Postępowanie upadłościowe

Postępowanie upadłościowe pozostaje instrumentem ultima ratio w mechanice prawa gospodarczego: tam, gdzie zawiodły mediacje, restrukturyzacje i próby sprzedaży w trybie distressed M&A (ogłoszenia „sprzedam zadłużoną spółkę” lub „kupię firmę z długami”), to właśnie upadłość wyznacza ramy prawne dla ostatecznego, uporządkowanego zwinięcia działalności lub – rzadziej – kontrolowanej kontynuacji przedsiębiorstwa pod kuratelą syndyka.

2. Źródła prawa

• Ustawa – Prawo upadłościowe z 28 lutego 2003 r. (tekst jedn. Dz.U. 2024 poz. 1121).
  
  
• Kodeks postępowania cywilnego w zakresie skarg na czynności sędziego-komisarza.
  
  
• Rozporządzenia wykonawcze Ministra Sprawiedliwości dotyczące m.in. elektronicznych licytacji i sprawozdawczości masy upadłości.
  
  
• Dyrektywa (UE) 2019/1023 – implementowana w Polsce nowelami z 2024 i 2025 r., której idee (test najlepszego interesu wierzycieli, ochrona finansowania pomostowego) przeniknęły również do postępowania upadłościowego.
  
  

3. Cel i funkcje upadłości

1. Maksymalizacja wartości masy upadłości przy poszanowaniu zasady par condicio creditorum.
   
   
2. Umożliwienie oddłużenia (fresh start) dłużnikowi – zwłaszcza osobom fizycznym; w przypadku spółki kapitałowej jest to raczej uporządkowana likwidacja.
   
   
3. Zapobieganie rajom wierzycielskim – egalitarne zaspokojenie, które przeciwdziała wyścigowi egzekucyjnemu.
   
   

4. Przesłanki ogłoszenia upadłości

Zarząd spółki kapitałowej ma 30 dni od powstania niewypłacalności na złożenie wniosku – niedochowanie terminu to furtka do odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 21 p.u.) i dolegliwości pozakarnych, zatem mantrą restrukturyzatorów pozostaje: „upadłość jest środkiem zapobiegawczym wobec odpowiedzialności menedżera”.

5. Rodzaje postępowań upadłościowych

6. Kluczowe organy postępowania

• Sąd upadłościowy – wydział gospodarczy.
  
  
• Sędzia-komisarz – „kapitan okrętu”, zarządza biegiem spraw, zatwierdza czynności syndyka.
  
  
• Syndyk – likwiduje masę, prowadzi spór, sprzedaje aktywa.
  
  
• Rada wierzycieli – ciało fakultatywne, ale często postulowane przez banki i obligatariuszy; może opiniować np. plan sprzedaży spółki-córki ogłoszonej jako „sprzedam zadłużoną spółkę z zaległościami w ZUS”.
  
  

7. Etapy postępowania

7.1. Postanowienie o ogłoszeniu upadłości

Z chwilą uprawomocnienia:

• zarząd traci prawo prowadzenia spraw,
  
  
• powstaje masa upadłości,
  
  
• egzekucje ulegają zawieszeniu z mocy prawa,
  
  
• rozwiązuje się zarząd, a dotychczasowy prezes może już tylko „asystować” syndykowi (stąd w ofertach zarządców: „szukam prezesa – warunek: doświadczenie w relacji z syndykiem”).
  
  

7.2. Likwidacja majątku

Syndyk może:

1. Sprzedać aktywa z wolnej ręki (za zgodą sędziego-komisarza),
   
   
2. Zorganizować aukcję elektroniczną – najczęściej dla nieruchomości i linii produkcyjnych,
   
   
3. Przyjąć ofertę pre-pack – jeżeli wpisuje się w strategię wierzycieli strategicznych.
   
   

7.3. Podział funduszów

8. Instrumenty i skutki szczególne

8.1. Bezwzględna nieważność potrącenia pokrzywdzającego

Kontrahent, który w okresie 6 mies. przed dniem niewypłacalności uzyskał pożyczkę dla zadłużonej firmy i jednocześnie zastosował potrącenie wierzytelności, naraża się na zakwestionowanie tej czynności jako bezskutecznej.

8.2. Skarga pauliańska upadłościowa

Syndyk może unieważnić darowiznę i nieekwiwalentną spłatę zobowiązań z 5 lat wstecz – często dotyczy wyprowadzenia majątku w przeddzień ogłoszenia ogłoszenia „sprzedam zadłużoną spółkę”.

9. Pre-pack – przygotowana likwidacja

Idea: sprzedać przedsiębiorstwo lub jego część w chwili ogłaszania upadłości, szybko i bez licytacji.

