Konwersja długu na udziały lub akcje (ang. debt-to-equity swap) to mechanizm prawny polegający na przekształceniu wierzytelności przysługującej wierzycielowi wobec spółki w tytuł udziałowy lub akcyjny w kapitale zakładowym tej spółki. Jest to szczególny przypadek restrukturyzacji bilansowej, który łączy elementy prawa cywilnego (zobowiązań), handlowego (spółek) oraz – w przypadku postępowań układowych – również prawa restrukturyzacyjnego.

Instytucja ta może być stosowana zarówno jako narzędzie naprawy zadłużenia wewnętrznego, jak i jako element struktury transakcji inwestycyjnych – szczególnie w przypadkach, gdy inwestor deklaruje chęć objęcia udziałów w zamian za swoje wierzytelności (kupię firmę z długami). W praktyce konwersja może także poprzedzać działania właścicielskie – np. reorganizację składu organów lub sprzedaż pakietu kontrolnego (jak sprzedać zadłużoną spółkę, zmienię prezesa).

2. Podstawy prawne konwersji długu

a) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

W przypadku spółki z o.o., konwersja długu na udziały dokonywana jest na podstawie:

• art. 257 Kodeksu spółek handlowych – zmiana umowy spółki w zakresie podwyższenia kapitału,
  
  
• art. 258 i 260 KSH – objęcie udziałów przez wierzyciela w zamian za wierzytelność (aport niepieniężny),
  
  
• art. 14 §1 KSH – w przypadku konwersji na pokrycie wkładu niepieniężnego, dopuszczalne jest wniesienie wierzytelności jako aportu (przy spełnieniu warunków realności, wymagalności i zbywalności wierzytelności).
  
  

b) Spółka akcyjna

W przypadku spółki akcyjnej lub prostej spółki akcyjnej (PSA), zastosowanie mają przepisy:

• art. 431 §2 pkt 1 i 2 KSH – emisja akcji w ramach podwyższenia kapitału zakładowego lub warunkowego,
  
  
• art. 442 i n. KSH – w szczególności w odniesieniu do konwersji wierzytelności na akcje w zamian za wkłady niepieniężne,
  
  
• art. 453 §2 KSH – w zakresie objęcia akcji za wierzytelność (w trybie aportu).
  
  

Dopuszczalna jest również konwersja przez emisję obligacji zamiennych lub warrantów subskrypcyjnych, co może prowadzić do konwersji pośredniej – etapowej.

3. Warunki materialnoprawne konwersji wierzytelności

Aby konwersja długu była dopuszczalna, wierzytelność musi spełniać określone warunki:

• być zbywalna i nieobarczona wadami prawnymi (np. zakaz cesji),
  
  
• być bezsporna i wymagalna (choć w praktyce dopuszcza się także konwersję wierzytelności warunkowych),
  
  
• mieć określoną wartość bilansową, możliwą do oszacowania i zatwierdzenia przez biegłego rewidenta (jeśli wymagane),
  
  
• nie być objęta sporem sądowym (co mogłoby zakwestionować ważność aportu),
  
  
• odpowiadać wartości wkładu objętego w kapitale zakładowym.
  
  

W praktyce, w przypadku konwersji długu bankowego lub finansowego, konieczne jest również uzyskanie zgód organów nadzorczych oraz zapewnienie, że transakcja nie narusza warunków umowy kredytowej (covenant breach).

4. Funkcje konwersji długu – aspekty strategiczne

Konwersja długu na udziały pełni wiele funkcji, zarówno dla spółki, jak i dla wierzyciela/inwestora:

• zmniejsza zadłużenie bilansowe, poprawiając wskaźniki wypłacalności i zadłużenia,
  
  
• eliminuje konieczność spłaty zobowiązań w gotówce,
  
  
• umożliwia inwestorowi uzyskanie wpływu właścicielskiego, np. poprzez objęcie większościowego pakietu i zmianę prezesa,
  
  
• przygotowuje spółkę do transakcji sprzedaży (jak sprzedać zadłużoną spółkę z „czystym” bilansem),
  
  
• stwarza podstawę do zawarcia układu częściowego w postępowaniu restrukturyzacyjnym,
  
  
• wzmacnia zaufanie wierzycieli i partnerów handlowych, pokazując zaangażowanie wierzycieli w dalsze funkcjonowanie spółki.
  
