Principles of European Insolvency Law

Principles of European Insolvency Law (PEIL) stanowią aksjologiczny i konstrukcyjny fundament całego unijnego porządku insolwencyjnego. Choć nie przyjęto jednolitego „kodeksu upadłościowego UE”, wypracowano zespół zasad materialnych i kolizyjnych, które przenikają rozporządzenia, dyrektywy oraz soft-law. Ich zadaniem jest umożliwienie efektywnej restrukturyzacji lub uporządkowanej likwidacji dłużnika, którego działalność i aktywa rozciągają się na kilka państw członkowskich. Z perspektywy praktyki oddłużeniowej PEIL decydują, czy procesy typu sprzedam zadłużoną spółkę lub kupię firmę z długami zakończą się sukcesem, czy też ugrzęzną w proceduralnym chaosie wielu jurysdykcji.

2. Ramy normatywne

2.1. Twarde źródła prawa

1. Rozporządzenie (UE) 2015/848 w sprawie postępowania upadłościowego – ustanawia jurysdykcję, automatyczne uznawanie orzeczeń, rejestr upadłości i współdziałanie organów.
   
   
2. Dyrektywa (UE) 2019/1023 o ramach restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzeniu długów i zakazach działalności – harmonizuje wczesną interwencję, super-priority finansowanie i “second chance”.
   
   
3. Rozporządzenie BRRD II + SRMR (sektor bankowy) i IDRR (ubezpieczenia) – specjalistyczne reżimy resolution.
   
   

2.2. Miękkie źródła

• Zasady UNCITRAL, wytyczne ELI/UNIDROIT, zalecenia CERIL, a także orzecznictwo TSUE – kształtują wykładnię COMI, test „no-creditor-worse-off” czy standard należytej staranności zarządu.
  
  

3. Kardynalne zasady PEIL

3.1. Jurysdykcja COMI – „serce” przedsiębiorstwa

Centrum podstawowych interesów (Centre of Main Interests) to domniemanie wskazujące sąd właściwy do wszczęcia postępowania głównego. Przeniesienie siedziby tuż przed złożeniem wniosku o upadłość spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie wywoła skutków, jeżeli kontrahenci nadal postrzegają Polskę jako faktyczne centrum zarządzania.

3.2. Uniwersalność umiarkowana

Postępowanie główne obejmuje globalny majątek dłużnika, lecz państwo, w którym znajduje się zakład, może otworzyć postępowanie wtórne w celu ochrony lokalnych wierzycieli. Ogranicza to chaos, gdy syndyk z Warszawy sprzedaje włoskie nieruchomości w ramach oferty “sprzedam zadłużoną spółkę”.

3.3. Zasada równego traktowania (par condicio)

PEIL wymaga, by wierzyciele z różnych państw byli klasyfikowani według tej samej hierarchii. Preferencje (pracownicy, zabezpieczeni, finansowanie super-priority) są dozwolone, o ile respektują test best interest of creditors.

3.4. Wczesne ostrzeganie i druga szansa

Dyrektywa 2019/1023 wprowadziła obowiązek systemów wczesnego alertu. Kiedy dashboard KRZ sygnalizuje ryzyko utraty płynności, zarząd powinien rozważyć PZU lub sanację zanim wierzyciele opublikują anons kupię firmę z długami za ułamek wartości likwidacyjnej.

4. Zastosowanie w restrukturyzacjach transgranicznych

4.1. Moratoria i super-priority

Moratorium otwarte przez sąd COMI automatycznie blokuje zajęcia we wszystkich państwach UE. Równolegle art. 17 Dyrektywy pozwala nadać pożyczce dla zadłużonej firmy rangę wyprzedzającą nawet wierzytelności zabezpieczone – co zdejmuje obawy banku finansującego pomostowo przejęcie (kupię firmę z długami, bridge to equity).

4.2. Transakcje distress-M&A

Investigator due-diligence musi sprawdzić:

1. Czy w państwie COMI można skorzystać z pre-pack (Holandia, Irlandia, Polska od 2021).
   
   
2. Jakie są okresy hardening dla czynności pauliańskich (3 lata w Niemczech, 5 we Włoszech).
   
   
3. Czy prawa pracownicze (dyrektywa 2001/23/WE) przechodzą na nabywcę – kluczowe, gdy cena “sprzedam zadłużoną spółkę” zależy od redukcji headcount.
   
   

4.3. Koordynacja wielu postępowań

Regulacja nakazuje sądom i syndykom „najszerszą możliwą współpracę” – od telekonferencji po wspólne plany likwidacyjne. W praktyce stosuje się protocols: dokument określa, która jurysdykcja zatwierdza układ, a która sprzedaż nieruchomości.

5. Wpływ PEIL na odpowiedzialność zarządu

1. Duty to file – w większości krajów 30–60 dni od niewypłacalności. Zwłoka redukuje szanse na oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości i otwiera drogę do sankcji.
   
   
2. Wrongful trading – dyrektywa harmonizuje pojęcie „prawdopodobieństwa niewypłacalności”; menedżer ignorujący alarmy księgowe ryzykuje odpowiedzialność ponad granicami.
   
   
3. Business judgment rule – jeśli zarząd rzetelnie analizował wybór między sanacją a sprzedażą aktywów (sprzedam zadłużoną spółkę), rzadko poniesie odpowiedzialność, nawet jeśli plan się nie powiedzie.
   
   

6. Przykład: transgraniczna sanacja „Baltic Ship Components”

Dzięki koordynacji zasad PEIL zarząd uniknął masowej egzekucji, a wierzyciele otrzymali 42 % recovery zamiast prognozowanych 18 % w scenariuszu likwidacji.

7. Trendy i wyzwania 2026+

• Digital COMI proofs – e-notariusze potwierdzający faktyczne centrum zarządzania, by zablokować „forum shopping turbiny” dzień przed wnioskiem.
  
  
• ESG-linked restructuring – projekt rozporządzenia przewiduje obniżenie opłat sądowych o 30 %, jeżeli plan redukuje emisję CO₂ o co najmniej 40 %.
  
  
• Transgraniczne pre-packi – Komisja planuje jednolity szablon „verifiable offer”, aby przyspieszyć przejęcia zakładów w ruchu.
  
  

8. Wnioski

Principles of European Insolvency Law to nie abstrakcyjny katalog, lecz praktyczny drogowskaz:

• Dla zarządów – kiedy w grę wchodzi ratunek przed upadłością spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, należy szybko rozważyć unijny arsenał moratoriów, DIP-loans oraz procedur restrukturyzacyjnych.
  
  
• Dla wierzycieli – zrozumienie priorytetów i hardening periods podpowie, czy lepiej wspierać układ, czy forsować egzekucję, a w razie potrzeby – zgłosić gotowość pożyczki dla zadłużonej firmy.
  
  
• Dla inwestorów M&A – znajomość PEIL minimalizuje ryzyko, że akwizycja “kupię firmę z długami” zostanie później podważona w innym państwie.
  
  

Opanowanie tych zasad umożliwia przekształcenie kryzysu w kontrolowaną przemianę — często jeszcze zanim prasa ogłosi dramatyczny nagłówek wniosek o upadłość spółki z o.o. albo zmienię prezesa, szukam prezesa do zwinięcia biznesu. W unijnej rzeczywistości szybka, zintegrowana reakcja wszystkich interesariuszy przynosi zwykle lepszy rezultat niż chaotyczny „pożar” likwidacji, czego najlepszym dowodem są liczne przypadki skutecznego oddalenia wniosków o ogłoszenie upadłości dzięki harmonijnej aplikacji PEIL.