Adhesja do umowy restrukturyzacyjnej

Adhesja do umowy restrukturyzacyjnej stanowi jeden z kluczowych elementów systemu ochrony praw wierzycieli oraz dłużnika w kontekście szeroko rozumianych procesów naprawczych, obejmujących zarówno formalne postępowania restrukturyzacyjne przewidziane ustawą, jak i dobrowolne porozumienia pozasądowe. W dobie zintensyfikowanych działań przedsiębiorstw zmierzających do redukcji zadłużenia, zagwarantowania płynności finansowej oraz uniknięcia najdotkliwszych konsekwencji niewypłacalności, wiedza o mechanizmach adhesji do umów restrukturyzacyjnych nabiera szczególnego znaczenia. W niniejszym rozdziale, opracowanym z perspektywy prawniczej i biznesowej, zostaną przedstawione definicje, podstawy prawne oraz praktyczne aspekty związane z procesem przystępowania do umów, których celem jest skuteczne ograniczenie zadłużenia i zapewnienie trwałej poprawy kondycji przedsiębiorstwa. W ramach omawianego zagadnienia uwzględniono również potencjalne zastosowania w szerszych działaniach naprawczych, takich jak zbycie niewypłacalnego podmiotu w modelu „sprzedam zadłużoną spółkę”.

1. Definicja i cel adhesji do umowy restrukturyzacyjnej

Adhesja (łac. adhaesio – przystąpienie, połączenie) w kontekście prawa restrukturyzacyjnego odnosi się do przystąpienia nowego podmiotu – zazwyczaj kolejnego wierzyciela lub innego interesariusza – do już zawartej umowy lub porozumienia restrukturyzacyjnego. Podstawowym celem takiego działania jest stworzenie szerszej koalicji wierzycieli i dłużnika, którzy wspólnie dążą do racjonalnej i efektywnej poprawy sytuacji finansowej przedsiębiorstwa obciążonego zadłużeniem. Mechanizm adhesji pozwala na:

Ujednolicenie warunków spłaty zobowiązań – nowy uczestnik porozumienia uzyskuje prawo do proporcjonalnego zaspokojenia swoich należności na zasadach wspólnych z pozostałymi wierzycielami przystępującymi do układu.
Usprawnienie działań restrukturyzacyjnych – im większa liczba wierzycieli zgodzi się na warunki restrukturyzacji, tym wyższe prawdopodobieństwo stabilizacji finansowej przedsiębiorstwa i skutecznego przeprowadzenia planu naprawczego.
Ograniczenie ryzyk prawnych i gospodarczych – dzięki podpisaniu się pod wspólnymi ustaleniami wierzyciel może uniknąć indywidualnych sporów sądowych, a dłużnik zyskuje szansę na spłatę zadłużenia w uporządkowany sposób.

Adhesja do umowy restrukturyzacyjnej może mieć charakter dobrowolny (wynikający z woli uczestników) albo wynikać z formalnych przepisów prawa w sytuacji, gdy przystąpienie wierzyciela do układu staje się konieczne w ramach toczącego się postępowania sądowego.

2. Podstawa prawna i kontekst ustawowy

W polskim porządku prawnym podstawą ogólną dla umów i porozumień restrukturyzacyjnych jest ustawa z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne. Wprowadza ona różne formy postępowania restrukturyzacyjnego (m.in. postępowanie o zatwierdzenie układu, przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe oraz postępowanie sanacyjne), których celem jest zawarcie układu z wierzycielami lub przeprowadzenie działań naprawczych z udziałem sądu. Chociaż przepisy tej ustawy nie posługują się bezpośrednio terminem „adhesja”, to możliwość przystąpienia wierzycieli do układu – zarówno na etapie jego formułowania, jak i ewentualnych modyfikacji – stanowi praktyczny przykład mechanizmu adhesji.

