Analiza typu due diligence (należyta staranność) stanowi jedno z najważniejszych narzędzi stosowanych w profesjonalnym obrocie gospodarczym, którego celem jest dogłębna weryfikacja kondycji badanego podmiotu – najczęściej w kontekście transakcji nabycia przedsiębiorstwa, jego zorganizowanej części, pakietu udziałów/akcji, a także w ramach planowania restrukturyzacji lub wdrażania inwestora. Due diligence umożliwia ocenę ryzyk prawnych, finansowych, podatkowych i środowiskowych związanych z funkcjonowaniem danej spółki.

W kontekście oddłużania firm due diligence ma szczególne znaczenie przy:

• restrukturyzacji zadłużonego przedsiębiorstwa,
  
  
• planowaniu transakcji kupię firmę z długami,
  
  
• przygotowaniu do procesu jak sprzedać zadłużoną spółkę,
  
  
• ocenie zasadności zmiany składu organów lub reprezentacji (zmienię prezesa).
  
  

Rzetelnie przeprowadzona analiza pozwala nie tylko na identyfikację problemów ukrytych, lecz także na podjęcie racjonalnych decyzji inwestycyjnych i zabezpieczenie stron umowy przed odpowiedzialnością za błędy i zaniechania poprzednich właścicieli lub zarządców.

2. Rodzaje due diligence – struktura badania

Kompleksowe badanie due diligence dzieli się zwyczajowo na cztery główne obszary:

a) Due diligence finansowe

Obejmuje analizę sprawozdań finansowych, bilansów, rachunków zysków i strat, cash flow, struktur kapitałowych oraz zobowiązań. Jego celem jest:

• identyfikacja rzeczywistej sytuacji majątkowej i płynnościowej spółki,
  
  
• wykrycie nietypowych lub nieujawnionych zobowiązań,
  
  
• ocena realnych przepływów finansowych i prognoz płynności,
  
  
• ustalenie skali zaległości wobec kontrahentów i instytucji publicznych.
  
  

W przypadku zadłużonych spółek, szczególna uwaga poświęcana jest zobowiązaniom warunkowym, długom ukrytym (np. odroczone wynagrodzenia), transakcjom z podmiotami powiązanymi i zdolności do obsługi zobowiązań w ramach ewentualnego układu.

b) Due diligence prawne

Badanie to koncentruje się na:

• analizie tytułów własności do kluczowych aktywów (nieruchomości, znaków towarowych, maszyn),
  
  
• weryfikacji stanu prawnego spółki (umowa spółki, wpisy w KRS, uchwały),
  
  
• ocenie umów handlowych i ryzyk kontraktowych,
  
  
• analizie toczących się sporów sądowych, postępowań egzekucyjnych i administracyjnych,
  
  
• weryfikacji odpowiedzialności członków zarządu i rady nadzorczej.
  
  

Jest to kluczowy komponent przy działaniach typu jak sprzedać zadłużoną spółkę, ponieważ pozwala ocenić, czy dana spółka może skutecznie zbyć aktywa, czy występują przeszkody rejestrowe lub procesowe, a także czy obecna reprezentacja (np. przed planowanym zmienię prezesa) działa zgodnie z prawem.

c) Due diligence podatkowe

Obejmuje analizę:

• zaległości podatkowych i składkowych,
  
  
• prowadzonych kontroli i postępowań w zakresie VAT, CIT, PIT,
  
  
• stosowanych schematów optymalizacyjnych i ich zgodności z przepisami,
  
  
• dokumentacji cen transferowych i transakcji wewnątrzgrupowych.
  
  

Z perspektywy inwestora planującego działanie typu kupię firmę z długami, podatkowe due diligence ma szczególne znaczenie, gdyż odpowiada za ujawnienie zobowiązań, które mogą ujawnić się dopiero po zamknięciu transakcji (np. z tytułu korekt podatkowych, klauzuli GAAR, odpowiedzialności solidarnej).

d) Due diligence środowiskowe (Environmental Due Diligence)

Analiza środowiskowa ma szczególne znaczenie w branżach przemysłowych, produkcyjnych, transportowych i energetycznych. Obejmuje:

• weryfikację decyzji środowiskowych, pozwoleń i zezwoleń,
  
  
• ocenę ryzyka skażeń gruntów, odpadów, emisji,
  
  
• analizę zgodności z przepisami ochrony środowiska, w tym ESG,
  
  
• audyty środowiskowe i raporty z inspekcji.
  
