich, bez potrzeby osobnego postępowania legalizacyjnego. Ma to niebagatelne znaczenie dla zabezpieczania mienia i uniemożliwiania dłużnikowi jego przenoszenia do innego kraju celem utrudnienia egzekucji.

2. Znaczenie w praktyce restrukturyzacyjnej

Unijne przepisy usuwają wiele barier w zakresie występowania sporów o jurysdykcję, co w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo pragnie przejść formalną rehabilitację, zapobiega próbom przenoszenia siedziby do innego państwa tylko po to, by skorzystać z bardziej sprzyjających regulacji – lub odwrotnie, by opóźniać działania wierzycieli. Odpowiednia definicja COMI chroni wierzycieli przed nadużywaniem forum shopping, a przedsiębiorcom daje pewność, jakie prawo i jaki sąd będą właściwe w razie upadłości.

IV. Jak rozporządzenie wpływa na zadłużone spółki

1. Poprawa przejrzystości w zakresie upadłości transgranicznej

EU Insolvency Regulation sprawia, że zadłużone spółki, prowadzące działalność w wielu krajach UE, nie mogą dążyć do sytuacji chaosu: wniosek o upadłość w jednym państwie wywołuje skutki we wszystkich pozostałych, ułatwiając wierzycielom dochodzenie roszczeń oraz zapobiegając pochopnym poszukiwaniom metod jak pozbyć się zadłużonej spółki w niejasny sposób. Z perspektywy wspólników i zarządów to pewna niedogodność, bo zmniejsza możliwości „ucieczki” z jurysdykcji, w której faktycznie prowadzona jest działalność, ale jednocześnie zapewnia przejrzystość i zmniejszenie ryzyka dublowania postępowań.

2. Większa ochrona wierzycieli i ograniczenie forum shopping

Z perspektywy wierzycieli rozporządzenie korzystnie wpływa na pewność i skuteczność odzyskiwania należności. Ustalenie COMI i zasada jednolitego postępowania głównego dają realną szansę na spójną organizację masy upadłości oraz uniknięcie sytuacji, w której dłużnik przenosi się do innego państwa celem uzyskania bardziej przychylnego reżimu upadłościowego (tzw. forum shopping). Rozporządzenie stanowi, że takie przenoszenie siedziby w krótkim okresie przed złożeniem wniosku może nie być skuteczne, jeżeli faktyczne centrum interesów gospodarczych pozostaje w innym miejscu.

3. Sprzyjanie drugiej szansie dla przedsiębiorstw

Przepisy unijne, zwłaszcza w kontekście nurtu „rescue culture”, zachęcają państwa członkowskie do tworzenia w ramach swojego prawa upadłościowego rozwiązań sprzyjających restrukturyzacji. Unia kładzie nacisk na to, aby przedsiębiorstwa miały możliwość kontynuowania działalności, jeśli jest to realne, i spłaty wierzycieli w większym stopniu, niż przy likwidacji. Stąd też postępowania restrukturyzacyjne zyskują priorytet nawet w kontekście transgranicznym, o ile istnieje perspektywa przywrócenia dłużnika do normalnego funkcjonowania.

V. Przykład wykorzystania EU Insolvency Regulation

Załóżmy, że TechGreen sp. z o.o. (zarejestrowana w Polsce) zarządza kilkoma spółkami zależnymi w Niemczech i Francji, a jej główni klienci rezydują w Czechach. Spółka popada w kryzys finansowy z uwagi na gwałtowny spadek popytu i wzrastające koszty surowców. Wierzyciele z różnych państw zaczynają dochodzić należności. Aby uniknąć sytuacji, w której spółka TechGreen przenosi siedzibę np. do Luksemburga tylko po to, by ubiegać się o bardziej korzystne prawo upadłościowe (co jest przejawem forum shopping), EU Insolvency Regulation określa, że decydujące jest faktyczne COMI spółki – tj. Polska, jeśli tam zlokalizowano główne biuro zarządu, tam koncentruje się administracja i tam zapadają decyzje.