Kontekst ustawowy jest jednak szerszy i obejmuje również:

Kodeks cywilny (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r.) – jako źródło swobody umów, które pozwala stronom kształtować porozumienia dotyczące restrukturyzacji zadłużenia w sposób niesprzeczny z ustawą, zasadami współżycia społecznego i naturą stosunku prawnego.
Prawo upadłościowe (ustawa z dnia 28 lutego 2003 r.) – istotne w przypadku, gdy zawarcie lub modyfikacja umowy restrukturyzacyjnej nie doprowadzi do przywrócenia przedsiębiorstwu zdolności do spłaty długów i w efekcie złożony zostanie wniosek o ogłoszenie upadłości.
Prawo spółek handlowych (ustawa z dnia 15 września 2000 r.) – reguluje kwestie związane z funkcjonowaniem osób prawnych (spółek kapitałowych, osobowych) i może mieć znaczenie w sytuacjach, gdy restrukturyzacja zadłużenia wiąże się ze zmianami w strukturze kapitałowej lub organizacyjnej (np. fuzje, przejęcia czy przygotowania do „sprzedam zadłużoną spółkę”).

3. Rodzaje umów restrukturyzacyjnych a możliwość adhesji

Umowy restrukturyzacyjne przybierają różnorodne formy, które można podzielić ze względu na ich charakter prawny, skalę zaangażowania stron i tryb zawarcia. Mechanizm adhesji będzie zróżnicowany w zależności od typu porozumienia:

Układy sądowe
- Postępowanie o zatwierdzenie układu – wierzyciele samodzielnie zbierają głosy nad propozycjami układowymi, a następnie układ jest przedkładany do zatwierdzenia przez sąd. Adhesja może polegać na późniejszym przyłączeniu się wierzyciela do układu jeszcze przed jego prawomocnym zatwierdzeniem, poprzez złożenie oświadczenia o przyjęciu warunków restrukturyzacji.
- Przyspieszone postępowanie układowe i postępowanie układowe – w tych procedurach wierzyciele głosują na zgromadzeniu, a układ zostaje zatwierdzony wyrokiem sądu. Wierzyciel, który pierwotnie nie wziął udziału w zgromadzeniu bądź głosował przeciw, ale ostatecznie zmienił stanowisko, może złożyć stosowne oświadczenie – choć w dużej mierze jego skuteczność zależy od etapu, na jakim to nastąpi.
- Postępowanie sanacyjne – podobne zasady co do adhesji dotyczą trybu głosowania nad układem i przystępowania do niego, jednakże postępowanie sanacyjne często wiąże się z głębszą ingerencją w strukturę majątkową i zarządczą dłużnika, co może skomplikować mechanizm adhesji.
Ugody i porozumienia pozasądowe
- Dobrowolne porozumienia restrukturyzacyjne – zawierane poza sądem, stanowią wyraz autonomii woli dłużnika i wierzycieli. Wierzyciel, który początkowo był sceptyczny co do warunków restrukturyzacji, może w dowolnym momencie zadeklarować chęć przystąpienia do umowy, zyskując tym samym status sygnatariusza porozumienia (adhesja dobrowolna).
- Klub wierzycieli – w praktyce spotykane są także tzw. kluby wierzycieli, w ramach których największe banki czy instytucje finansowe dokonują wspólnej oceny sytuacji finansowej dłużnika i wypracowują z nim warunki restrukturyzacji. Nowy wierzyciel może przystąpić do istniejącej umowy na mocy dodatkowego aneksu – stanowi to klasyczny przykład adhesji w drodze porozumienia wielostronnego.

4. Mechanizm adhesji – istota i sposób działania

W ujęciu ogólnym adhesja polega na tym, że potencjalny uczestnik procesu restrukturyzacyjnego, który nie był pierwotnie stroną umowy lub porozumienia, wyraża wolę przystąpienia do już obowiązującej umowy na warunkach, jakie zostały uzgodnione przez dotychczasowych sygnatariuszy. W zależności od konkretnego przypadku i rodzaju porozumienia, mechanizm adhesji może przybrać następujące formy:

Podpisanie aneksu do umowy – najczęściej występująca praktyka w przypadku porozumień pozasądowych. Strony zawierają dokument, w którym nowy wierzyciel zostaje dodany jako kolejny uczestnik, a sam aneks określa zasady, na jakich ma on być traktowany.
Złożenie oświadczenia o przystąpieniu – w razie gdy porozumienie przewiduje możliwość jednostronnej deklaracji woli, wierzyciel kieruje do pozostałych stron pismo, w którym akceptuje ustalenia w całości, zrzeka się niektórych roszczeń bądź ustala nowy harmonogram spłaty we współpracy z dłużnikiem.
Głosowanie w trybie sądowym – w postępowaniach sądowych mechanizm adhesji jest połączony ze złożeniem głosu za przyjęciem układu (lub zmianą stanowiska z „przeciw” na „za”) do momentu prawomocnego zatwierdzenia porozumienia przez sąd.

