Aspekty antymonopolowe w przejęciach

Aspekty podatkowe przejęć i fuzji stanowią nieodłączny element analizy każdej transakcji konsolidacyjnej, w szczególności w sytuacjach, gdy przedsiębiorstwo zamierza zrestrukturyzować swoją działalność, dokonać zmiany struktury kapitałowej bądź wprost rozważa przeprowadzenie transakcji typu „sprzedam zadłużoną spółkę”. Regulacje prawa podatkowego są bowiem kluczowe nie tylko z perspektywy oceny bieżących obciążeń fiskalnych, ale także ze względu na potencjalne zobowiązania wobec organów skarbowych, które mogą ujawnić się po dokonaniu fuzji lub przejęcia. W ramach Wielkiej Encyklopedii Oddłużania Dla Firm warto przyjrzeć się szerokiemu spektrum zagadnień podatkowych, jakie towarzyszą transakcjom łączeniowym, wyodrębnianiu majątku czy zmianom struktury kapitałowej.

1. Główne obszary regulacji podatkowych w fuzjach i przejęciach

Przejęcia i fuzje (ang. Mergers & Acquisitions – M&A) pociągają za sobą różnorakie konsekwencje fiskalne, w zależności od przyjętego modelu transakcji i formy prawnej podmiotu. Najczęściej wyróżnia się następujące obszary wymagające dogłębnej analizy:

1. Podatek dochodowy od osób prawnych (CIT) – w kontekście restrukturyzacji majątkowych pojawia się ryzyko powstania dochodu (np. w przypadku zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa). Nabywca podlega z kolei określonym zasadom amortyzacji lub może ograniczać koszty podatkowe w zależności od formy transakcji.
2. Podatek od towarów i usług (VAT) – przy nabywaniu przedsiębiorstwa w trybie aportu, zorganizowanej części przedsiębiorstwa czy transakcjach share deal (zakup udziałów lub akcji) może dojść do zwolnienia z opodatkowania. Konieczne jest jednak zawsze ustalenie, czy przedmiot transakcji stanowi zorganizowaną część przedsiębiorstwa lub gdy w grę wchodzą szczególne regulacje (np. transakcja międzynarodowa).
3. Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) – dotyczy głównie przejęć w formie asset deal (nabywanie składników majątkowych), bowiem przeniesienie udziałów czy akcji – zależnie od okoliczności – może być zwolnione z PCC. Analiza prawno-podatkowa powinna uwzględnić, czy przedmiot transakcji podlega właśnie temu opodatkowaniu.
4. Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) – w szczególnych sytuacjach, gdy strony transakcji obejmują osoby fizyczne (np. udziałowcy bądź akcjonariusze), może pojawić się obowiązek podatkowy związany z dochodem uzyskanym z tytułu zbycia udziałów.

Warto nadmienić, że każda z tych kategorii podatkowych może się inaczej ujawniać w zależności od przyjętej w transakcji konstrukcji prawnej (asset deal, share deal, połączenie czy podział spółki).

2. Różnice między transakcją share deal a asset deal

W zakresie przejęć i fuzji wyróżnia się zasadniczo dwa popularne modele: share deal (zakup udziałów czy akcji w spółce) oraz asset deal (nabywanie zorganizowanej części przedsiębiorstwa albo poszczególnych składników majątkowych). Każdy z nich rodzi specyficzne konsekwencje podatkowe:

• Share deal:

   

  • Z reguły nie prowadzi do powstania przychodu w spółce sprzedawanej, gdyż zmienia się jedynie struktura właścicielska.
  • Może wymagać zapłaty PCC, jeśli transakcja nie jest przeprowadzana przez Dom Maklerski lub inny podmiot zwolniony.
  • Dla nabywcy nie ma bezpośredniego wzrostu kosztów uzyskania przychodów w spółce (zazwyczaj nie można amortyzować wartości nabytych udziałów w spółce przejmowanej).
• Asset deal:

   

  • Oznacza przeniesienie konkretnych składników majątkowych, co może generować obowiązek zapłaty VAT, chyba że mamy do czynienia z przekazaniem zorganizowanej części przedsiębiorstwa (wtedy z reguły dochodzi do wyłączenia spod VAT).
  • Może powodować konieczność rozpoznania przychodu po stronie zbywcy (sprzedającego składniki majątkowe), co w warunkach restrukturyzacyjnych bywa istotne.
  • Nabywca uzyskuje możliwość amortyzacji nabytych aktywów, jednakże powstaje tu często wymóg potwierdzenia przejścia praw własności.

