Nadzór nad spółką w restrukturyzacji to kluczowy komponent każdego postępowania restrukturyzacyjnego, bez względu na jego tryb i zakres. Instytucja ta nie tylko stanowi gwarancję prawidłowego przebiegu postępowania oraz ochrony interesów wierzycieli, ale również pozwala na bieżącą kontrolę zachowań dłużnika, zapewniając transparentność jego decyzji gospodarczych oraz zgodność podejmowanych działań z celem nadrzędnym – odzyskaniem zdolności płatniczej.

System restrukturyzacji przewidziany w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. z 2022 r. poz. 2309 ze zm.) wprowadza zróżnicowane formy nadzoru nad dłużnikiem, zależnie od wybranego trybu postępowania. Niezależnie jednak od jego rodzaju – czy będzie to postępowanie o zatwierdzenie układu, przyspieszone postępowanie układowe, zwykłe postępowanie układowe, czy postępowanie sanacyjne – rola nadzorcy (lub zarządcy) stanowi fundamentalny filar mechanizmów ochronnych całego procesu.

Z perspektywy rynku inwestycji specjalnych, pojawia się tu również interesujący kontekst: nadzór nad restrukturyzowaną spółką może być elementem poprzedzającym jej sprzedaż, przejęcie lub zmianę zarządu – co uzasadnia obecność ogłoszeń typu sprzedam zadłużoną spółkę, kupię firmę z długami, zmienię prezesa spółki w restrukturyzacji lub szukam prezesa do wdrożenia planu układowego.

II. Podstawy prawne instytucji nadzoru w restrukturyzacji

1. Systematyka funkcji nadzoru

Zgodnie z Prawem restrukturyzacyjnym, nadzór nad spółką w restrukturyzacji może przyjmować różne formy, w zależności od trybu prowadzonego postępowania:

• Nadzorca układu – ustanawiany w postępowaniu o zatwierdzenie układu;
  
  
• Nadzorca sądowy – powoływany w przyspieszonym postępowaniu układowym oraz postępowaniu układowym;
  
  
• Zarządca – obejmuje przedsiębiorstwo dłużnika w postępowaniu sanacyjnym i wykonuje zarząd w miejsce dotychczasowych organów.
  
  

Każda z tych funkcji wiąże się z innym stopniem ingerencji w działalność przedsiębiorcy oraz różną intensywnością kontroli nad jego decyzjami operacyjnymi, finansowymi i korporacyjnymi.

2. Cel i znaczenie nadzoru

Zasadniczym celem nadzoru jest zabezpieczenie interesów wierzycieli oraz zapewnienie skutecznej realizacji planu restrukturyzacyjnego. Nadzorca lub zarządca ma za zadanie monitorować wykonywanie zobowiązań przez dłużnika, oceniać racjonalność jego decyzji oraz w razie potrzeby reagować na działania zagrażające powodzeniu postępowania.

III. Kompetencje i obowiązki nadzorcy układu, nadzorcy sądowego i zarządcy

1. Nadzorca układu (postępowanie o zatwierdzenie układu)

Pełni funkcję doradczo-kontrolną. Nie przejmuje zarządu nad przedsiębiorstwem dłużnika, lecz zobowiązany jest do sporządzenia wstępnego planu restrukturyzacyjnego oraz opinii o możliwości wykonania układu. W toku postępowania nadzoruje działania dłużnika w zakresie zawierania umów, regulowania zobowiązań i bieżącego zarządzania.

Dzięki niskiej inwazyjności tej formy nadzoru, przedsiębiorca zachowuje pełną kontrolę nad działalnością, co bywa wykorzystywane przez właścicieli spółek przygotowujących się do ich sprzedaży – np. sprzedam zadłużoną spółkę w restrukturyzacji – układ w toku, nadzór układowy ustanowiony.

2. Nadzorca sądowy (przyspieszone i zwykłe postępowanie układowe)

W tym wariancie dłużnik nadal zarządza przedsiębiorstwem, ale w zakresie istotnych czynności gospodarczych wymagana jest zgoda nadzorcy sądowego. Nadzorca sporządza plan restrukturyzacyjny, reprezentuje interesy wierzycieli, kontroluje działania spółki i składa do sądu raporty o postępach postępowania.

Z punktu widzenia inwestora zainteresowanego wejściem kapitałowym do firmy w kryzysie, fakt istnienia nadzoru sądowego daje gwarancję formalnego ładu. W takim przypadku można zaoferować np. pożyczkę dla zadłużonej firmy z zastrzeżeniem nadzoru wydatkowania środków przez nadzorcę sądowego, co może zwiększyć poczucie bezpieczeństwa inwestycyjnego.

3. Zarządca (postępowanie sanacyjne)

To forma o najszerszym zakresie uprawnień – zarządca obejmuje majątek spółki i wykonuje wszystkie funkcje zarządcze. Dotychczasowy zarząd zostaje odsunięty, a zarządca zyskuje prawo m.in. do rozwiązywania lub renegocjowania umów, zwalniania pracowników, sprzedaży składników majątkowych oraz prowadzenia negocjacji z wierzycielami.