Kluczową cechą adhesji jest to, że nowy uczestnik nie może z reguły w sposób jednostronny negocjować warunków odmiennych od uzgodnionych już w porozumieniu. Musi zaakceptować je w kształcie nadanym przez dotychczasowych uczestników lub w ramach ograniczonych możliwości modyfikacji, jeżeli ustalono mechanizmy aneksowania umowy.

5. Znaczenie adhesji z perspektywy wierzycieli

Z punktu widzenia wierzycieli adhesja może przynieść liczne korzyści, ale też wiąże się z pewnymi ryzykami:

Korzyści
- Wzrost poziomu koordynacji – im więcej wierzycieli przystąpi do umowy, tym większe szanse na skuteczne wykonanie postanowień restrukturyzacyjnych i uniknięcie chaosu wynikającego z indywidualnych działań egzekucyjnych.
- Zwiększenie siły przetargowej – wspólne działanie wierzycieli wobec dłużnika pozwala na wypracowanie rozwiązań lepiej zabezpieczających ich interesy, np. w zakresie zabezpieczeń rzeczowych czy monitorowania postępów w spłacie zobowiązań.
- Ograniczenie kosztów procesowych – przystąpienie do jednego, zintegrowanego porozumienia restrukturyzacyjnego bywa tańsze i szybsze niż prowadzenie sporów sądowych.
Ryzyka
- Trudności w wynegocjowaniu satysfakcjonujących warunków – wierzyciel, który przystępuje do już wypracowanej umowy, ma ograniczoną możliwość ingerencji w ustalenia kluczowe, zwłaszcza jeśli inni uczestnicy nie są skłonni na renegocjację.
- Ryzyko niewykonania porozumienia – jeśli dłużnik nie dochowa ustalonych terminów spłaty lub innych warunków, wierzyciel może nadal być zmuszony do sięgnięcia po środki prawne indywidualnie, pomimo wcześniejszej adhesji.
- Podporządkowanie się większym wierzycielom – w praktyce często bywa tak, że decydujące słowo w ustaleniach ma największy wierzyciel, np. bank lub fundusz inwestycyjny, zaś mniejsi wierzyciele muszą zgodzić się na warunki, co do których mają ograniczony wpływ.

6. Rola dłużnika w procesie adhesji

Dłużnik, będący głównym beneficjentem działań restrukturyzacyjnych, odgrywa istotną rolę w zachęcaniu i ułatwianiu wierzycielom przystąpienia do umowy. Aby proces adhesji przebiegał sprawnie:

Dłużnik powinien zapewnić pełną i rzetelną informację na temat swojej sytuacji finansowej, planu naprawczego, perspektyw spłaty wierzytelności oraz zagrożeń, które mogą pojawić się w toku restrukturyzacji.
Wskazane jest opracowanie elastycznego systemu aneksowania – zwłaszcza w porozumieniach pozasądowych, aby każdy nowy wierzyciel mógł dołączyć do umowy bez konieczności przeprowadzania długotrwałych negocjacji od podstaw.
Dłużnik może zaproponować dodatkowe zabezpieczenia – w niektórych sytuacjach, by przekonać wierzycieli do przystąpienia do umowy, przedsiębiorstwo oferuje dodatkowe formy zabezpieczenia roszczeń (np. zastaw, hipoteka, gwarancje bankowe), co wzmacnia zaufanie i skłania do adhesji.
Aktywna komunikacja z pozostałymi uczestnikami – kluczem do sukcesu jest unikanie konfliktów i transparentna współpraca, aby wierzyciele mogli w pełni poznać motywy działań dłużnika. Szczególnego znaczenia nabiera to w sytuacji, gdy dłużnik rozważa radykalne kroki restrukturyzacyjne, takie jak „sprzedam zadłużoną spółkę”, które wpływają na dalszy los porozumienia.