  

5. Etapy konwersji długu – procedura korporacyjna

Procedura konwersji wymaga:

1. sporządzenia umowy konwersyjnej lub umowy objęcia udziałów/akcji w zamian za wierzytelność,
   
   
2. zwołania zgromadzenia wspólników/akcjonariuszy w celu uchwalenia podwyższenia kapitału zakładowego,
   
   
3. sporządzenia sprawozdania zarządu z uzasadnieniem konwersji (w przypadku aportów),
   
   
4. uzyskania opinii biegłego rewidenta (jeśli wkład niepieniężny),
   
   
5. rejestracji zmian w KRS – w tym zmiany wysokości kapitału zakładowego oraz ewentualnych zmian statutu/umowy spółki.
   
   

W niektórych przypadkach – np. przy transakcjach obejmujących inwestora zewnętrznego (kupię firmę z długami) – stosuje się dodatkowe zabezpieczenia: warunkowe emisje udziałów, umowy escrow, zapisy z zastrzeżeniem warunku zawieszającego itp.

6. Konwersja a procesy restrukturyzacyjne i upadłościowe

W postępowaniu układowym konwersja długu może stanowić element propozycji układowych (art. 156 pkt 4 ustawy – Prawo restrukturyzacyjne). Zgoda wierzyciela na konwersję może być warunkiem zatwierdzenia układu. Z kolei w przypadku postępowania sanacyjnego – zarządca może samodzielnie zawierać porozumienia w tym zakresie, o ile nie narusza to interesu masy sanacyjnej.

W postępowaniu upadłościowym konwersja jest co do zasady wyłączona – ponieważ majątek dłużnika podlega likwidacji, nie zaś reorganizacji kapitałowej.

7. Przykład praktyczny – konwersja jako warunek transakcji inwestycyjnej

Spółka „EKO-WOD” S.A., działająca w branży wodociągowo-kanalizacyjnej, zgromadziła zadłużenie w wysokości 24 mln zł, w tym 9 mln zł wobec funduszu inwestycyjnego, który wcześniej nabył obligacje spółki.

Fundusz złożył ofertę: kupię firmę z długami, z zastrzeżeniem:

• konwersji 9 mln zł długu na akcje nowej emisji,
  
  
• uzyskania 60% udziału w głosach,
  
  
• zmiany prezesa spółki i wprowadzenia własnego zarządu.
  
  

Zgromadzenie akcjonariuszy wyraziło zgodę na emisję 180.000 akcji po cenie emisyjnej 50 zł, pokrywanych poprzez potrącenie wierzytelności funduszu. Po zarejestrowaniu podwyższenia kapitału, fundusz przejął kontrolę nad spółką, wdrożył plan naprawczy, a pozostała część wierzytelności została objęta układem z wierzycielami. Całość zakończyła się sukcesem w ciągu 5 miesięcy.

8. Ograniczenia i ryzyka związane z konwersją

a) ryzyko rozmycia kapitału

Konwersja może prowadzić do zmniejszenia udziału dotychczasowych wspólników, co wymaga ostrożnego procedowania i niekiedy przyjęcia mechanizmów ochronnych (prawo poboru, klauzule lock-up).

b) spory korporacyjne

Często spotykane są przypadki, gdy konwersja staje się przedmiotem konfliktu między wspólnikami – co może prowadzić do konieczności zmiany prezesa lub interwencji sądowej.

c) ryzyka podatkowe

Wniesienie wierzytelności jako aportu może wiązać się z koniecznością wykazania przychodu podatkowego lub odpowiedniego rozpoznania kosztu uzyskania przychodu – zależnie od rodzaju wierzytelności i statusu podatnika.

Konwersja długu na udziały lub akcje stanowi zaawansowany instrument restrukturyzacyjny, pozwalający:

• odzyskać płynność bez angażowania kapitału obcego,
  
  
• zbudować strukturalny sojusz z wierzycielem lub inwestorem,
  
  
• przygotować spółkę do sprzedaży (jak sprzedać zadłużoną spółkę w nowej strukturze),
  
  

przeprowadzić realną sanację relacji właścicielskich (kupię firmę z długami, ale na zdrowych zasadach).