W praktyce podmioty dokonujące przejęć rozważają te dwa warianty pod kątem rozliczeń podatkowych, bieżących obciążeń fiskalnych i przyszłych korzyści w sferze amortyzacji czy też możliwości kompensowania strat podatkowych.

3. Restrukturyzacje zadłużonych spółek a aspekty podatkowe

W procesach oddłużania, gdy spółka znajduje się w stanie wysokiego zadłużenia i poszukuje strategicznego inwestora lub ogłasza ofertę typu „sprzedam zadłużoną spółkę”, kwestie podatkowe odgrywają fundamentalną rolę. Przy nieodpowiednim zaplanowaniu transakcji może dojść do skutków fiskalnych, które jeszcze bardziej pogorszą sytuację ekonomiczną podmiotu. W szczególności:

• Potrzeba minimalizacji ciężaru CIT – jeśli restrukturyzacja zakłada sprzedaż wybranych składników majątku, należy ocenić, w jakim zakresie dochodzi do powstania przychodu, czy można skorzystać z ulg albo przeniesienia straty podatkowej (carry forward).
• Zagadnienia pomocy publicznej – w pewnych przypadkach restrukturyzacja może wiązać się z uzyskaniem wsparcia ze strony instytucji państwowych; wówczas konieczne jest zweryfikowanie, czy nie powstaje dochód podatkowy wymagający opodatkowania.
• Zachowanie ciągłości amortyzacji – po nabyciu przedsiębiorstwa bądź zorganizowanej części przedsiębiorstwa kluczowe jest ustalenie nowej podstawy amortyzacyjnej. Błędne ustalenie tej bazy może narazić nabywcę na spory z organami skarbowymi.

Z punktu widzenia spółek w trudnej sytuacji finansowej, opracowanie spójnej strategii podatkowej w procesie przejęcia pozwala na zwiększenie atrakcyjności transakcji dla inwestora, który w przeciwnym razie mógłby być zniechęcony ryzykiem dodatkowych obciążeń fiskalnych.

4. Konsekwencje podatkowe międzynarodowych przejęć

Jeżeli przejęcia lub fuzje mają charakter transgraniczny, pojawiają się dodatkowe wyzwania związane z umowami o unikaniu podwójnego opodatkowania oraz regulacjami unijnymi w zakresie swobody przedsiębiorczości. Zagadnienia te obejmują:

• Podwójne opodatkowanie – ustalenie, w którym państwie powstaje obowiązek podatkowy, zwłaszcza gdy zbywca spółki podlega opodatkowaniu w kraju innym niż nabywca.
• Kompetencje organów podatkowych – transakcje międzynarodowe bywają analizowane przez organy kilku państw, co wymaga starannego rozgraniczenia kompetencji oraz przestrzegania obowiązków raportowych (np. w zakresie cen transferowych).
• Dyrektywy UE – przejęcia w ramach wspólnego rynku mogą być objęte dyrektywami regulującymi łączenie spółek kapitałowych, co ogranicza pewne obciążenia podatkowe, choć wymaga to spełnienia ściśle określonych warunków (m.in. tożsamość spółek, zgodność z miejscowym prawem).

Planowanie transakcji międzynarodowych z uwzględnieniem tych uwarunkowań stanowi klucz do uniknięcia nieporozumień i sankcji karno-skarbowych, które mogłyby zniweczyć efekt restrukturyzacji czy poprawę sytuacji przedsiębiorstwa.

5. Wybrane korzyści i pułapki w sferze podatkowej

Choć przejęcia i fuzje oferują potencjalne korzyści biznesowe – takie jak zwiększenie skali działalności, efekty synergii czy optymalizacja kosztów – w ujęciu podatkowym nie brakuje również zagrożeń wymagających starannego zarządzania. Kilka kluczowych aspektów to:

1. Optymalizacja przez przejęcia – dzięki nabyciu spółki o dużych stratach podatkowych, nabywca może w pewnych warunkach wykorzystać te straty do obniżenia przyszłego CIT. Trzeba jednak przestrzegać przepisów ograniczających możliwość przenoszenia strat w przypadku zmiany podmiotu (tzw. przepisy anti-abuse).
2. Amortyzacja wartości firmy (goodwill) – przy transakcjach asset deal istnieje możliwość zidentyfikowania goodwill i dokonania jej amortyzacji podatkowej, co zmniejsza przyszły podstawę opodatkowania. W share deal takiej opcji przeważnie nie ma, co czyni asset deal bardziej atrakcyjnym dla nabywcy pod względem planowania podatkowego.
3. Obowiązek korekty VAT – jeżeli spółka sprzedająca aktywa korzystała wcześniej z odliczeń podatku VAT z tytułu nabycia składników majątku, przejęcie może prowadzić do obowiązku dokonania korekty podatkowej, jeśli okres korekty nadal trwa.