7. Procedura przystąpienia do umowy restrukturyzacyjnej

Dokładny przebieg procedury adhesji zależy od rodzaju umowy restrukturyzacyjnej oraz od tego, czy postępowanie toczy się w sądzie. Można jednak wskazać kilka ogólnych kroków, które są wspólne dla większości sytuacji:

Identyfikacja wierzyciela – konieczne jest ustalenie, czy wierzyciel, który zamierza przystąpić do umowy, faktycznie posiada tytuł prawny do dochodzenia roszczeń od dłużnika (np. umowa pożyczki, faktury, weksel).
Analiza warunków umowy – wierzyciel musi otrzymać tekst porozumienia lub propozycję układową, by ocenić, na jakich zasadach będzie realizowana restrukturyzacja zadłużenia.
Decyzja o przystąpieniu – w przypadku pozytywnej oceny wierzyciel składa oświadczenie woli, najczęściej pisemne, o chęci przystąpienia do umowy. W porozumieniach wielostronnych może być wymagane sporządzenie aneksu z podpisami wszystkich dotychczasowych stron.
Rejestracja i akceptacja – oświadczenie wierzyciela musi zostać formalnie zarejestrowane (np. w aktach postępowania sądowego lub w dokumentacji pozasądowego porozumienia), a dłużnik i dotychczasowi wierzyciele powinni potwierdzić akces nowego uczestnika.
Wdrożenie ustaleń – z chwilą adhesji wierzyciel staje się stroną porozumienia i jest zobowiązany do przestrzegania jego postanowień (np. wstrzymania się od czynności egzekucyjnych w określonym okresie), jednocześnie zyskując uprawnienia do proporcjonalnej spłaty.

8. Skutki prawne adhesji

Skutki prawne przystąpienia do umowy restrukturyzacyjnej zależą w dużej mierze od charakteru i treści samej umowy, a także od regulacji ustawowych odnoszących się do układów czy porozumień wierzycielskich. Spośród najważniejszych konsekwencji można wymienić:

Związanie wierzyciela warunkami restrukturyzacji – od momentu adhesji wierzyciel musi respektować ustalenia dotyczące terminów spłaty, ewentualnych redukcji zadłużenia czy sposobów zabezpieczeń.
Możliwość egzekucji na warunkach układowych – wierzyciel w przypadku niewykonania przez dłużnika postanowień układu lub porozumienia może sięgać po środki przymusu, ale zgodnie z tym, co przewiduje umowa restrukturyzacyjna (np. dopuszczalność egzekucji dopiero po upływie określonego okresu).
Wyłączenie lub zawieszenie indywidualnych roszczeń – w wielu porozumieniach wierzyciel zobowiązuje się do niepodejmowania indywidualnych działań windykacyjnych w zamian za gwarancje spłaty zadłużenia w ramach wspólnego planu naprawczego.
Ograniczenie możliwości wypowiedzenia umowy – w niektórych przypadkach adhesja wiąże się z przyjęciem klauzul ograniczających prawo wierzyciela do jednostronnej rezygnacji z uczestnictwa w porozumieniu.

Z punktu widzenia stabilności całego porozumienia restrukturyzacyjnego adhesja wzmacnia poziom zaufania między stronami, pod warunkiem że nowo dołączający wierzyciel faktycznie dąży do wspólnego celu w postaci restrukturyzacji zadłużenia, a nie jedynie poszukuje kanału do szybkiego zaspokojenia swoich roszczeń kosztem pozostałych uczestników.

9. Integracja adhesji z innymi instrumentami oddłużania

Adhesja nie działa w próżni – jest ściśle powiązana z pozostałymi instytucjami i narzędziami prawnymi służącymi redukcji zadłużenia i podniesieniu efektywności gospodarowania przedsiębiorstwem. W praktyce oznacza to, że:

Adhesja może towarzyszyć postępowaniom restrukturyzacyjnym – np. w trakcie sądowych negocjacji nad układem wierzyciele, którzy dotychczas byli w konflikcie z dłużnikiem, mogą zdecydować się przystąpić do konsorcjum zgadzającego się na określone warunki spłaty.
Jest komplementarna wobec takich rozwiązań jak factoring, leasing czy kredyty pomostowe – pozwala to na równoczesne zabezpieczenie płynności finansowej przedsiębiorstwa i uregulowanie zaległości wobec grupy wierzycieli.
Może wchodzić w skład planu restrukturyzacyjnego – w ramach którego zdefiniowane są również inne działania naprawcze, np. sprzedaż zbędnych aktywów, optymalizacja kosztowa, czy – w wyjątkowych przypadkach – całkowite wycofanie się z rynku i przygotowanie do „sprzedam zadłużoną spółkę”.
Łączy się z instrumentami pozyskiwania kapitału zewnętrznego – jeśli w ramach porozumienia restrukturyzacyjnego uda się przyciągnąć nowego inwestora strategicznego czy fundusz private equity, adhesion agreement może mieć postanowienia ułatwiające przystępowanie kolejnych wierzycieli bądź nowych podmiotów, które refinansują zadłużenie.

