Brak płynności finansowej jest zjawiskiem ekonomiczno-prawnym polegającym na niemożności bieżącego regulowania wymagalnych zobowiązań pieniężnych przez przedsiębiorstwo w określonych terminach. Stan ten oznacza utratę zdolności podmiotu gospodarczego do terminowego pokrywania długów wobec wierzycieli, wynikających z różnorodnych stosunków prawnych, w szczególności z tytułu umów zawieranych w obrocie handlowym, zobowiązań publicznoprawnych czy wynikających z orzeczeń sądowych. W praktyce gospodarczej podmioty, których sytuacja finansowa jest trwale niewystarczająca do pokrywania bieżących zobowiązań, kwalifikowane są często jako „zadłużona spółka”.

Prawną konsekwencją braku płynności finansowej może być powstanie stanu niewypłacalności w rozumieniu art. 11 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, który wskazuje, iż dłużnik staje się niewypłacalny, gdy trwale utracił zdolność do regulowania wymagalnych zobowiązań pieniężnych. W przypadku przedsiębiorstw, w tym szczególnie spółek prawa handlowego, utrata płynności finansowej wiąże się z poważnymi konsekwencjami prawnymi, włącznie z koniecznością wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego lub upadłościowego. Warto przy tym zaznaczyć, iż terminowa identyfikacja zagrożeń dla płynności oraz podjęcie działań naprawczych może skutecznie zapobiec negatywnym konsekwencjom wynikającym z trwałej utraty wypłacalności.

Analiza problemów związanych z brakiem płynności finansowej obejmuje przede wszystkim ocenę wskaźników finansowych, takich jak wskaźnik bieżącej płynności (current ratio), wskaźnik szybkiej płynności (quick ratio) oraz wskaźnik natychmiastowej płynności (cash ratio). Niekorzystny poziom tych wskaźników jest sygnałem ostrzegawczym świadczącym o poważnym zagrożeniu dla kontynuacji działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. W praktyce obrotu gospodarczego podmioty charakteryzujące się długotrwałym brakiem płynności finansowej i wysokim poziomem zadłużenia określane są często mianem zadłużonej spółki, a ich sytuacja wymaga natychmiastowych działań o charakterze restrukturyzacyjnym bądź sanacyjnym.

Przyczyny braku płynności finansowej przedsiębiorstw są zróżnicowane. Mogą one wynikać z błędów zarządczych, takich jak niewłaściwa polityka kredytowa, nieadekwatna struktura kosztów operacyjnych, nieodpowiedzialne zarządzanie zapasami lub nadmierne zadłużenie. Niekiedy utrata płynności jest efektem czynników zewnętrznych, niezależnych od działań spółki, takich jak kryzysy gospodarcze, zmiany legislacyjne, czy trudności finansowe kluczowych kontrahentów. Niezależnie od źródeł problemu, w każdym przypadku konieczne jest podjęcie zdecydowanych działań prawno-finansowych mających na celu przywrócenie zdolności płatniczej.

Konsekwencje prawne utraty płynności finansowej mogą być daleko idące, obejmując odpowiedzialność członków zarządu za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie, zgodnie z art. 21 ustawy Prawo upadłościowe oraz odpowiedzialność osobistą członków zarządu za zobowiązania spółki na podstawie art. 299 Kodeksu spółek handlowych w odniesieniu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub art. 116 Ordynacji podatkowej w zakresie zobowiązań podatkowych. Brak terminowego reagowania na kryzys płynnościowy zwiększa zatem ryzyko odpowiedzialności osobistej członków zarządu, które może dotknąć także ich majątku osobistego.

W obliczu poważnego zagrożenia płynności finansowej zadłużona spółka powinna rozważyć niezwłoczne wdrożenie działań restrukturyzacyjnych, które mogą przyjąć formę zarówno restrukturyzacji pozasądowej (dobrowolnej), jak i sądowej, przewidzianej ustawą z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne. W ramach restrukturyzacji możliwe są negocjacje z wierzycielami dotyczące prolongaty terminów płatności, redukcji zadłużenia (bonifikaty wierzytelności), zmiany warunków finansowania, a nawet konwersji zobowiązań na udziały lub akcje, co może stanowić szansę na odzyskanie przez przedsiębiorstwo stabilności finansowej i uniknięcie konieczności ogłoszenia upadłości.

Z punktu widzenia prawa cywilnego, brak płynności finansowej może skutkować wszczęciem egzekucji komorniczej przeciwko przedsiębiorstwu, co pociąga za sobą możliwość zajęcia rachunków bankowych, nieruchomości, ruchomości oraz wierzytelności należących do spółki. Stan ten może skutecznie uniemożliwić dalsze prowadzenie działalności gospodarczej, prowadząc do dalszej eskalacji zadłużenia oraz pogłębienia kryzysu finansowego spółki.

Jednocześnie przedsiębiorstwo będące w sytuacji określanej jako zadłużona spółka może stać się przedmiotem zainteresowania ze strony inwestorów, którzy specjalizują się w nabywaniu podmiotów znajdujących się w trudnej sytuacji ekonomicznej. Profesjonalni inwestorzy mogą dostrzegać w spółkach o problemach płynnościowych okazję do efektywnej restrukturyzacji, co może pozwolić na odzyskanie ich wartości gospodarczej. W takiej sytuacji podjęcie negocjacji z potencjalnym inwestorem może być strategicznym rozwiązaniem umożliwiającym uniknięcie likwidacji działalności i pozwalającym na pozyskanie niezbędnego kapitału obrotowego do dalszego funkcjonowania.

Podsumowując, brak płynności finansowej jest stanem krytycznym dla każdego przedsiębiorstwa, a szczególnie dla podmiotów określanych jako zadłużona spółka. Terminowa identyfikacja problemów płynnościowych oraz szybkie wdrożenie działań naprawczych, w tym restrukturyzacyjnych, jest kluczowym elementem strategii oddłużeniowej oraz zabezpieczenia majątku przedsiębiorstwa przed egzekucją i likwidacją. W praktyce prawniczej i gospodarczej kluczowe znaczenie mają zarówno prawidłowe działania zarządu podejmowane z należytą starannością, jak również dostępne instrumenty prawne pozwalające na efektywne oddłużenie przedsiębiorstwa, co pozwala nie tylko uniknąć upadłości, ale także zapewnić możliwość dalszego funkcjonowania zadłużonej spółki na rynku gospodarczym