Blokada rachunku bankowego jest środkiem egzekucyjnym, regulowanym w szczególności przepisami ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (dalej: KPC), mającym na celu skuteczne dochodzenie roszczeń pieniężnych od dłużnika przez wierzyciela. Polega ona na zajęciu środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym dłużnika, w wyniku czego ten ostatni zostaje pozbawiony możliwości swobodnego dysponowania tymi środkami do wysokości zajętej kwoty, co wywołuje poważne konsekwencje dla bieżącego funkcjonowania przedsiębiorstwa. W praktyce gospodarczej sytuacja ta szczególnie często dotyka podmioty określane mianem „zadłużona spółka”, które ze względu na trudną kondycję finansową nie realizują terminowo swoich zobowiązań wobec kontrahentów, banków, czy organów podatkowych.

Zgodnie z przepisami KPC, w szczególności art. 889 i następnych, blokada rachunku bankowego następuje w drodze zajęcia wierzytelności pieniężnej dłużnika prowadzonej przez bank. Czynności tej dokonuje komornik sądowy na podstawie tytułu wykonawczego wydanego przez sąd, który stanowi prawomocny wyrok, nakaz zapłaty, ugoda sądowa lub akt notarialny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. W praktyce proces ten rozpoczyna się od złożenia przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego do komornika, który następnie kieruje do banku dłużnika zawiadomienie o zajęciu rachunku bankowego wraz z nakazem przekazania środków pieniężnych na rachunek komornika lub bezpośrednio na rachunek wierzyciela.

Należy zaznaczyć, iż zajęcie rachunku bankowego jest środkiem o charakterze egzekucyjnym o dużej skuteczności i szybkości działania, z uwagi na obowiązek banku natychmiastowego zablokowania środków zgromadzonych na rachunku bankowym dłużnika oraz przekazywania kwot wskazanych w zawiadomieniu organowi egzekucyjnemu. Zgodnie z art. 889 § 1 KPC bank zobowiązany jest do przekazania komornikowi informacji o stanie rachunku oraz do niedokonywania wypłat zajętych środków aż do wysokości zajętej kwoty. Warto przy tym zauważyć, że zgodnie z art. 890 § 1 KPC, zajęcie rachunku bankowego obejmuje środki znajdujące się na rachunku w dniu zajęcia oraz te, które wpłyną na rachunek w przyszłości, aż do wysokości zadłużenia wskazanego w tytule wykonawczym.

W przypadku, gdy przedmiotem egzekucji jest zadłużona spółka, skutki zajęcia rachunku bankowego mogą być szczególnie dotkliwe, gdyż mogą prowadzić do całkowitego zablokowania działalności operacyjnej przedsiębiorstwa, uniemożliwiając regulowanie bieżących zobowiązań, takich jak wypłaty wynagrodzeń dla pracowników, zapłaty należności publicznoprawnych czy realizację zobowiązań wobec kontrahentów. W efekcie może to doprowadzić do dalszego pogłębienia kryzysu finansowego spółki, utraty zaufania ze strony kontrahentów i wierzycieli oraz eskalacji dalszych działań egzekucyjnych, w tym nawet wniosków o ogłoszenie upadłości przedsiębiorstwa.

Spółka, której rachunek bankowy został zajęty przez komornika, posiada określone prawem możliwości obrony, do których należy zaliczyć przede wszystkim złożenie skargi na czynności komornika (art. 767 KPC) w sytuacji, gdy zajęcie dokonane zostało niezgodnie z prawem, np. bez istnienia ważnego tytułu wykonawczego lub z naruszeniem zasad współmierności. Dodatkowo, zarząd zadłużonej spółki może podjąć działania zmierzające do negocjacji z wierzycielem, mające na celu zawarcie porozumienia restrukturyzacyjnego lub układu sądowego, co może skutkować wycofaniem wniosku egzekucyjnego lub ograniczeniem zajęcia wyłącznie do części środków zgromadzonych na rachunku.

W przypadku, gdy działania egzekucyjne prowadzą do istotnego zagrożenia dla dalszego funkcjonowania zadłużonej spółki, możliwe jest podjęcie działań prawnych o charakterze restrukturyzacyjnym. Spółka może wówczas wystąpić z wnioskiem o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego – na przykład postępowania układowego lub sanacyjnego – co zgodnie z przepisami ustawy z dnia 15 maja 2015 roku Prawo restrukturyzacyjne może skutkować zawieszeniem prowadzonych postępowań egzekucyjnych i odblokowaniem rachunku bankowego, o ile zostaną spełnione przesłanki prawne wskazane w tejże ustawie.

Na rynku gospodarczym spotkać można także sytuacje, w których pojawiają się podmioty zainteresowane przejęciem zadłużonych przedsiębiorstw, dostrzegające wartość inwestycyjną w trudnych sytuacjach finansowych. Profesjonalni inwestorzy, analizując sytuację spółek w kryzysie finansowym, biorą pod uwagę między innymi stan ich zobowiązań, w tym zajęcia komornicze rachunków bankowych. Dla takich inwestorów hasło „kupię zadłużoną spółkę” może stanowić element strategii inwestycyjnej, gdyż zakup spółki zadłużonej może być korzystną decyzją biznesową, pod warunkiem przeprowadzenia szczegółowego audytu (due diligence) oraz dokładnej oceny skali możliwej restrukturyzacji długu.

Podsumowując, blokada rachunku bankowego przez komornika jest istotnym środkiem egzekucyjnym o daleko idących konsekwencjach dla przedsiębiorstw, zwłaszcza tych określanych jako zadłużona spółka. Dlatego też tak ważne jest, by zarządy przedsiębiorstw miały pełną świadomość zarówno konsekwencji prawnych i finansowych takiego działania, jak i dostępnych możliwości ochrony interesów firmy, w tym negocjacji z wierzycielami, procedur restrukturyzacyjnych lub poszukiwania inwestorów zainteresowanych przejęciem udziałów, co może umożliwić uniknięcie całkowitej likwidacji działalności gospodarczej. W tym kontekście odpowiednio szybka reakcja i podejmowanie działań naprawczych jest niezbędnym elementem skutecznego zarządzania przedsiębiorstwem znajdującym się w trudnej sytuacji finansowej, w celu przywrócenia jego zdolności płatniczej, zapewnienia dalszego funkcjonowania oraz uniknięcia całkowitej utraty kontroli nad jego majątkiem