Biegły ds. restrukturyzacji to wyspecjalizowany ekspert, którego rola w procesach oddłużeniowych przedsiębiorstwa może okazać się kluczowa zarówno dla sukcesu postępowania restrukturyzacyjnego, jak i dla ochrony interesów wszystkich uczestników obrotu. W ramach Wielkiej Encyklopedii Oddłużania Dla Firm wskazujemy, że biegły taki – dysponujący odpowiednimi uprawnieniami i wiedzą z zakresu prawa gospodarczego, finansów oraz zarządzania – bywa nieocenionym wsparciem w przypadku poważnych trudności płynnościowych, groźby niewypłacalności czy rozważań dotyczących różnorodnych metod radzenia sobie z nadmiernym zadłużeniem. Nawet w sytuacjach tak skrajnych, że zarząd rozmyśla nad krokami w stylu jak pozbyć się zadłużonej spółki, biegły ds. restrukturyzacji potrafi zaproponować rozwiązania zmierzające do polubownego, zarazem najbardziej efektywnego scenariusza ochrony majątku, miejsc pracy oraz roszczeń wierzycieli.

1. Pojęcie i kwalifikacje biegłego ds. restrukturyzacji

Tytuł „biegły ds. restrukturyzacji” nie jest nazwą zastrzeżoną przez polski porządek prawny, w przeciwieństwie np. do doradcy restrukturyzacyjnego czy biegłego rewidenta. W praktyce obrotu jednak przyjmuje się, że biegłym w tej dziedzinie jest osoba posiadająca:

1. Wykształcenie i doświadczenie w obszarze prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego,
2. Znajomość realiów gospodarczych i umiejętność analizy sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstwa,
3. Umiejętność prowadzenia negocjacji z wierzycielami, inwestorami oraz innymi interesariuszami w sytuacjach kryzysu płynności.

Rolę biegłego może pełnić doradca restrukturyzacyjny wpisany na właściwą listę, biegły rewident specjalizujący się w ocenach zdolności płatniczej lub zespół ekspercki łączący kompetencje prawnicze z wiedzą finansową. Istotne jest, by posiadać zdolność do oceny szans spółki na przeprowadzenie skutecznego planu naprawczego, a w razie jego nierealności – do zaproponowania strategii minimalizowania negatywnych skutków niewypłacalności.

2. Zakres obowiązków biegłego w kontekście restrukturyzacji

Biegły ds. restrukturyzacji może być zaangażowany na różnych etapach postępowania naprawczego, począwszy od diagnozy stanu przedsiębiorstwa, aż po nadzór nad realizacją ustaleń wynikających z układu z wierzycielami czy działań sanacyjnych. Typowy zakres obowiązków obejmuje:

1. Sporządzenie opinii – o kondycji ekonomicznej, zadłużeniu, wartościach aktywów i zobowiązań, a także o perspektywach przywrócenia przedsiębiorstwa do płynności.
2. Opracowanie koncepcji restrukturyzacyjnej – biegły przedstawia scenariusze działań, takie jak redukcja kosztów operacyjnych, pozyskanie inwestora, restrukturyzacja zadłużenia w drodze układu, czy też sprzedaż wybranych aktywów.
3. Wsparcie przy wyborze procedury – w zależności od skali i pilności problemu biegły może rekomendować przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie sanacyjne bądź – w skrajnych przypadkach – współpracę z zarządem w złożeniu wniosku o upadłość, jeśli szanse na pomyślną naprawę są znikome.
4. Monitoring i raportowanie – jeśli w postępowaniu restrukturyzacyjnym sąd powoła biegłego, ten dokonuje regularnej weryfikacji, czy spółka stosuje się do założeń planu naprawczego, i informuje wierzycieli bądź organy nadzoru o ewentualnych odstępstwach.

