Zasada minimalizacji strat wierzycieli (ang. duty to mitigate loss) stanowi fundamentalną regułę prawa cywilnego, handlowego i upadłościowego w systemach opartych na zasadzie rzetelności kontraktowej. Odnosi się ona do obowiązku wierzyciela, by podejmować racjonalne i proporcjonalne działania zmierzające do ograniczenia rozmiarów szkody powstałej w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika. W doktrynie i orzecznictwie zasada ta została ugruntowana jako mechanizm zapobiegający sztucznemu zwiększaniu szkody i obarczaniu jej pełnymi skutkami wyłącznie dłużnika.

W kontekście oddłużania przedsiębiorstw, restrukturyzacji zadłużenia oraz obrotu zadłużonymi spółkami, obowiązek minimalizacji strat ma szczególne znaczenie. Coraz częściej występuje w praktyce jako warunek efektywnego porozumienia między stronami lub jako element konstrukcji planu naprawczego – np. gdy inwestor deklaruje:
✅ „kupię firmę z długami, jeśli wierzyciele zgodzą się na realistyczne umorzenie i nie zwiększą szkody wskutek biernej postawy”,
✅ „sprzedam zadłużoną spółkę, której wierzyciele wykazali dobrą wolę i aktywnie współpracowali”,
lub gdy restrukturyzator rozważa wprowadzenie nowego zarządu z myślą:
✅ „zmienię prezesa, który aktywnie przeciwdziała eskalacji zobowiązań”.

2. Źródła normatywne i charakter prawny obowiązku minimalizacji strat

Choć w polskim prawie cywilnym brak jest literalnego przepisu statuującego „duty to mitigate” jako osobnego obowiązku, jego istota wynika z szeregu norm:

• art. 354 § 2 Kodeksu cywilnego, nakazującego wierzycielowi współdziałanie w wykonaniu zobowiązania,
  
  
• art. 362 k.c., mówiącego o współprzyczynieniu się poszkodowanego do powstania szkody,
  
  
• art. 5 k.c. – zasada nadużycia prawa podmiotowego,
  
  
• orzecznictwa Sądu Najwyższego, które wprost uznaje, że wierzyciel nie może biernie czekać na pełne zaspokojenie roszczeń, jeśli istnieją obiektywne środki ograniczenia strat,
  
  
• analogicznie, w postępowaniach upadłościowych i restrukturyzacyjnych, sądy oczekują od wierzycieli zachowania proporcjonalności i współdziałania z nadzorcą lub zarządcą.
  
  

Zasada duty to mitigate ma również oparcie w prawie europejskim i zwyczajach handlowych, takich jak UNIDROIT Principles, PECL oraz Konwencja wiedeńska (CISG), których stosowanie bywa uzasadnione w transakcjach międzynarodowych, np. przy wykupie udziałów w zadłużonych spółkach z elementem transgranicznym.

3. Zakres zastosowania obowiązku minimalizacji szkody w praktyce gospodarczej

Obowiązek ograniczenia szkody przez wierzyciela znajduje zastosowanie w szerokim spektrum sytuacji:

a) Niewykonanie umowy przez dłużnika

Wierzyciel powinien dążyć do zawarcia umowy zastępczej, sprzedaży towaru innemu odbiorcy, przetworzenia świadczenia w innej formie lub wykorzystania elementów niewykorzystanej usługi.

b) Zaniechanie windykacji lub zgłoszenia roszczeń

W sytuacjach, gdy wierzyciel świadomie nie podejmuje działań przez dłuższy czas, traci prawo do dochodzenia pełnej szkody, jeśli pogłębiła się ona w wyniku jego bierności.

c) Postępowania restrukturyzacyjne i układowe

Brak udziału w głosowaniu nad układem, nieprzedstawienie propozycji warunków spłaty lub sprzeciw bez racjonalnej podstawy może być interpretowany jako działanie sprzeczne z zasadą minimalizacji szkody.

d) Negocjacje inwestorskie

W sytuacji, gdy istnieje potencjalny inwestor (np. fundusz typu distressed), który deklaruje przejęcie spółki pod warunkiem ograniczenia roszczeń – wierzyciel powinien rozważyć realną możliwość porozumienia, a nie kierować się wyłącznie żądaniem 100% zapłaty.

Przykład: Inwestor oferuje pożyczkę dla zadłużonej firmy, obejmującą konwersję 30% długu na udziały. Wierzyciel, odrzucając ofertę bez negocjacji, mimo ewidentnego braku zdolności płatniczej dłużnika, może zostać uznany za naruszającego zasadę duty to mitigate.

