Restrukturyzacja przedsiębiorstwa, zarówno w ujęciu organizacyjnym, jak i finansowym, to złożony proces wymagający precyzyjnego uregulowania licznych czynności prawnych, w tym tych dotyczących przenoszenia praw majątkowych, zmian w strukturach właścicielskich, modyfikacji umów spółek oraz zabezpieczeń wierzytelności. W tym kontekście kancelaria notarialna odgrywa rolę instytucjonalnego gwaranta legalności, przejrzystości oraz skuteczności obrotu, szczególnie w przypadkach, gdy przedmiotem czynności są zadłużone spółki lub przedsiębiorstwa zagrożone upadłością.

Choć notariusz nie pełni funkcji doradcy restrukturyzacyjnego, to jego rola formalna i praktyczna ma charakter kluczowy – każda transakcja mająca wpływ na własność nieruchomości, struktury kapitałowe, aporty, czy ustanowienie zabezpieczeń wymaga bowiem aktu notarialnego lub co najmniej notarialnego poświadczenia podpisów.

2. Ujęcie systemowe – notariusz jako strażnik formy i legalności

Zgodnie z art. 79 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, notariusz dokonuje czynności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną. Szczególne znaczenie ma to w obrocie gospodarczym, w którym kancelarie notarialne uczestniczą m.in. w:

• sporządzaniu umów sprzedaży udziałów, akcji, przedsiębiorstw i zorganizowanych części przedsiębiorstwa,
  
  
• zmianach umów spółek, w tym w zakresie podwyższenia kapitału zakładowego, zmiany siedziby, przekształceń czy fuzji,
  
  
• ustanawianiu hipotek, zastawów rejestrowych i oświadczeń z art. 777 § 1 pkt 4–6 k.p.c. (tzw. egzekucja z aktu notarialnego),
  
  
• poświadczeniach podpisów na dokumentach zgłaszanych do KRS (np. zmiana zarządu – zmienię prezesa),
  
  
• protokołowaniu zgromadzeń wspólników i walnych zgromadzeń, szczególnie w spółkach akcyjnych.
  
  

W kontekście transakcji restrukturyzacyjnych notariusz nie tylko nadaje czynnościom formę wymaganą przepisami prawa, ale również dba o zgodność treści aktu z zasadami współżycia społecznego oraz obowiązującym porządkiem prawnym.

3. Transakcje restrukturyzacyjne wymagające formy notarialnej

W zależności od przyjętego modelu restrukturyzacji – sądowego (restrukturyzacja w rozumieniu ustawy – Prawo restrukturyzacyjne) bądź pozasądowego (np. negocjacje z wierzycielami, przejęcie zadłużonej spółki) – kancelaria notarialna może zostać włączona na różnych etapach. Do najczęstszych czynności o charakterze restrukturyzacyjnym wymagających udziału notariusza należą:

3.1. Zbycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części

Sprzedaż przedsiębiorstwa jako całości wymaga formy aktu notarialnego zgodnie z art. 75(1) Kodeksu cywilnego. Notariusz dokonuje weryfikacji umocowania stron, zakresu sprzedawanego majątku, obciążeń oraz wpisów w rejestrach (w tym księgach wieczystych). W praktyce, transakcje tego rodzaju często są stosowane jako sposób na przejęcie zadłużonych aktywów z jednoczesnym wyłączeniem zobowiązań – co wpisuje się w strategie typu kupię firmę z długami.

3.2. Zmiany właścicielskie – obrót udziałami i akcjami

Zbycie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. W praktyce restrukturyzacyjnej obrót udziałami jest jednym z kluczowych narzędzi umożliwiających pozbycie się długów przez dotychczasowych wspólników. Stąd też, kancelarie notarialne coraz częściej obsługują transakcje określane jako jak sprzedać zadłużoną spółkę – z pełną dokumentacją i zabezpieczeniem transakcji w trybie art. 777 KPC.