3. Biegły a ocena zdolności do uniknięcia upadłości

Jedną z najważniejszych funkcji biegłego ds. restrukturyzacji jest fachowa ocena, czy dłużnik ma realną szansę na poprawę sytuacji. Jeśli firma jest głęboko zadłużona, a spłata zobowiązań uniemożliwia bieżące funkcjonowanie, niewykluczone, że żaden plan naprawczy nie zapewni sukcesu. Wówczas biegły może wskazać:

• Brak perspektyw refinansowania – spółka nie ma zdolności do pozyskania kapitału od banków, inwestorów ani w drodze emisji papierów wartościowych, co powoduje, że restrukturyzacja jest niemożliwa.
• Niekorzystne prognozy rynkowe – sytuacja w branży czy w otoczeniu gospodarczym ogranicza popyt na produkty i usługi spółki, radykalnie obniżając przychody.
• Zbyt duże zobowiązania przymusowe – np. wierzytelności zabezpieczone na wszystkich istotnych aktywach, co uniemożliwia swobodę prowadzenia biznesu w trakcie restrukturyzacji.

W razie takiej diagnozy biegły może akceptować wniosek o ogłoszenie upadłości bądź zasugerować właścicielom analizę, jak pozbyć się zadłużonej spółki w sposób zapewniający minimalne naruszenia praw wierzycieli i unikanie odpowiedzialności osobistej.

4. Pozycja biegłego w postępowaniach sądowych i rola opinii

Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe dopuszcza, by sąd lub nadzorca sądowy korzystali z opinii biegłych specjalistów, którzy przygotują ekspertyzy co do sytuacji finansowej dłużnika albo zasadności wniosków o upadłość. W tym zakresie:

1. Opinia biegłego staje się dowodem kluczowym w sporach co do istnienia i charakteru zadłużenia, ocenie wartości majątku dłużnika czy realnej zdolności do spłaty wierzycieli w ramach układu.
2. Ocena planu naprawczego – biegły wyjaśnia sądowi, czy zaproponowana koncepcja restrukturyzacji jest spójna pod względem ekonomicznym i pozwala na zaspokojenie wierzycieli w wymiernym stopniu, większym niż ewentualnie w postępowaniu upadłościowym.
3. Bezstronność i profesjonalizm – biegły jest zobowiązany do rzetelności i obiektywizmu, a ewentualne niedociągnięcia lub stronniczość mogą być podstawą kwestionowania wyników ekspertyzy.

Z punktu widzenia zarządu spółki, niejednokrotnie skorzystanie z usług biegłego ds. restrukturyzacji z inicjatywy własnej pozwala lepiej przygotować się do ewentualnej konfrontacji w sądzie, minimalizując ryzyko niekorzystnego wyroku.

5. Korzyści ze współpracy z biegłym ds. restrukturyzacji

Wciągnięcie biegłego ds. restrukturyzacji w strategię oddłużeniową spółki może przynieść szereg korzyści:

1. Niezależna diagnoza – biegły, bazując na doświadczeniu oraz znajomości realiów rynkowych, jest w stanie obiektywnie przedstawić sytuację firmy i uzasadnić decyzje o redukcji kosztów, zbyciu aktywów czy wejściu inwestora.
2. Wspomaganie negocjacji – ekspertyza biegłego bywa argumentem w rozmowach z wierzycielami, pokazując, że spółka nie unika odpowiedzialności, ale realnie ocenia swoje możliwości spłaty.
3. Wzrost zaufania – w oczach sądu, kontrahentów czy ewentualnych nabywców udziałów spółki (szczególnie w wariancie, gdy planuje się radykalne posunięcia typu „sprzedam zadłużoną firmę”), rzetelna analiza potwierdzona przez biegłego wpływa na większą wiarygodność.

Często to właśnie opinia niezależnego eksperta pomaga przełamać impas i uwzględnić w planie naprawczym rozwiązania, które wcześniej nie były brane pod uwagę.