Gdy polski sąd ogłasza główne postępowanie upadłościowe (lub sanacyjne), to automatycznie jest ono uznawane w Niemczech, Francji i Czechach. Odpowiedzialny syndyk ma prawo zarządzać aktywami TechGreen i jej spółek zależnych przy uwzględnieniu przepisów rozporządzenia. Wierzyciele niemieccy czy francuscy nie muszą wszczynać osobnych postępowań upadłościowych, choć mogą wystąpić wtórne (secondary) postępowania w krajach, gdzie spółka posiada duże oddziały. Cały proces jest jednak koordynowany pod auspicjami głównego sądu upadłościowego w Polsce.

VI. Jak EU Insolvency Regulation wpływa na pomysły „jak pozbyć się zadłużonej spółki”

W realiach transgranicznych – gdzie firma działa w kilku państwach członkowskich Unii – możliwość niewłaściwego wykorzystania lokalnych regulacji do unikania roszczeń wierzycieli jest istotnie ograniczona przez rozporządzenie. Jeśli przedsiębiorca chciałby np. przenieść siedzibę do państwa o mniej surowych przepisach, aby pozbyć się zadłużonej spółki, Unia wprowadza mechanizmy:

1. Domniemanie COMI: przeniesienie siedziby statutowej w ciągu 3 miesięcy przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania może być poddane wnikliwej analizie, by sprawdzić, czy centrum decyzji faktycznie zmieniło się, czy to tylko manewr formalny.
2. Przejrzystość: wierzyciele mogą w każdym kraju członkowskim zgłaszać roszczenia w głównym postępowaniu upadłościowym i liczyć na uznanie.
3. Koordynacja i wymiana informacji: organy upadłościowe różnych państw muszą się komunikować, co zapobiega ukrywaniu składników majątkowych za granicą.
   
   

Tym samym, plany „ucieczki” z długiem (czasem pojawiające się jako pomysły w formułach jak pozbyć się zadłużonej spółki) są skrajnie utrudnione, ponieważ rozporządzenie chroni przed manipulacjami i zapewnia scentralizowane prowadzenie postępowania, co służy sprawiedliwemu traktowaniu wierzycieli w wymiarze ogólnoeuropejskim.

VII. Wnioski końcowe

EU Insolvency Regulation (europejskie rozporządzenie w sprawie upadłości) pełni niebagatelną rolę w kształtowaniu scentralizowanego, harmonijnego podejścia do transgranicznej niewypłacalności w Unii Europejskiej. Dzięki definicji COMI, wskazówkom odnośnie do właściwości sądowej i zasadom uznawania orzeczeń, rozporządzenie zapobiega rozdźwiękowi i fragmentarycznemu prowadzeniu postępowań w różnych krajach. Ponadto, instytucjonalizuje ono mechanizmy ochrony wierzycieli, ograniczając możliwości dłużników do nadużywania przepisów i sztucznego przenoszenia aktywów.

Dla przedsiębiorstw prowadzących działalność w wielu państwach członkowskich oznacza to konieczność rzetelnego analizowania, gdzie ulokowane jest faktycznie ich centrum interesów gospodarczych. W razie podjęcia decyzji o oddłużaniu czy upadłości, pojawia się transparentny, spójny tryb, który musi zostać zrealizowany w zgodzie z unijnymi standardami. Uniemożliwia to równocześnie dłużnikom swobodne szukanie drogi na skróty, które interpretowane byłoby de facto jako jak pozbyć się zadłużonej spółki, bez uwzględnienia interesu wierzycieli.

Ostatecznie rozporządzenie promuje sprawiedliwsze, bardziej uporządkowane procesy upadłościowe i restrukturyzacyjne, zwiększając zaufanie do jednolitego rynku UE. Zarówno dla spółek w trudnej kondycji finansowej, jak i ich wierzycieli, przepisy zapewniają fundament pewności prawa i chronią przed chaosem forum shopping. Przy bardzo skomplikowanych przypadkach niewypłacalności, główne i wtórne postępowanie upadłościowe pozostają jednocześnie w dialogu, lecz zawsze w duchu koordynacji, co stanowi faktyczną korzyść dla wszystkich stron postępowań restrukturyzacyjnych na terenie Unii Europejskiej