10. Znaczenie adhesji w kontekście „sprzedam zadłużoną spółkę”

Jednym z rozwiązań podejmowanych w sytuacji, gdy dłużnik znajduje się w poważnych tarapatach finansowych, jest sprzedaż zadłużonego przedsiębiorstwa inwestorowi zainteresowanemu przeprowadzeniem głębokiej restrukturyzacji lub wykorzystaniem pozostałych aktywów firmy. W tym kontekście adhesja do umowy restrukturyzacyjnej może odgrywać następujące role:

Porządkowanie sytuacji dłużnika przed sprzedażą – jeśli większość wierzycieli zgodzi się na plan restrukturyzacji, to z punktu widzenia potencjalnego nabywcy transakcja staje się bardziej przewidywalna i mniej obarczona ryzykiem nagłych roszczeń.
Możliwość zmiany stron umowy – wraz ze sprzedażą spółki obowiązki dłużnika przechodzą na nabywcę (w granicach dopuszczonych przez prawo), co wymaga często aneksowania dotychczasowych porozumień i zgodnej woli wierzycieli.
Wpływ na wycenę przedsiębiorstwa – istnienie zorganizowanego układu wierzycieli, który objął znaczną część zadłużenia, korzystnie wpływa na wartość spółki w momencie zbycia. Z perspektywy nabywcy otrzymuje on podmiot z uporządkowanymi relacjami finansowymi, co zwiększa szansę na sukces adaptacyjny i naprawczy.

11. Praktyczne przykłady zastosowania adhesji

11.1. Wielostronne porozumienie banków z dłużnikiem

Spółka z branży budowlanej, zadłużona u kilku banków, zawiera podstawowe porozumienie z największym z nich w celu wydłużenia terminu spłaty kredytu inwestycyjnego. Wkrótce potem do umowy przystępują kolejni kredytodawcy (adhesja), korzystając z analogicznych warunków restrukturyzacji i wspólnego planu naprawczego. Dzięki temu spółka uzyskuje spójny, wielostronny harmonogram regulowania zobowiązań, co zwiększa prawdopodobieństwo odzyskania płynności.

11.2. Ugodowy układ z dostawcami w postępowaniu o zatwierdzenie układu

Producent komponentów elektronicznych dotknięty kryzysem płynności inicjuje postępowanie o zatwierdzenie układu. Wierzyciele o dużym zaangażowaniu finansowym głosują „za” propozycjami dłużnika. Mniejsi wierzyciele początkowo są przeciw, ale w obliczu perspektywy upadłości postanawiają w drodze adhesji przystąpić do układu jeszcze przed zakończeniem procesu głosowania. Takie działanie wzmacnia pozycję dłużnika w staraniach o sądowe zatwierdzenie układu.

11.3. Restrukturyzacja w procesie „sprzedam zadłużoną spółkę”

Przedsiębiorca planuje sprzedaż zadłużonego biznesu inwestorowi branżowemu. Dotychczas przeprowadzono negocjacje z kluczowymi wierzycielami i zawarto porozumienie w sprawie redukcji zadłużenia, jednak część wierzycieli pozostaje niezdecydowana. W wyniku intensywnych rozmów w ostatniej fazie transakcji kolejni wierzyciele podpisują aneks (adhesja), przyjmując warunki restrukturyzacji ustalone przez inwestora i największych sygnatariuszy. Tym samym proces sprzedaży staje się mniej ryzykowny, a cena uzyskana za spółkę – wyższa.