Świadomość tych mechanizmów pozwala przedsiębiorcom i ich doradcom na zaprojektowanie transakcji w taki sposób, by uniknąć nadmiernych obciążeń fiskalnych i maksymalnie wykorzystać dostępne preferencje.

6. Znaczenie due diligence podatkowego

Przed dokonaniem przejęcia lub fuzji niezbędne jest przeprowadzenie due diligence podatkowego, które obejmuje szczegółowy przegląd rozliczeń fiskalnych potencjalnie przejmowanego podmiotu. Tego rodzaju badanie pozwala m.in. na:

• Identyfikację ewentualnych zaległości w podatkach dochodowych, VAT, PCC czy cłach,
• Rozpoznanie ryzyk związanych z trwającymi kontrolami skarbowymi bądź postępowaniami administracyjnymi,
• Weryfikację prawidłowości rozliczeń CIT w zakresie m.in. amortyzacji, kosztów finansowania dłużnego czy rozliczania strat,
• Analizę ewentualnych klauzul umownych wpływających na rozłożenie ciężarów podatkowych między sprzedającym a nabywcą.

Rezultatem due diligence może być również wycena ewentualnych roszczeń ze strony organów skarbowych, co bywa kluczowe w ustaleniu ceny transakcyjnej. W procesach restrukturyzacyjnych, kiedy priorytetem jest ochrona wierzycieli i utrzymanie płynności finansowej, wiedza o potencjalnych problemach podatkowych może zadecydować o zawarciu lub warunkach transakcji.

7. Długoterminowe konsekwencje podatkowe dla nowo powstałych struktur

Po zakończeniu transakcji fuzji czy przejęcia należy pamiętać, że konsekwencje podatkowe mogą rozciągać się na wiele kolejnych lat działalności nowo powstałej lub przeorganizowanej spółki. Kluczowe kwestie obejmują:

1. Utrzymanie poprawności rozliczeń – nabywca przejmuje w praktyce odpowiedzialność za dalsze prowadzenie spraw podatkowych przejętej spółki, w tym kontynuację rozliczeń, spłaty ewentualnych zobowiązań czy finalizację toczących się sporów z organami podatkowymi.
2. Fiskalna ciągłość działalności – w zależności od wybranej formuły prawnej (połączenie, przejęcie majątku, łączenie udziałów) powstaje kwestia następstwa prawnego w sferze zobowiązań podatkowych. Często nieprawidłowo uregulowane przejęcie może prowadzić do sporu co do odpowiedzialności za zaległości podatkowe sprzed fuzji.
3. Możliwość zmiany struktury organizacyjnej – w przypadku długotrwałych procesów restrukturyzacyjnych, już po przejęciu może dojść do kolejnych zmian, np. wydzielenia spółek zależnych lub rozszerzenia działalności na nowe rynki, co będzie wymagało bieżącego monitorowania przepisów podatkowych i ewentualnego dostosowania struktur.

Aspekty podatkowe przejęć i fuzji są elementem, którego nie sposób pominąć w projektach konsolidacyjnych, w szczególności gdy w tle pojawiają się trudności finansowe przedsiębiorstwa, a także w sytuacjach sygnalizowanych komunikatami typu „sprzedam zadłużoną spółkę”. Znajomość rozwiązań w zakresie podatku dochodowego, podatku od towarów i usług czy opłat lokalnych umożliwia nie tylko optymalizację kosztów ponoszonych przy transakcji, ale i minimalizuje ryzyko późniejszych roszczeń ze strony organów skarbowych.

Poprawne przeprowadzenie fuzji lub przejęcia wymaga więc kompleksowego podejścia uwzględniającego kwestie fiskalne na każdym etapie – począwszy od wstępnego planowania modelu transakcji, poprzez due diligence, aż po finalne wdrożenie i zintegrowanie struktur w nowym podmiocie. Właściwie skonstruowana strategia podatkowa może się przełożyć nie tylko na krótkoterminowe oszczędności, lecz także na długofalowy wzrost konkurencyjności nowo utworzonego lub przeorganizowanego przedsiębiorstwa. W realiach restrukturyzacyjnych tak opracowany plan daje gwarancję lepszego zarządzania zobowiązaniami, a tym samym bardziej stabilnej platformy do dalszego rozwoju biznesu czy integracji z innymi podmiotami na rynku.