6. Aspekty formalne i organizacyjne współpracy z biegłym

Zatrudnienie biegłego ds. restrukturyzacji może wynikać zarówno z decyzji spółki, jak i z postanowienia sądu. W tym drugim przypadku:

• Sąd określa zakres zleconych czynności – np. zbadanie, czy istnieją podstawy do umorzenia postępowania upadłościowego i dopuszczenia restrukturyzacji.
• Termin i wynagrodzenie – biegły realizuje zadania w ustalonym czasie i za zapłatą przewidzianą przez przepisy bądź stawkę negocjowaną, którą w niektórych procedurach ponosi masa upadłościowa lub sam dłużnik.
• Współpraca z zarządem i radą wierzycieli – w przypadku większych spółek wierzyciele mogą żądać dodatkowych wyjaśnień i raportów od biegłego, co pozwala na bieżąco kontrolować przebieg restrukturyzacji.

Niekiedy spółka z własnej woli postanawia zaangażować eksperta restrukturyzacyjnego w trybie doradczym, traktując go jako członka zespołu opracowującego program naprawczy czy plan układowy.

7. Znaczenie biegłego w procesie „jak pozbyć się zadłużonej spółki”

W niektórych sytuacjach zarząd lub właściciele stwierdzają, że kontynuowanie działalności jest zbyt ryzykowne czy też brakuje zasobów do skutecznej restrukturyzacji. Wówczas zastanawiają się nad innymi scenariuszami, takimi jak:

1. Przeniesienie majątku do innego podmiotu i sprzedaż spółki z długami potencjalnemu inwestorowi,
2. Scalenie z innym przedsiębiorstwem w ramach fuzji, przy czym zadłużona spółka staje się jedynie częścią większej struktury,
3. Przeniesienie siedziby za granicę – choć to ostatnie budzi w Polsce wiele kontrowersji i wymaga zgodności z unijnymi standardami, by uniknąć zarzutu unikania odpowiedzialności za długi.

Biegły ds. restrukturyzacji może pomóc w dokonaniu rzetelnej oceny legalności i skutków takich operacji. Jest to istotne, bo niewłaściwie przeprowadzona transakcja ukierunkowana na „pozbycie się” zadłużonej spółki może rodzić zarzuty pokrzywdzenia wierzycieli lub być uznana za czynność bezskuteczną w postępowaniu upadłościowym. Dzięki opinii biegłego zarząd może wykazać, że transakcja była przeprowadzona z poszanowaniem przepisów, a spółka próbowała optymalnie zabezpieczyć interesy dłużnika i wierzycieli.

Biegły ds. restrukturyzacji pełni istotną funkcję doradczą oraz ekspercką w kontekście przeciwdziałania niewypłacalności przedsiębiorstwa i wypracowywania optymalnych rozwiązań umożliwiających oddłużenie lub przekształcenie struktury kapitałowej spółki. Dla firm zagrożonych nadmiernym zadłużeniem, które próbują zachować ciągłość działania bądź zastanawiają się, jak pozbyć się zadłużonej spółki, pomoc doświadczonego biegłego odgrywa kluczową rolę w analizie opłacalności i legalności zamierzonych posunięć.

Ostatecznie, biegły ds. restrukturyzacji staje się przewodnikiem w wieloaspektowym procesie restrukturyzacyjnym, łączącym wiedzę ekonomiczną, prawną i negocjacyjną. Dzięki temu firma ma szansę uniknąć najdotkliwszych następstw niewypłacalności, w tym niekontrolowanej upadłości likwidacyjnej, a jednocześnie zyskać wsparcie w dialogu z wierzycielami, inwestorami czy sądem. W tym sensie, rola biegłego przekracza poziom zwykłego doradztwa, przenikając w sferę zarządzania kryzysowego i zapewniając merytoryczną podstawę do podejmowania strategicznych decyzji, które w obliczu nadmiernego zadłużenia nierzadko decydują o przetrwaniu bądź wycofaniu się z rynku pod właściwym nadzorem prawnym.