12. Zagadnienia podatkowe i ewidencyjne

Przystąpienie do umowy restrukturyzacyjnej pociąga za sobą określone konsekwencje w zakresie rozliczeń księgowych i podatkowych. W szczególności:

Obowiązek aktualizacji bilansu – wierzyciel, który przystępuje do porozumienia, powinien ująć w swoich księgach rachunkowych skutki restrukturyzacji (np. wydłużenie terminów płatności, redukcja należnych odsetek).
Podatek dochodowy – ewentualne umorzenia lub redukcje części zobowiązań dłużnika mogą implikować skutki podatkowe, np. powstanie przychodu z tytułu umorzonych zobowiązań, chyba że obowiązują zwolnienia przewidziane ustawą.
Podatek VAT – kwestia ta może być istotna w przypadku umów zawieranych w obrocie profesjonalnym, ponieważ zmiana terminów czy wielkości świadczeń wpływa na moment powstania obowiązku podatkowego lub prawo do korekty faktur.
Raportowanie i sprawozdawczość – w ramach procesów restrukturyzacyjnych często wymaga się sporządzania dodatkowych raportów dla organów nadzoru (rada nadzorcza, zarząd, biegli rewidenci), a także dla sądu w przypadku formalnych postępowań układowych. Konieczne jest wykazanie liczby wierzycieli, którzy dokonali adhesji, oraz wartości ich wierzytelności.

13. Wyzwania i dobre praktyki

W procesie przystępowania do umowy restrukturyzacyjnej warto zadbać o następujące dobre praktyki:

Przejrzystość dokumentacji – zarówno dłużnik, jak i wierzyciele powinni dysponować kompletnymi i czytelnymi dokumentami, które jednoznacznie określają prawa i obowiązki uczestników porozumienia.
Dbałość o równowagę interesów – jeżeli porozumienie tworzy zbyt duże preferencje dla jednego wierzyciela kosztem innych, może to zniechęcać potencjalnych uczestników do adhesji.
Elastyczność w aneksowaniu – skonstruowanie prostych i czytelnych procedur, które pozwalają nowym wierzycielom na dołączenie do układu bez konieczności przeprowadzania żmudnych negocjacji, sprzyja szybkiemu uzyskaniu szerokiego konsensusu.
Zachowanie poufności – w wielu przypadkach uczestnicy porozumień restrukturyzacyjnych zastrzegają poufność warunków, co ma chronić wrażliwe informacje finansowe przed konkurencją. Przy adhesji należy pamiętać o stosowaniu odpowiednich klauzul zabezpieczających tajemnicę handlową.
Terminowość i spójność działań – przystąpienie wierzyciela do porozumienia w zbyt późnym etapie (np. gdy sąd już ogłosił postanowienia układu) może nie wywołać oczekiwanych skutków prawnych. Dlatego kluczowe jest, aby zainteresowane strony dbały o odpowiednie wyprzedzenie w procedurze adhesji.

Adhesja do umowy restrukturyzacyjnej jest mechanizmem, który w sposób istotny kształtuje relacje między dłużnikiem a wierzycielami w procesie oddłużania przedsiębiorstw. Pozwala na stworzenie spójnego frontu wierzycielskiego, co znacząco zwiększa szanse na powodzenie planu naprawczego. Jednocześnie stanowi narzędzie elastyczne, dopuszczające różnorodne formy współpracy – od aneksów w ramach umów pozasądowych aż po formalne głosowania w postępowaniach układowych.

W praktyce mechanizm adhesji zachęca do solidarnego i konstruktywnego rozwiązywania konfliktów na tle zadłużenia, co w efekcie może prowadzić do realnej poprawy kondycji finansowej dłużnika. Ma to szczególne znaczenie w sytuacjach kryzysowych, kiedy przedsiębiorstwo rozważa sprzedaż niewypłacalnego podmiotu w formule „sprzedam zadłużoną spółkę”, a także w przypadku, gdy dłużnik stara się uniknąć niekorzystnych konsekwencji upadłości.

O powodzeniu adhesji decydują przejrzyste procedury, zaufanie między dłużnikiem a wierzycielami, a także dbałość o równowagę interesów wszystkich stron umowy restrukturyzacyjnej. Właściwie zorganizowany proces adhesji może okazać się kluczowym elementem nie tylko w wyjściu z zadłużenia, lecz także w długofalowej stabilizacji i rozwoju przedsiębiorstwa, chroniąc tym samym miejsca pracy, relacje handlowe i potencjał gospodarczy