4. Minimalizacja strat a obrót zadłużonymi spółkami

W transakcjach takich jak:

• „sprzedam zadłużoną spółkę z otwartym postępowaniem restrukturyzacyjnym”,
  
  
• „kupię firmę z długami, ale warunkiem jest racjonalna ugoda z wierzycielami”,
  
  

minimalizacja szkody staje się nie tylko obowiązkiem, ale i warunkiem sukcesu transakcji. Wierzyciele, którzy aktywnie współpracują – np. poprzez:

• zgodę na umorzenie odsetek,
  
  
• zawarcie ugody w formie porozumienia pozaformalnego (standstill, stand-alone restructuring),
  
  
• dopuszczenie nowego prezesa lub operatora kontrolowanego przez inwestora („zmienię prezesa na wskazanego przez fundusz”),
  
  
• akceptację alternatywnej formy zaspokojenia (np. udziałów, warrantów, rozłożenia na raty) –
  
  

nie tylko minimalizują własne straty, lecz również zwiększają szansę na zachowanie wartości spółki jako całości (tzw. going concern).

5. Orzecznictwo i doktryna – konkretne przykłady

Wyrok SN z 18 marca 2003 r., I CKN 90/01

Sąd uznał, że powód (wierzyciel) miał możliwość ograniczenia szkody poprzez natychmiastową sprzedaż towaru po cenie rynkowej, lecz zaniechał tego, licząc na pełne zaspokojenie przez dłużnika. Sąd zmniejszył zasądzone odszkodowanie, wskazując na naruszenie obowiązku współdziałania.

Wyrok SA w Katowicach z 26 stycznia 2017 r., V ACa 459/16

Sąd uznał, że wierzyciel, który zignorował propozycje układowe mimo realnej możliwości odzyskania znacznej części roszczenia, działał w sposób sprzeczny z zasadą współuczestnictwa w restrukturyzacji – co skutkowało nieprzyznaniem mu odsetek za okres trwania postępowania.

6. Konsekwencje naruszenia zasady duty to mitigate

Wierzyciel, który narusza zasadę minimalizacji strat, naraża się na:

• redukcję zasądzonych roszczeń przez sąd,
  
  
• oddalenie powództwa w części, jeśli szkoda mogła być zmniejszona przy dołożeniu należytej staranności,
  
  
• utrudnienia w przyszłych negocjacjach lub restrukturyzacjach,
  
  
• utratę zaufania inwestorów rozważających wejście w projekt typu distressed.
  
  

W skrajnych przypadkach może to także skutkować sankcją w postaci ograniczenia prawa głosu w układzie lub braku zgody sądu na egzekucję z masy upadłościowej.

7. Zalecenia praktyczne dla wierzycieli

Aby nie narazić się na zarzut naruszenia obowiązku minimalizacji szkody, wierzyciel powinien:

• dokumentować działania podejmowane w celu odzyskania należności,
  
  
• wykazywać otwartość na propozycje restrukturyzacyjne,
  
  
• analizować realność spłaty – zamiast obstawać przy nierealistycznych roszczeniach,
  
  
• wykorzystywać instrumenty alternatywne (cesje, mediacje, zabezpieczenia warunkowe),
  
  
• współpracować z zarządcami, doradcami, syndykami oraz potencjalnymi nabywcami (np. w transakcji „kupię firmę z długami, jeśli zgoda wierzycieli pozwoli na restart operacyjny”).
  
  

8. Wnioski końcowe

Zasada minimalizacji strat wierzycieli (duty to mitigate) jest nie tylko kategorią normatywną, ale również praktycznym wyznacznikiem racjonalności i profesjonalizmu wierzyciela. Jej realizacja sprzyja efektywnemu oddłużaniu, zwiększa szanse na zachowanie wartości przedsiębiorstwa i umożliwia dojście do porozumienia w ramach transakcji typu distressed.

W kontekście obrotu zadłużonymi spółkami, planów restrukturyzacyjnych, negocjacji z funduszami oraz działań naprawczych – zasada duty to mitigate staje się nieodzownym elementem każdej strategii, w której celem jest nie tylko odzyskanie należności, ale również utrzymanie struktury biznesowej umożliwiającej dalsze funkcjonowanie.

Zastanawiasz się, jak odzyskać należność bez pogłębiania strat? Potrzebujesz negocjatora, który oceni realne scenariusze odzysku? Rozważasz restrukturyzację lub sprzedaż spółki z zadłużeniem? Skontaktuj się z naszym zespołem – pomagamy wierzycielom i inwestorom budować strategie zgodne z zasadą duty to mitigate, zabezpieczając ich interesy w trudnych realiach biznesowych.