  

Brak zgodności z przepisami może skutkować obowiązkiem rekultywacji, karami administracyjnymi, a nawet odpowiedzialnością karną zarządu. W praktyce transakcyjnej inwestorzy mogą domagać się zmiany prezesa jako warunku dojścia do skutku transakcji, jeśli dotychczasowy zarząd dopuścił się rażących zaniedbań środowiskowych.

3. Proces przeprowadzania badania – etapy praktyczne

1. Etap przygotowawczy

• podpisanie umowy NDA (non-disclosure agreement),
  
  
• uzgodnienie zakresu badania i dostępności dokumentów,
  
  
• ustanowienie wirtualnego data room (VDR) lub fizycznego punktu dostępowego do dokumentacji.
  
  

2. Etap analityczny

• przegląd dokumentów i danych źródłowych,
  
  
• spotkania z kluczowymi osobami w spółce (zarząd, główny księgowy, pełnomocnicy prawni),
  
  
• sporządzenie raportów częściowych.
  
  

3. Etap raportowania

• przedstawienie inwestorowi lub właścicielowi raportu due diligence zawierającego identyfikację ryzyk, rekomendacje działań korygujących i ocenę zasadności transakcji lub reorganizacji,
  
  
• wnioski końcowe dotyczące możliwości realizacji projektu jak sprzedać zadłużoną spółkę lub wdrożenia inwestora (kupię firmę z długami).
  
  

4. Znaczenie due diligence dla restrukturyzacji i działań naprawczych

Kompleksowe badanie due diligence bywa również stosowane w ramach przygotowania do formalnego postępowania restrukturyzacyjnego. Pełni wówczas rolę audytu otwarcia, który umożliwia:

• ocenę zdolności układowej spółki,
  
  
• przygotowanie propozycji układowych w oparciu o realne dane finansowe,
  
  
• wskazanie obszarów nieprawidłowości (np. wyprowadzanie majątku, ukryte transakcje powiązane),
  
  
• uzasadnienie zmiany w strukturze zarządu (zmienię prezesa) z powodu naruszeń obowiązków ustawowych lub odpowiedzialności z art. 299 KSH.
  
  

5. Przykład praktyczny – transakcja warunkowa na bazie due diligence

Spółka „Ferrosystem” sp. z o.o., działająca w branży metalurgicznej, była przedmiotem zainteresowania funduszu inwestycyjnego poszukującego aktywów poniżej wartości rynkowej (kupię firmę z długami). Fundusz zlecił czterowymiarowe badanie due diligence.

W wyniku analizy ustalono:

• istotne zobowiązania wobec ZUS i urzędu skarbowego (badanie podatkowe),
  
  
• nierzetelne księgi i brak dokumentacji środków trwałych (badanie finansowe),
  
  
• brak zgody na użytkowanie jednej z hal produkcyjnych (badanie środowiskowe),
  
  
• przekroczenie kompetencji zarządu w zawieraniu umów leasingowych (badanie prawne).
  
  

Fundusz zgodził się na zakup udziałów warunkowo, pod warunkiem:

• zawarcia ugód z instytucjami publicznymi,
  
  
• rekonstrukcji dokumentacji technicznej,
  
  
• zmiany prezesa spółki,
  
  
• ustanowienia pełnomocnika z ramienia inwestora.
  
  

Dzięki przeprowadzeniu kompleksowego badania i wskazaniu konkretnych obszarów ryzyka, transakcję udało się domknąć w terminie 90 dni.

Analiza due diligence to narzędzie niezbędne nie tylko przy dużych transakcjach M&A, ale również w procesach oddłużania, przygotowania do układu oraz reorganizacji właścicielskiej. Odpowiednio przeprowadzona, pozwala:

• zabezpieczyć interesy inwestora lub nabywcy,
  
  
• zidentyfikować ryzyka ukryte w strukturze korporacyjnej i umownej,
  
  
• wykryć naruszenia prawa i zaniedbania zarządcze,
  
  
• dostosować strategię typu jak sprzedać zadłużoną spółkę, kupię firmę z długami do rzeczywistej kondycji podmiotu.
  
  

Dla właściciela, który rozważa przeprowadzenie transakcji lub ratowanie przedsiębiorstwa, due diligence to nie koszt – to inwestycja w precyzyjną diagnozę stanu firmy.