Ustanowienie zarządcy często sygnalizuje głęboki kryzys w spółce, ale równocześnie stwarza warunki do jej skutecznego uporządkowania i dalszej sprzedaży. W ofertach inwestycyjnych pojawiają się wówczas komunikaty typu: zmienię prezesa spółki po sanacji, szukam prezesa do spółki po zakończeniu zarządu sanacyjnego, kupię firmę z długami – po wykonaniu sanacji pod nadzorem zarządcy.

IV. Rola nadzoru w ochronie majątku spółki

Zadaniem nadzoru jest również niedopuszczenie do wyprowadzenia majątku, działań na szkodę wierzycieli oraz czynności skutkujących pogorszeniem sytuacji finansowej spółki. W praktyce nadzorca sądowy lub zarządca może:

• zaskarżać czynności dłużnika zrealizowane z pokrzywdzeniem wierzycieli,
  
  
• odmówić zgody na zawarcie umów nieuzasadnionych ekonomicznie,
  
  
• zabezpieczyć kluczowe aktywa (np. nieruchomości, linie produkcyjne, udziały w spółkach zależnych),
  
  
• powstrzymać wypłaty dywidend, pożyczek wspólnikom lub transferów między podmiotami powiązanymi.
  
  

Takie działania budują zaufanie wśród interesariuszy – nie tylko wierzycieli, ale także potencjalnych inwestorów. Stąd częste wykorzystanie tej instytucji w ramach strategii przygotowawczej do ogłoszeń takich jak sprzedam zadłużoną spółkę w restrukturyzacji z majątkiem zabezpieczonym przez zarządcę sądowego.

V. Przykład praktyczny – restrukturyzacja z nadzorcą sądowym i zmianą właścicielską

Spółka DEF sp. z o.o. prowadząca działalność w branży transportowej popada w spiralę zadłużenia – zobowiązania wobec banków, leasingodawców i ZUS przekraczają 2 mln zł. Zarząd składa wniosek o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego. Sąd ustanawia nadzorcę sądowego, który sporządza plan restrukturyzacyjny oraz nadzoruje zawarcie układu z wierzycielami.

Jednocześnie właściciel spółki prowadzi rozmowy z inwestorem branżowym zainteresowanym wejściem kapitałowym po zatwierdzeniu układu. Przed finalizacją transakcji inwestor formułuje ogłoszenie: kupię firmę z długami – spółka z zaakceptowanym układem, nadzór sądowy w toku, możliwa zmiana prezesa i aport majątku do nowego SPV. Proces kończy się zawarciem układu, sprzedażą udziałów oraz zmianą zarządu – z nadzorcą sądowym jako gwarantem transparentności całej procedury.

VI. Znaczenie nadzoru z perspektywy wierzycieli i rynku transakcyjnego

Instytucja nadzoru nad restrukturyzowaną spółką pełni funkcję równoważenia interesów różnych grup uczestników postępowania. Dla wierzycieli oznacza ochronę ich praw i gwarancję spłaty zgodnie z układem. Dla dłużnika – wsparcie w uzyskaniu porozumienia z otoczeniem gospodarczym. Dla inwestora – ramy prawne zabezpieczające przed niekontrolowanym ryzykiem transakcyjnym.

Z tej perspektywy nadzór staje się również narzędziem wartościującym – spółka w restrukturyzacji z ustanowionym nadzorcą lub zarządcą staje się bardziej wiarygodna jako cel inwestycyjny. Stąd rosnące znaczenie ogłoszeń i komunikatów, które uwzględniają ten fakt: pożyczka dla zadłużonej firmy z gwarancją monitoringu nadzorcy, szukam prezesa do spółki w układzie – nadzór sądowy nad wykonaniem planu naprawczego, sprzedam zadłużoną spółkę z transparentnym planem spłat i aktywnym nadzorem sądowym.

Nadzór nad spółką w restrukturyzacji stanowi jeden z filarów efektywnego procesu oddłużania przedsiębiorstw. Dzięki różnym formom nadzoru – od nadzorcy układu po zarządcę sanacyjnego – system prawa restrukturyzacyjnego w Polsce zapewnia elastyczność, bezpieczeństwo i przejrzystość działań prowadzonych w ramach trudnych procesów naprawczych.

Z punktu widzenia rynku inwestycji oportunistycznych, instytucja nadzoru jest nieocenionym narzędziem minimalizacji ryzyk transakcyjnych. Umożliwia nie tylko monitorowanie bieżących działań spółki, ale także planowanie jej sprzedaży, przekształcenia lub przejęcia, przy pełnym zabezpieczeniu interesów nabywcy. Dlatego też, ogłoszenia zawierające frazy typu sprzedam zadłużoną spółkę w restrukturyzacji, kupię firmę z długami po sanacji, zmienię prezesa w spółce z nadzorcą sądowym czy udzielę pożyczki dla zadłużonej firmy z kontrolą nad przepływem środków stają się integralnym elementem nowoczesnego podejścia do restrukturyzacji i obrotu podmiotami w kryzysie.