Przykładowy nagłówek oferty: „kupię firmę z długami, pre-pack, finansowanie zabezpieczone”.

10. Oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości

Sąd może oddalić wniosek, gdy:

1. Masa niewystarcza na koszty (tzw. ubóstwo masy),
   
   
2. Dłużnik udowodni, że doszło do całkowitej spłaty lub zawarcia układu w restrukturyzacji,
   
   
3. Istnieje perspektywa niezwłocznego sfinansowania długów – np. zobowiązanie banku do udzielenia pożyczki dla zadłużonej firmy po ustanowieniu nowych zabezpieczeń.
   
   

Oddalenie staje się wtedy formalną bazą do komunikatu zarządu: „oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – poszukuję inwestora / zmienię prezesa”.

11. Konsekwencje dla członków zarządu

1. Odpowiedzialność majątkowa (art. 299 KSH) – jeśli z opóźnieniem złożyli wniosek lub restrukturyzację,
   
   
2. Zakaz prowadzenia działalności do 10 lat,
   
   
3. Odpowiedzialność karna (art. 586 KSH) za niezłożenie wniosku w terminie,
   
   
4. Możliwość dochodzenia roszczeń regresowych przez syndyka, gdy zapłaci odszkodowanie wierzycielom.
   
   

12. Studium przypadku

TechMarine Components S.A.

1. Sytuacja wyjściowa: 120 mln PLN długu, brak zapłaty od strategicznego klienta. Zarząd zwlekał z wnioskiem; wierzyciel złożył wniosek o upadłość spółki z o.o..
   
   
2. Próba restrukturyzacji: ogłoszenie „szukam prezesa – zadanie: PZU”; brak większości wierzycieli „za”.
   
   
3. Upadłość + pre-pack: fundusz branżowy złożył ofertę 45 mln PLN; sąd ogłosił upadłość, zatwierdzając sprzedaż przedsiębiorstwa w całości.
   
   
4. Rezultat: wierzyciele zabezpieczeni uzyskali 78 % ekspozycji, pracownicy 100 %, dostawcy 22 %. Fundusz przejął produkcję w trzy tygodnie.
   
   

13. Trendy regulacyjne 2025-2028

• Cyfrowa masa upadłości: syndyk przesyła dane księgowe do KRZ w formacie XBRL, co skraca opis i oszacowanie.
  
  
• ESG-friendly liquidation: planowane rozporządzenie premiuje kupujących, którzy zobowiążą się do utrzymania zielonych certyfikatów spółki; rabat 15 % w opłacie sądowej przy pre-pack.
  
  
• Zmiany limitów egzekucyjnych: projekt nowelizacji przewiduje automatyczne wygaszanie egzekucji publicznoprawnych po 24 mies. bezskuteczności.
  
  

14. Check-lista dla zarządu (last minute)

1. Symulacja testu wypłacalności: 30-dniowy rolling cash-flow.
   
   
2. Sprawdzenie prawnicze: które umowy da się wypowiedzieć w restrukturyzacji – jeśli niewiele, pozostaje upadłość.
   
   
3. Audyt zabezpieczeń: hipoteki, zastawy finansowe – czy są skutecznie ustanowione?
   
   
4. Rozmowa z kluczowymi wierzycielami: czy poprą PPU lub PS? Jeśli nie – przygotować dossier pod pre-pack.
   
   
5. Plan komunikacji: akcjonariusze, załoga, kontrahenci – brak informacji = wartość licytacyjna niższa.
   
   

15. Podsumowanie

Upadłość to nie tylko spektakularna porażka przedsiębiorcy; to procedura, która – gdy jest prowadzona fachowo – pozwala odzyskać wartość, zabezpieczyć wierzycieli i dać aktywom „drugie życie”. Dla inwestorów polujących na okazje „kupię firmę z długami” upadłość bywa najszybszym sposobem przejęcia technologii czy kontraktów. Dla zarządów, które zbyt długo zwlekały z działaniem, bywa natomiast bolesną lekcją odpowiedzialności.

Jeżeli jednak zrozumieć jej logikę i wykorzystać narzędzia – od pre-packu, przez układ w upadłości, po możliwość formalnego oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki z ograniczoną odpowiedzialnością dzięki zastrzykowi kapitałowemu – można przemienić dramat w kontrolowaną transformację. I być może, już po restrukturyzacji, znów pojawi się ogłoszenie: „sprzedam zadłużoną spółkę … ale tym razem z czystą kartą i nową strategią pod skrzydłami świeżo zatrudnionego prezesa”