3.3. Zmiany w strukturze zarządu i umowach spółek

Zmiana członków zarządu, w tym rejestracja nowego prezesa, wymaga poświadczenia podpisów przez notariusza. Jest to szczególnie istotne w sytuacjach, gdy transakcja restrukturyzacyjna obejmuje przejęcie kontroli operacyjnej nad spółką, np. poprzez powołanie zarządu zewnętrznego lub inwestora strategicznego.

3.4. Ustanowienie zabezpieczeń

Dla skuteczności restrukturyzacji kluczowe znaczenie ma możliwość ustanowienia dodatkowych zabezpieczeń, np. hipoteki, zastawu rejestrowego lub dobrowolnego poddania się egzekucji. Kancelaria notarialna odgrywa tu centralną rolę jako instytucja sporządzająca stosowne akty i deklaracje.

4. Wpływ kancelarii notarialnej na bezpieczeństwo transakcji

Udział kancelarii notarialnej w procesie restrukturyzacyjnym pełni funkcję nie tylko formalną, ale i gwarancyjną. Notariusz:

• weryfikuje umocowanie stron i dokumenty rejestrowe,
  
  
• sprawdza zgodność treści czynności z przepisami prawa,
  
  
• przeciwdziała obejściu prawa (np. poprzez ukrywanie majątku),
  
  
• zapewnia zgodność treści aktu z wolą stron i celem gospodarczym transakcji.
  
  

Jest to szczególnie ważne w przypadku inwestorów nabywających firmy w kryzysie – gdzie często występuje asymetria informacji oraz ryzyko przejęcia zobowiązań o nieujawnionym charakterze.

5. Przykład praktyczny – przekształcenie i sprzedaż zadłużonej spółki

Spółka Delta Sp. z o.o., działająca w sektorze produkcji spożywczej, borykała się z zadłużeniem wobec ZUS i kilku banków na łączną kwotę 4,3 mln zł. W celu uniknięcia upadłości, zarząd zdecydował o przekształceniu spółki w komandytową, a następnie o zbyciu przedsiębiorstwa jako zorganizowanej części aktywów na rzecz nowego podmiotu powiązanego z inwestorem branżowym.

Wszystkie czynności – przekształcenie, zbycie udziałów, sprzedaż ZCP, ustanowienie hipoteki zabezpieczającej roszczenia wierzycieli oraz zmiana zarządu – zostały przeprowadzone w jednej kancelarii notarialnej. Całość procesu umożliwiła zachowanie ciągłości działalności, przy jednoczesnym przejęciu ryzyk tylko przez stronę świadomą sytuacji – zgodnie z zasadami transparentności i ochrony interesu publicznego.

6. Odpowiedzialność notariusza i znaczenie staranności

Notariusz ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną, cywilną, a w niektórych przypadkach także karną za czynności dokonane niezgodnie z prawem. Dlatego jego udział w procesie restrukturyzacyjnym stanowi istotną gwarancję bezpieczeństwa stron. Profesjonalna kancelaria notarialna zadba nie tylko o poprawność czynności formalnych, ale również o zachowanie reguł prawa spółek, prawa zobowiązań i prawa upadłościowego.

Kancelaria notarialna pełni fundamentalną rolę w transakcjach restrukturyzacyjnych, szczególnie tych, które dotyczą zadłużonych spółek, zmian właścicielskich lub zarządczych. Współpraca z notariuszem nie ogranicza się wyłącznie do nadania czynnościom wymaganej formy prawnej – jest to również element bezpieczeństwa, kontroli legalności oraz zapobiegania nadużyciom w obrocie gospodarczym.

Dla podmiotów planujących działania w rodzaju „jak sprzedać zadłużoną spółkę”, „kupię firmę z długami” czy „zmienię prezesa”, wsparcie ze strony doświadczonej kancelarii notarialnej jest nie tylko wskazane, ale w wielu przypadkach – nieodzowne. Prawidłowo przeprowadzony proces notarialny nie tylko porządkuje strukturę własnościową i organizacyjną spółki, ale również minimalizuje ryzyko sporów sądowych, odpowiedzialności zarządu i sankcji administracyjnych.